Energia ze źródeł odnawialnych na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich – istnieje istotna potencjalna synergia, lecz w większości przypadków nie została ona wykorzystana

Streszczenie

I

Energia ze źródeł odnawialnych to energia wytwarzana z odnawialnych, niekopalnych źródeł energii, które są naturalnie uzupełniane w okresie ludzkiego życia. Zarówno poziom wytwarzania, jak i zużycia energii ze źródeł odnawialnych w UE zwiększa się, konieczne są jednak dalsze starania, aby osiągnąć unijne cele w tym zakresie. Polegają one na tym, by do 2020 r. 20% energii w całkowitym zużyciu energii końcowej pochodziło ze źródeł odnawialnych, a do 2030 r. – przynajmniej 27%. Korzystanie z energii ze źródeł odnawialnych na większą skalę ma zasadnicze znaczenie w ograniczeniu przez UE emisji gazów cieplarnianych w celu spełnienia postanowień porozumienia klimatycznego z Paryża z 2015 r. Zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych mogłoby także zmniejszyć zależność UE od paliw kopalnych i importowanej energii, a zatem przyczynić się do bezpieczeństwa dostaw energii. Dostępnych jest kilka unijnych i krajowych programów finansowania zapewniających zachęty do wytwarzania i stosowania energii ze źródeł odnawialnych, przy czym jednym ze źródeł unijnych środków finansowych jest Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW).

II

Kontrola przeprowadzona przez Trybunał dotyczyła powiązania między energią ze źródeł odnawialnych a rozwojem obszarów wiejskich. Trybunał przeanalizował unijne ramy polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych w ujęciu ogólnym oraz sposób uwzględnienia w nich szczegółowych aspektów rozwoju obszarów wiejskich. Ocenił, czy ramy wykorzystywane do wydatkowania środków finansowych przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich zostały zaprojektowane i były wdrażane w sposób sprzyjający zarówno wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych, jak i zrównoważonemu rozwojowi obszarów wiejskich.

III

Na podstawie prac kontrolnych Trybunał stwierdził, że istnieje potencjalna synergia pomiędzy polityką w zakresie energii ze źródeł odnawialnych a EFRROW, która może ułatwiać zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, jednak dotychczas synergii tej w dużej mierze nie wykorzystano.

IV

Po przeprowadzeniu kilku badań zalecano przyjęcie proaktywnego podejścia, które umożliwiłoby wykorzystanie tej potencjalnej synergii, Trybunał doszedł jednak do wniosku, że w polityce UE w zakresie energii ze źródeł odnawialnych można by bardziej precyzyjne określić warunki skutecznego powiązania energii ze źródeł odnawialnych z rozwojem obszarów wiejskich. Trybunał przyznaje, że niektóre instrumenty ujęte w proponowanych ramach polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych dają możliwość poprawy sytuacji. Ani obecne, ani proponowane ramy zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do bioenergii (dotyczące produkcji i stosowania biomasy) nie zapewniają odpowiedniej podstawy, która pozwoliłaby na wystarczającą ochronę obszarów wiejskich przed zidentyfikowanym ryzykiem środowiskowym i społeczno-ekonomicznym ani na maksymalne wykorzystanie ich potencjału w zakresie dalszego zrównoważonego rozwoju.

V

Szczególne środki finansowe dostępne na potrzeby rozwoju obszarów wiejskich mogą odgrywać ważną rolę w realizowaniu unijnych i krajowych celów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych, choć powinno to mieć charakter uzupełniający wobec zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich UE. Komisja nie przekazała jednak wystarczającego wyjaśnienia ani wytycznych w tym względzie ani nie określiła, w jaki sposób środki z EFRROW powinny uzupełniać istniejące unijne i krajowe systemy finansowania. W rezultacie większość państw członkowskich, w których przeprowadzono wizyty kontrolne, nie nadawała odpowiedniego priorytetu projektom dotyczącym energii ze źródeł odnawialnych, które mogłyby przyczynić się do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.

VI

Ponadto Komisja nie dysponuje kompleksowymi informacjami na temat wydatków z EFRROW na energię ze źródeł odnawialnych w okresie programowania 2007-2013 w odniesieniu do obszarów wiejskich ani ich udziału w ogólnych wydatkach UE na energię ze źródeł odnawialnych. Informacje dotyczące tego, jakie cele udało się osiągnąć dzięki wydatkowanym środkom finansowym, także są ograniczone. Pomimo pewnych usprawnień w okresie programowania 2014-2020 nadal występują uchybienia w systemie monitorowania, głównie ze względu na problemy w zakresie programowania oraz ograniczony zakres głównych wskaźników.

VII

Próba projektów skontrolowanych przez Trybunał obejmowała zarówno inwestycje dostarczające energię ze źródeł odnawialnych stronom trzecim, jak i takie, które dotyczyły głównie wytwarzania energii na użytek własny właściciela projektu. Trybunał uznał większość skontrolowanych projektów za udane ze względu na ich pozytywne oddziaływanie gospodarcze i środowiskowe na rozwój obszarów wiejskich. Uchybienia w procedurach wyboru państw członkowskich doprowadziły także do tego, że finansowano projekty, które przynosiły korzyści gospodarcze właścicielom projektów, lecz miały niewielkie dodatkowe oddziaływanie na obszary wiejskie.

VIII

Na podstawie tych wniosków Trybunał sformułował następujące zalecenia:

• podczas opracowywania polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych w przyszłości Komisja i państwa członkowskie powinny brać pod uwagę okoliczności dotyczące obszarów wiejskich i ich potrzeby, w szczególności w przypadku opracowywania zintegrowanych planów krajowych w zakresie energii i klimatu.
• Komisja, wraz ze współustawodawcami, powinna opracować przyszłe ramy polityki w sprawie bioenergii w sposób zapewniający lepsze zabezpieczenie przed niezrównoważonym pozyskiwaniem biomasy na potrzeby wytwarzania energii.
• Komisja powinna sprecyzować cel i rolę wsparcia z EFRROW na rzecz inwestycji w energię ze źródeł odnawialnych.
• W odniesieniu do wsparcia z EFRROW na rzecz energii ze źródeł odnawialnych Komisja powinna zobowiązać państwa członkowskie do przekazywania stosownych informacji na temat osiągnięć projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych w ramach programów w udoskonalonych rocznych sprawozdaniach z wykonania za 2019 r.
• Komisja wraz z państwami członkowskimi powinna czuwać nad stosowaniem odpowiednich procedur wyboru, tak aby wsparcie udzielane było wyłącznie na rzecz rentowych projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych przynoszących wyraźne korzyści dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.

Wstęp

Energia ze źródeł odnawialnych w UE

01

Energia ze źródeł odnawialnych to energia wytwarzana z odnawialnych, niekopalnych źródeł energii, które są uzupełniane w sposób naturalny w okresie ludzkiego życia. Odnawialne źródła energii obejmują promieniowanie słoneczne, energię wiatrową, morską i wodną, geotermię oraz bioenergię¹, ². Główne rodzaje energii ze źródeł odnawialnych, właściwe technologie i typowe zastosowania przedstawiono na rys. 1.

02

Korzystanie z energii ze źródeł odnawialnych na większą skalę ma zasadnicze znaczenie w ograniczeniu przez UE emisji gazów cieplarnianych w celu spełnienia postanowień porozumienia klimatycznego z Paryża z 2015 r. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych na większą skalę mogłoby także zmniejszyć zależność UE od paliw kopalnych i importowanej energii, a zatem przyczynić się do bezpieczeństwa dostaw energii.

03

W 2015 r. 26,7% energii pierwotnej wytwarzanej w całej UE pochodziło ze źródeł odnawialnych (zob. rys. 2). Poziom wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych wzrósł z około 120 Mtoe w 2005 r. do 205 Mtoe w 2015 r. (wzrost o 71%), podczas gdy produkcja energii pierwotnej z większości innych źródeł zmniejszyła się w tym samym okresie, zarówno w ujęciu bezwzględnym, jak i względnym³.

04

Na rys. 2 pokazano także, że biomasa (w tym ulegająca biodegradacji część odpadów) jest zdecydowanie najistotniejszym odnawialnym źródłem energii w UE: odpowiada za 63,3% całej produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Z tego powodu sektory rolnictwa i leśnictwa mają szczególne znaczenie w wytwarzaniu energii ze źródeł odnawialnych. W 2010 r. 48,5% (80,7 Mtoe) energii ze źródeł odnawialnych wytwarzanej w całej UE pochodziło z biomasy leśnej, podczas gdy biomasa rolnicza odpowiadała kolejnym 10,6% (17,6 Mtoe)⁴.

Unijne ramy polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych

05

Głównym elementem obecnych unijnych ram polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych jest dyrektywa w sprawie energii ze źródeł odnawialnych. Dyrektywa stanowi integralną część pakietu klimatyczno-energetycznego UE do roku 2020⁵, w którym określono trzy ogólnounijne cele, które należy osiągnąć do 2020 r. Jeden z tych celów stanowi, że 20% energii zużywanej w UE powinno być wytwarzane ze źródeł odnawialnych⁶. W dyrektywie ustanowiono także cele krajowe dotyczące docelowego udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii, wynoszące od 10% dla Malty do 49% dla Szwecji⁷. Przewidziano w niej także, że 10% energii zużywanej w sektorze transportu we wszystkich państwach członkowskich powinno pochodzić ze źródeł odnawialnych.

06

Przepisy dyrektywy w sprawie energii ze źródeł odnawialnych wymagają od państw członkowskich przyjęcia krajowych planów działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych oraz przekazywania Komisji co dwa lata sprawozdań z postępów w osiąganiu celów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych. Na podstawie tych indywidualnych sprawozdań Komisja przygotowuje sprawozdanie z postępów zawierające analizę sytuacji dotyczącej polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych w UE⁸.

07

W 2014 r. Rada Europejska przyjęła nowe ramy polityki klimatyczno-energetycznej ustanawiające nowe cele, które mają zostać osiągnięte do 2030 r. Przewidują one, że do tego roku co najmniej 27% energii zużywanej w UE powinno pochodzić ze źródeł odnawialnych⁹. W związku z tym celem Komisja przygotowała kilka wniosków ustawodawczych, w szczególności w ramach pakietu „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” (zwany także „pakietem zimowym”) z dnia 30 listopada 2016 r. Pakiet ten obejmował wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie energii ze źródeł odnawialnych (w niniejszym sprawozdaniu nazywany wnioskiem dotyczącym dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych)¹⁰. Obecnie jest on poddawany procedurze ustawodawczej.

08

Komisja w swoim wniosku dotyczącym dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zaproponowała usunięcie wiążących celów krajowych dla państw członkowskich. Wniosek ten wymagał jednak od nich terminowego osiągnięcia celów na 2020 r. Wniosek w sprawie zarządzania unią energetyczną¹¹ wymagał natomiast od państw członkowskich przygotowania zintegrowanych planów krajowych w zakresie energii i klimatu w celu zapewnienia wystarczająco ambitnego i spójnego kursu działań krajowych, aby osiągnąć cele UE.

09

Podczas gdy energia ze źródeł odnawialnych stanowi 26,7% energii wytwarzanej w UE (zob. rys. 2), zgodnie ze sprawozdaniem Komisji w sprawie postępów w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych z 2017 r. udział energii ze źródeł odnawialnych w UE pod względem zużycia w 2014 r. wyniósł jedynie 16%. Dzieje się tak, ponieważ ponad połowa energii zużywanej w UE pochodziła z importu (głównie gazu ziemnego i ropy naftowej)¹². W tym samym sprawozdaniu stwierdzono, że UE jako całość i większość państw członkowskich osiągnie lub przekroczy swoje cele na 2020 r. Niemniej jednak prognozy przewidują także, że Irlandia, Luksemburg, Niderlandy i Zjednoczone Królestwo nie osiągną swoich celów krajowych¹³.

Systemy wsparcia energii ze źródeł odnawialnych

10

Aby zwiększyć produkcję energii ze źródeł odnawialnych i osiągnąć krajowe cele dotyczące energii ze źródeł odnawialnych, państwa członkowskie wdrożyły różnorodne działania z zakresu polityki. Obejmują one zachęty finansowe, takie jak taryfy gwarantowane lub premie gwarantowane, oraz takie środki jak zobowiązania kwotowe ze zbywalnymi zielonymi certyfikatami. Często wykorzystywane są kombinacje tych instrumentów, w szczególności w sektorze energii elektrycznej. W sektorze ogrzewania i chłodzenia wsparcie polega przede wszystkim na dotacjach na inwestycje i bodźcach podatkowych¹⁴.

11

Energia ze źródeł odnawialnych stanowi priorytet o charakterze przekrojowym wielu obszarów polityki UE. UE zapewnia wsparcie na rzecz energii ze źródeł odnawialnych w ramach kilku programów finansowania. Obejmują one Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), a także programy „Horyzont 2020” i LIFE¹⁵.

12

Komisja nie była w stanie przekazać aktualnych kompleksowych informacji na temat ogólnego wsparcia finansowego na rzecz energii ze źródeł odnawialnych w ramach programów UE lub systemów krajowych ustanowionych przez państwa członkowskie. Jedynie w badaniu Ecofys dotyczącym dotacji na energię i kosztów energii w UE¹⁶ przedstawiono dane szacunkowe na temat rocznych dotacji na energię ze źródeł odnawialnych w latach 2008-2012. Według tych danych w ramach wsparcia sektora energetycznego w UE w 2012 r. wypłacono 99,4 mld euro ze środków publicznych, głównie z budżetów państw, z czego 40,32 mld euro przeznaczono na energię ze źródeł odnawialnych. Taryfy gwarantowane (23,8 mld euro), premie gwarantowane (6,4 mld euro) i dotacje na inwestycje (4 mld euro) stanowiły główne rodzaje pomocy udzielanej na rzecz odnawialnych źródeł energii.

Energia ze źródeł odnawialnych w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich UE

13

W dokumentach ustawodawczych i programowych UE przedstawiono potencjalnie pozytywne oddziaływanie energii ze źródeł odnawialnych na rozwój obszarów wiejskich. Dyrektywa w sprawie energii ze źródeł odnawialnych i wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zawierają zapisy dotyczące tworzenia możliwości zatrudnienia i możliwości rozwoju regionalnego, „zwłaszcza na obszarach wiejskich i odizolowanych”¹⁷.

14

W strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007 2013¹⁸ oraz w rozporządzeniu (WE) nr 1698/2005¹⁹ podjęto te kwestie w kontekście ram polityki rozwoju obszarów wiejskich. Uwagi na temat potencjału wytwarzania i stosowania energii ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich zostały rozbudowane w wyniku „oceny funkcjonowania”, pakietu reform wspólnej polityki rolnej (WPR) uzgodnionego przez ministrów rolnictwa UE w listopadzie 2008 r. W tym kontekście uznali oni energię ze źródeł odnawialnych za jedno z sześciu „nowych wyzwań”²⁰.

15

W okresie programowania 2014-2020 UE zapewnia wsparcie na rzecz obszarów wiejskich, w tym wsparcie projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych, z wykorzystaniem nowych ram. Jednym z pięciu europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych stał się EFRROW. Ramy te mają umożliwić lepszą koordynację różnych funduszy w celu poprawy wdrażania strategii „Europa 2020” na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu²¹. Strategiczne cele strategii „Europa 2020” zostały w nich przełożone na 11 celów tematycznych na poziomie europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. W przypadku EFRROW zostały one dodatkowo podzielone na sześć priorytetów w zakresie rozwoju obszarów wiejskich oraz 18 celów szczegółowych²² (zob. rys. 3). Opinia Trybunału na temat nowej procedury programowania została przedstawiona w sprawozdaniu specjalnym nr 16/2017 „Programowanie w zakresie rozwoju obszarów wiejskich – należy dążyć do uproszczenia i bardziej skoncentrować się na rezultatach”.

16

Energia ze źródeł odnawialnych podlega celowi szczegółowemu 5C, który obejmuje „ułatwianie dostaw i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii, produktów ubocznych, odpadów i pozostałości oraz innych surowców niespożywczych na potrzeby biogospodarki”. Oznacza to, że działania w ramach EFRROW, które wspierają wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych, powinny zasadniczo być objęte celem szczegółowym 5C.

17

W ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich wsparcie inwestycji na rzecz wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych podlega zarządzaniu dzielonemu ze strony Komisji i państw członkowskich. Programy rozwoju obszarów wiejskich są opracowywane przez państwa członkowskie i zatwierdzane przez Komisję. Następnie państwa członkowskie wybierają projekty, na które mają zostać przydzielone środki finansowe, na podstawie przedłożonych programów.

Zakres kontroli i podejście kontrolne

18

Trybunał przeanalizował ramy w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, koncentrując się na sposobie ujęcia w nich aspektów rozwoju obszarów wiejskich. Główne pytanie kontrolne Trybunału brzmiało: „Czy wsparcie ze środków EFRROW na rzecz energii ze źródeł odnawialnych ułatwia wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych oraz zrównoważony rozwój obszarów wiejskich?”

19

Trybunał ocenił, czy i w jaki sposób instrumenty polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych na szczeblu UE i państw członkowskich aktywnie wspierały rozwój obszarów wiejskich. Bioenergia ma nadrzędne znaczenie dla obszarów wiejskich, na których łatwo dostępna jest biomasa taka jak uprawy, odpady pochodzenia zwierzęcego i odpady organiczne oraz biomasa drzewna, ale wiąże się z nią pewne ryzyko środowiskowe i społeczno-ekonomiczne (pkt 23–41).

20

Trybunał przeanalizował także ramy polityki rozwoju obszarów wiejskich oraz ich wdrażanie na szczeblu państw członkowskich w celu dokonania oceny, czy wsparcie ze środków EFRROW na rzecz energii ze źródeł odnawialnych faktycznie przyczyniło się do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich (pkt 42-81).

21

Uwzględniając prace OECD w tym obszarze²³, Trybunał uznał, że inwestycje w energię ze źródeł odnawialnych przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, jeśli prowadzą do uzyskania jednej lub kilku z następujących korzyści:

• korzyści dla środowiska,
• dywersyfikacja dochodów rolników i właścicieli lasów,
• możliwości zatrudnienia i możliwości rynkowe w przedsiębiorstwach na obszarach wiejskich oraz na ich rzecz,
• nowa i usprawniona infrastruktura energetyczna i usługi na obszarach wiejskich,
• nowe źródła dochodów w celu wsparcia kluczowych usług publicznych i infrastruktury na obszarach wiejskich.

22

Trybunał przeprowadził kontrolę w okresie od września 2016 r. do maja 2017 r., gromadząc dowody kontroli z następujących źródeł:

• Przeglądy dokumentów i rozmowy z pracownikami czterech dyrekcji generalnych Komisji Europejskiej: DG ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (AGRI), DG ds. Energii (ENER), DG ds. Środowiska (ENV) oraz DG ds. Działań w dziedzinie Klimatu (CLIMA).
• Wizyty kontrolne w pięciu państwach członkowskich: w Bułgarii, we Francji (Dolna Normandia), Włoszech (Toskania), na Litwie i w Austrii. Do kontroli wybrano te państwa członkowskie, gdyż odpowiadają one 53% planowanych wydatków na cel szczegółowy 5C oraz zapewniają równomierny zakres geograficzny. Trybunał dokonał przeglądu pięciu istotnych programów rozwoju obszarów wiejskich i innych właściwych dokumentów oraz przeprowadził rozmowy z pracownikami instytucji zarządzających rozwojem obszarów wiejskich, agencji płatniczych i ministerstw energii państw członkowskich. Kontrole na miejscu objęły 29 projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych z okresów programowania 2007-2013 i 2014-2020 oraz rozmowy z kierownikami projektów (zob. załącznik II); projekty objęte kontrolami dotyczyły przede wszystkim inwestycji w instalacje energii ze źródeł odnawialnych, ale były to także projekty uzupełniające: na przykład projekty dotyczące gospodarki leśnej bądź inwestycje w zakłady produkcji zrębków lub granulatu drzewnego.
• Krótka ankieta przeprowadzona w sześciu państwach członkowskich (Irlandia, Luksemburg, Niderlandy, Polska, Rumunia i Słowenia), które przydzieliły tylko niewielką część środków finansowych z EFRROW na cel szczegółowy 5C lub nie przydzieliły ich wcale. Celem było znalezienie przyczyn takiej sytuacji.
• Spotkania konsultacyjne z właściwymi zainteresowanymi stronami, w tym z Europejskim Towarzystwem Biomasy (AEBIOM) i BirdLife, w celu omówienia potencjalnych korzyści z bioenergii i związanego z nią ryzyka dla zrównoważonego rozwoju.

Uwagi

W unijnych ramach polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych można by w większym stopniu uwzględniać możliwości płynące z wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich przy jednoczesnym ograniczaniu związanego z nim ryzyka

23

W tej sekcji Trybunał przeanalizował, czy ramy polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych wspierają potencjalne korzyści, jakie daje energia ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich przy jednoczesnym ograniczaniu związanego z nią ryzyka środowiskowego i społeczno-ekonomicznego. Trybunał skupił się na szczególnym przypadku bioenergii, jako że jest to energia ze źródeł odnawialnych w najbardziej oczywisty sposób powiązana z obszarami wiejskimi.

Możliwości rozwoju obszarów wiejskich związane z energią ze źródeł odnawialnych nie były wystarczająco wykorzystywane

Badania wykazują potencjalnie pozytywny wpływ energii ze źródeł odnawialnych na rozwój obszarów wiejskich…

24

W kilku badaniach wskazano, że projekty dotyczące energii ze źródeł odnawialnych mogą być realizowane z korzyścią dla interesów lokalnych i wspierać zrównoważony rozwój obszarów wiejskich²⁴. Na przykład energia ze źródeł odnawialnych może prowadzić do tworzenia bezpośrednich miejsca pracy (np. obsługa i konserwacja sprzętu), ale większość długoterminowych miejsc pracy ma charakter pośredni i mogą być one związane z całym łańcuchem dostaw (budowa, produkcja, lub w leśnictwie i rolnictwie w przypadku biomasy). W niektórych przypadkach badania przeanalizowane przez Trybunał wykazały, że budowa elementów paneli słonecznych lub turbin wiatrowych była w stanie ożywić istniejące zakłady produkcyjne, które wcześniej nie były wykorzystywane do wytwarzania energii. W niektórych badaniach była mowa o innowacjach (np. o rozwoju nowych produktów, praktyk i strategii politycznych) na obszarach wiejskich, na których zlokalizowane były instalacje energii ze źródeł odnawialnych. Energia ta może stanowić nowe źródło dochodów dla rolników lub właścicieli lasów, ale także dla właścicieli gruntów czy dla władz lokalnych. Ponadto dzięki wytwarzaniu własnej energii społeczności wiejskie mogą bardziej uniezależnić się od wahań cen paliw konwencjonalnych.

25

Aby jednak zmaksymalizować korzyści gospodarcze płynące z wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich, w badaniach podkreślono potrzebę przyjęcia takiego podejścia do polityki rozwoju obszarów wiejskich, które jest odpowiednio dostosowane do lokalnych warunków i możliwości i koncentruje się na poprawie konkurencyjności obszarów wiejskich. W tym celu należy wziąć pod uwagę pewne kluczowe czynniki (zob. ramka 1).

26

Doświadczenia związane z wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich w Norwegii, Szwecji i Finlandii podkreślają znaczenie współpracy lokalnej we wspieraniu wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych i rozwoju obszarów wiejskich. Przykłady tych doświadczeń dotyczą przede wszystkim biomasy leśnej²⁶. Typowy model tych „społeczności bioenergetycznych” obejmuje producentów biomasy, branże związane z transformacją lasów, władze lokalne oraz lokalne organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Te zainteresowane strony często współpracują z podmiotami doradczymi lub instytutami badawczymi.

… jednak polityka UE w zakresie energii ze źródeł odnawialnych mogłaby dążyć do tych korzyści w sposób bardziej aktywny

27

Trybunał stwierdził, że obecne unijne ramy polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych mogłyby w skuteczniejszy sposób wspierać projekty dotyczące energii ze źródeł odnawialnych przynoszące korzyści obszarom wiejskim.

1. W dokumentach ustawodawczych i programowych UE jest mowa o potencjalnie pozytywnym oddziaływaniu energii ze źródeł odnawialnych na rozwój obszarów wiejskich. Chociaż motywy dyrektywy w sprawie energii ze źródeł odnawialnych odnoszą się do wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w rozwoju obszarów wiejskich, w części normatywnej dyrektywy nie zawarto konkretnych przepisów związanych z promowaniem rozwoju obszarów wiejskich.
2. W krajowych planach działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych i odpowiednich sprawozdaniach z postępów poświęcono niewiele miejsca powiązaniu energii ze źródeł odnawialnych z rozwojem obszarów wiejskich. Rzadko wspomina się EFRROW jako źródło finansowania projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych. Można zauważyć brak koordynacji między różnymi ministerstwami odpowiedzialnymi za energię ze źródeł odnawialnych i politykę rozwoju obszarów wiejskich w skontrolowanych państwach członkowskich.

28

Ustalenia Trybunału potwierdza badanie na temat oddziaływania energii ze źródeł odnawialnych na europejskich rolników (grudzień 2011 r.), a także głos Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES), który sugeruje, że państwa członkowskie powinny były opracować strategie powiązania rozwoju obszarów wiejskich z rozpowszechnianiem energii ze źródeł odnawialnych, jednak tego nie uczyniły²⁷.

29

Niemniej jednak w niektórych państwach członkowskich Trybunał odnotował dobre przykłady strategii dotyczących energii ze źródeł odnawialnych, które uwzględniały wymiar wiejski (zob. ramka 2).

30

Deklaracja wydana na europejskiej Konferencji w sprawie rozwoju obszarów wiejskich, która odbyła się w Cork we wrześniu 2016 r.²⁸, promuje „mechanizm weryfikowania polityki pod względem jej wpływu na obszary wiejskie” w celu zapewnienia, by „potencjał obszarów wiejskich w zakresie tworzenia innowacyjnych, pluralistycznych i zrównoważonych rozwiązań” znalazł odzwierciedlenie w polityce i strategiach Unii. Mechanizm weryfikowania polityki pod względem jej wpływu na obszary wiejskie polega na znajdowaniu najlepszych sposobów wdrażania polityki na obszarach wiejskich oraz zapewnianiu, by obszary wiejskie uzyskiwały równe wyniki polityczne²⁹. W maju 2017 r. Komisja oświadczyła, że rozpoczęła analizę istotnych badań i doświadczeń państw członkowskich. Wyniki tych prac mogą być wykorzystane do rozwijania mechanizmu weryfikowania polityki pod względem jej wpływu na obszary wiejskie.

31

W swoim pakiecie „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” (zob. pkt 7) Komisja zaproponowała szereg przepisów i narzędzi, które mogłyby wzmocnić pozytywny wpływ wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych na rozwój obszarów wiejskich.

1. Zintegrowane plany w zakresie energii i klimatu, które miałyby zastąpić krajowe plany działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, zdaniem Komisji lepiej uwzględnią obawy występujące na obszarach wiejskich oraz w różnych odpowiedzialnych organach, jednocześnie usprawniając sprawozdawczość i eliminując nakładanie się zakresów.
2. Rozporządzenie w sprawie zarządzania³⁰ wymaga od państw członkowskich uwzględnienia wszystkich zainteresowanych stron oraz lepszego wykorzystania synergii w różnych sektorach.
3. Wniosek Komisji dotyczący dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych wprowadził przepisy dotyczące prosumentów energii ze źródeł odnawialnych oraz lokalnych społeczności energetycznych działających w obszarze energii ze źródeł odnawialnych³¹. Celem tych przepisów jest upoważnienie prosumentów do wytwarzania, magazynowania, zużywania i sprzedaży odnawialnej energii elektrycznej bez nakładania na nich nieproporcjonalnych obciążeń, oraz umożliwienie lokalnym społecznościom zaangażowania się w opracowywanie szczegółowych strategii w celu osiągnięcia lepszej akceptacji i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, co uwolniłoby potencjał istniejący na obszarach wiejskich.

Trybunał uznał te propozycje Komisji za użyteczne kroki w kierunku większego włączenia wymiaru wiejskiego w politykę UE w zakresie energii ze źródeł odnawialnych.

Unijne ramy polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych nie uwzględniają w pełni ryzyka środowiskowego i społeczno-ekonomicznego związanego z bioenergią dla obszarów wiejskich

32

Bioenergia nie jest synonimem zrównoważonej energii. Zrównoważony charakter bioenergii w dużym stopniu zależy od sposobu produkcji i stosowania biomasy. Produkcja i stosowanie biomasy mogą mieć niezrównoważony charakter, na przykład jeśli negatywnie wpływają na ludzi, środowisko lub zasoby naturalne w sposób, który ogranicza zdolność przyszłych pokoleń do zaspakajania swoich potrzeb.

33

Bioenergia to energia ze źródeł odnawialnych w najbardziej oczywisty sposób powiązana z obszarami wiejskimi. Surowce³² wykorzystywane do produkcji bioenergii są niemal we wszystkich przypadkach pozyskiwane z obszarów wiejskich. Uprawa i pozyskiwanie biomasy rolniczej i leśnej umożliwiają dywersyfikację dochodów gospodarstw, świadczenie nowych usług rolnych, a także dają możliwości zatrudnienia i rynkowe.

34

W przypadku gdy biomasa stała, biogaz lub biometan zastępują konwencjonalne paliwa kopalne, mogą ograniczać emisje gazów cieplarnianych, jak pokazano na rys. A1 i A2 w załączniku I. Ta zdolność ograniczania emisji jest zróżnicowana, w zależności od systemu produkcji biomasy rolniczej lub leśnej oraz systemu produkcji biogazu i biometanu.

35

Bioenergia wiąże się jednak także z ryzykiem środowiskowym i społeczno-ekonomicznym dla obszarów wiejskich. Na przykład zmiana użytkowania gruntów, intensyfikacja gospodarki leśnej lub intensywna uprawa roślin energetycznych mogą prowadzić do zmniejszenia różnorodności biologicznej, degradacji gleby lub deficytu i zanieczyszczenia wody (zob. ramka 3). Spalanie biomasy drzewnej także może prowadzić do większych emisji pewnych szkodliwych substancji zanieczyszczających powietrze³³. Rzeczywista neutralność biomasy drzewnej pod względem emisji dwutlenku węgla jest obecnie przedmiotem dyskusji (zob. ramka A1)³⁴. Trybunał określił 16 typów ryzyka środowiskowego i społeczno-ekonomicznego związanych z wytwarzaniem i stosowaniem bioenergii (zob. tabela 1, a także tabele A2 i A3 w załączniku I)³⁵. Komisja przeanalizowała ryzyko związane z produkcją i stosowaniem bioenergii w swojej ocenie skutków dla zrównoważonego charakteru bioenergii, przygotowanej na potrzeby przekształconej wersji dyrektywy w sprawie energii ze źródeł odnawialnych³⁶.

36

W obecnie obowiązującym ustawodawstwie UE⁴¹ ustanowiono kryteria zrównoważonego rozwoju dla biopaliw i biopłynów⁴². Od czasu przyjęcia tych kryteriów w 2009 r. i ich zmiany w 2015 r. trwa dyskusja na temat zrównoważonego charakteru bioenergii. W rezultacie w swoim pakiecie „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” Komisja zaproponowała kryteria zrównoważonego rozwoju, które miałyby zastosowanie także do innych rodzajów bioenergii, takich jak bioenergia ze stałych i gazowych paliw z biomasy, stosowana do produkcji energii elektrycznej i ciepła.

37

Wniosek Komisji zawiera dwa rodzaje kryteriów zrównoważonego rozwoju:

1. kryteria ustanawiające pewne ograniczenia produkcji paliw z biomasy rolniczej lub leśnej, oraz
2. kryteria określające wymaganą minimalną wartość procentową ograniczenia emisji gazów cieplarnianych dla różnych instalacji wykorzystujących biopaliwa, biopłyny i paliwa z biomasy.

38

Trybunał przeanalizował, czy i w jakim zakresie kryteria obejmują zidentyfikowane przezeń ryzyko oraz czy proponowane ramy⁴³ zapewniają odpowiednią podstawę dla zrównoważonego wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich.

39

Kryteria zawarte we wniosku Komisji nie są warunkiem wiążącym wprowadzenia bioenergii na rynek; są one wiążące jedynie w przypadku gdy:

1. uznaje się, że produkcja bioenergii przyczynia się do realizacji celu dotyczącego energii ze źródeł odnawialnych i do kontroli spełnienia obowiązku stosowania energii ze źródeł odnawialnych;
2. określa się, jaka biomasa wykorzystywana do wytwarzania energii kwalifikuje się do wsparcia finansowego.

40

Wniosek nie obejmuje wszystkich upraw i zastosowań ani kilku typów instalacji (zob. pkt A3). Tylko trzy z szesnastu czynników ryzyka określonych przez Trybunał zostały w pełni uwzględnione we wniosku dotyczącym dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, a dwa w innych aktach ustawodawczych; 11 kolejnych czynników ryzyka zostało częściowo uwzględnionych. Nieuwzględnione ryzyko jest przede wszystkim związane z intensyfikacją praktyk rolniczych i gospodarki leśnej, spalaniem biomasy oraz emisją substancji zanieczyszczających w pozostałej części cyklu życia bioenergii (zob. tabela 1, a także tabele A2 i A3 w załączniku I). Szczegółowa analiza przeprowadzona przez Trybunał na poparcie informacji zawartych w tabeli 1 jest przedstawiona w załączniku I.

Tabela 1

Uwzględnienie związanych z bioenergią czynników ryzyka zagrażających zrównoważonemu rozwojowi we wniosku Komisji dotyczącym dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych

	Ryzyko zagrażające zrównoważonemu rozwojowi	Czy ryzyko zostało uwzględnione?
1. Zmniejszenie różnorodności biologicznej	1a)ze względu na bezpośrednią zmianę użytkowania gruntów (np. wylesianie, utrata obszarów chronionych)
	1b)ze względu na intensyfikację praktyk rolniczych (np. utrata różnorodności upraw)
	1c)ze względu na intensyfikację gospodarki leśnej
2. Degradacja gleby	2a)ze względu na bezpośrednią zmianę użytkowania gruntów (prowadzącą np. do uwalniania dwutlenku węgla z gleby, erozji)
	2b)ze względu na intensyfikację praktyk rolniczych (prowadzącą np. do zagęszczenia, utraty żyzności gleby, erozji)
	2c)ze względu na intensyfikację gospodarki leśnej (prowadzącą np. do utraty żyzności gleby w lasach z powodu utraty składników pokarmowych – pozostałości leśne)
3. Deficyt i zanieczyszczenie wody	1a)ze względu na bezpośrednią zmianę użytkowania gruntów (np. zmiany w bilansie wodnym)
	3b)ze względu na intensyfikację praktyk rolniczych (np. nawadnianie, nawożenie)
	3c)ze względu na intensyfikację gospodarki leśnej (np. zmiany w bilansie wodnym)
4. Emisje gazów cieplarnianych	4a)ze względu na emisję gazów cieplarnianych w całym cyklu życia paliw z wyłączeniem węgla biogenicznego (np. stosowanie nawozów, transport biomasy, wycieki metanu z wytwórni biogazu)
	4b)ze względu na oddziaływania pośrednie (np. pośrednia zmiana użytkowania gruntów (ILUC) z powodu przeniesienia uprawy roślin spożywczych, młodsze lasy)
	4c)ze względu na emisje CO2 ze spalania biomasy (emisje biogenne)
5. Zanieczyszczenie powietrza	5a)ze względu na spalanie biomasy (np. cząstki stałe, SO2 itp.)
	5b)ze względu na emisje substancji zanieczyszczających w pozostałej części cyklu życia bioenergii (np. transport biomasy)
6. Ryzyko społeczno-ekonomiczne	6a)niewydajne wykorzystanie biomasy (w tym niezastosowanie zasady wykorzystania kaskadowego, nieoptymalne metody konwersji biomasy na energię)
	6b)konkurencja z istniejącymi zastosowaniami (np. produkcja żywności, drewno dla przemysłu celulozowo-papierniczego)

Legenda:

Ryzyko uwzględnione	Ryzyko częściowo uwzględnione	Ryzyko nieuwzględnione

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy.

41

Ustanawianie celów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych w powiązaniu z publicznymi systemami wsparcia bioenergii stymuluje korzystanie z bioenergii. Można to zaobserwować od początku XXI wieku, w szczególności w obszarze transportu i wytwarzania energii elektrycznej. Część tej bioenergii jest importowana: w 2015 r. 34% wykorzystanego przez UE granulatu i 9,5% biopaliw ciekłych pochodziło z przywozu⁴⁴. Wobec braku wystarczających zabezpieczeń (słabe kryteria zrównoważonego rozwoju) Trybunał uznał za czynnik ryzyka to, że wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zachęca do produkcji i stosowania bioenergii poprzez ambitne cele dotyczące energii ze źródeł odnawialnych w powiązaniu z zachętami finansowymi. Może to bowiem prowadzić do zwiększonego wykorzystania niezrównoważonej biomasy w ujęciu długoterminowym. W związku z tym proponowane ramy nie zapewniają odpowiedniej podstawy dla maksymalizacji potencjału obszarów wiejskich w zakresie zrównoważonego rozwoju.

Wydatki z EFRROW na energię ze źródeł odnawialnych nie są wystarczającym sposobem osiągnięcia celów w zakresie rozwoju obszarów wiejskich

42

Państwa członkowskie mogą zdecydować o finansowaniu inwestycji w energię ze źródeł odnawialnych za pośrednictwem EFRROW. Unijna polityka rozwoju obszarów wiejskich ma na celu pomoc na rzecz obszarów wiejskich UE w rozwiązywaniu problemów gospodarczych, środowiskowych i społecznych. W związku z tym inwestycje w energię ze źródeł odnawialnych finansowane z EFRROW powinny w wyraźny sposób przynosić korzyści obszarom wiejskim. W kolejnych sekcjach Trybunał analizuje, czy Komisja i państwa członkowskie opracowały i wdrożyły odpowiednie strategie i działania oraz czy były w stanie wykazać osiągnięcia wynikające ze wsparcia z EFRROW zarówno w odniesieniu do wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, jak i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.

Energia ze źródeł odnawialnych nie jest odpowiednio uwzględniania w programowaniu rozwoju obszarów wiejskich

43

Ze środków EFRROW mogą być wspierane projekty, które przyczyniają się zarówno do wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, jak i do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Aby promować lepszy stosunek wartości do ceny, finansowanie energii ze źródeł odnawialnych z EFRROW powinno opierać się na solidnej strategii oraz powinno być zapewniane zgodnie z prawidłowo zidentyfikowanymi potrzebami, określonymi pod względem ilościowym. Powinno być także koordynowane z innymi dostępnymi źródłami finansowania i innymi instrumentami polityki, takimi jak krajowe plany działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych.

44

Beneficjenci projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych mogą odzyskać pewne koszty inwestycji poprzez sprzedaż wyprodukowanej energii po cenach preferencyjnych lub rynkowych bądź poprawić wyniki gospodarcze swojej działalności. W przypadku gdy wsparcie inwestycji z EFRROW jest uzupełniane atrakcyjnymi taryfami gwarantowanymi, istnieje jednak ryzyko nadmiernej rekompensaty i pomocy państwa niezgodnej z prawem jako formy korzyści finansowych dla beneficjentów. Potwierdziła to kontrola przeprowadzona przez Komisję w Bułgarii. Różne podejścia stosowane w państwach członkowskich, w których Trybunał przeprowadził kontrole, zostały przedstawione w ramce 4.

Kwota łącznych planowanych wydatków na energię ze źródeł odnawialnych z różnych funduszy UE nie jest znana

45

Nie są dostępne kompleksowe dane na temat planowanych wydatków na inwestycje w energię ze źródeł odnawialnych w okresie programowania 2014-2020 ze środków europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w ujęciu ogólnym, a w szczególności z EFRROW. Cel tematyczny 4 europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych – „przejście do gospodarki niskoemisyjnej” – odpowiadający planowanym wydatkom wynoszącym 44 814 mln euro⁴⁵ obejmuje energię ze źródeł odnawialnych, ale także efektywność energetyczną i zrównoważoną mobilność miejską. W konsekwencji Komisja nie ma jasnego obrazu planowanego wkładu inwestycji z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych.

46

EFRROW odpowiadał za około 11% przydziału z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na cel tematyczny 4 (około 5 027 mln euro⁴⁶), podczas gdy planowane wydatki z EFRROW na cel szczegółowy 5C wynosiły 798,9 mln euro na okres programowania 2014–2020 (zob. rys 4). Inwestycje w ramach tego celu szczegółowego nie dotyczą jednak tylko energii ze źródeł odnawialnych, ale także innych aspektów biogospodarki, takich jak dostawa i wykorzystanie produktów ubocznych, odpadów, pozostałości i innych surowców niespożywczych.

47

Z drugiej strony państwa członkowskie mogą wdrażać projekty obejmujące energię ze źródeł odnawialnych w ramach innych celów szczegółowych (zob. pkt 55-58), co dodatkowo komplikuje analizę wkładu EFRROW w finansowanie energii ze źródeł odnawialnych. Na podstawie przeprowadzonej ankiety Trybunał stwierdził (zob. pkt 22), że na przykład Rumunia (zob. ramka 6) i Słowenia podjęły decyzję o przeznaczeniu niewielkich środków finansowych na cel szczegółowy 5C lub o nieprzeznaczeniu żadnych środków, ponieważ uznały inne cele szczegółowe, takie jak 2A, 3A, 6A czy 6B, za bardziej odpowiednie. Niderlandy i Polska odpowiedziały, że nie zaprogramowały żadnych wydatków z EFRROW na energię ze źródeł odnawialnych, gdyż uznawały europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne oraz własne programy krajowe za wystarczające do wsparcia wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich.

48

W pierwszej połowie okresu programowania poniesiono wydatki w wysokości jedynie 40,9 mln euro (5,1% z całkowitego budżetu wynoszącego 800 mln euro)⁴⁷. Istotne opóźnienia we wdrażaniu programów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych mogą odzwierciedlać trudności związane z programowaniem celów szczegółowych (zob. pkt 55-58), obok opóźnień w przyjmowaniu programów rozwoju obszarów wiejskich oraz czasu wymaganego przez państwa członkowskie na zaprojektowanie i dostosowanie nowych ram.

Możliwości lepszego powiązania zidentyfikowanych potrzeb i podejścia do finansowania energii ze źródeł odnawialnych określonego w programach rozwoju obszarów wiejskich

49

Wytyczne Komisji dotyczące strategicznego programowania na lata 2014-2020 stanowiły, że „opis strategii (logika interwencji) powinien uzasadniać wybór, kombinację i priorytet działań dotyczących rozwoju obszarów wiejskich w świetle wyników analizy SWOT oraz zidentyfikowanych potrzeb. Musi nadawać odpowiednie priorytety różnym zidentyfikowanym potrzebom oraz uzasadniać go”. W tym celu Komisja dokonuje przeglądu uwag strategicznych państw członkowskich dotyczących wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych na etapie zatwierdzania programów rozwoju obszarów wiejskich.

50

Komisja przekazuje wytyczne państwom członkowskim za pośrednictwem grup zadaniowych, komitetów monitorujących, list kontrolnych, wytycznych w sprawie działań („arkuszy działań”) itd. w celu ułatwienia tworzenia i wdrażania programów rozwoju obszarów wiejskich. W wytycznych nie omówiono jednak bezpośrednio uwag strategicznych dotyczących energii ze źródeł odnawialnych ani celów inwestycji w energię ze źródeł odnawialnych w ramach EFRROW, ani sposobu, w jaki powinny zapewniać one wartość dodaną na rzecz obszarów wiejskich oraz w jaki EFRROW powinien uzupełniać istniejące unijne i krajowe systemy finansowania.

51

Trybunał odnotował, że każdy z pięciu przeanalizowanych programów rozwoju obszarów wiejskich zawierał obowiązkowe elementy dotyczące ustanawiania celów, potrzeb i uwag strategicznych w odniesieniu do energii ze źródeł odnawialnych, ale żaden z nich nie obejmował kompleksowej analizy ani ilościowego określenia związanych z nimi potrzeb finansowych. Z wyjątkiem Austrii państwa członkowskie, w których przeprowadzono kontrole, nie wykorzystywały w skuteczny sposób zidentyfikowanych potrzeb i analiz SWOT w swoim podejściu strategicznym do energii ze źródeł odnawialnych w programach rozwoju obszarów wiejskich; ich podejście pozostało bardzo ogólne. Dalsze uchybienia dotyczyły wdrażania i krótkoterminowych zmian wstępnych strategii (zob. ramka 5).

52

Wytyczne i kontrole przeprowadzone przez Komisję nie zapobiegły tym uchybieniom. Nie zagwarantowały opracowywania przez państwa członkowskie solidnych strategii dotyczących energii ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich. Ponadto wybór działań w ramach EFRROW i ich przydział budżetowy nie zawsze wynikały w logiczny sposób z potencjału i potrzeb opisanych w programach rozwoju obszarów wiejskich.

Słaba koordynacja między różnymi źródłami finansowania na rzecz energii ze źródeł odnawialnych

53

Obecne ramy legislacyjne⁴⁸ promują skuteczne, efektywne i skoordynowane wdrażanie różnych funduszy UE, w szczególności europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Odpowiedzialność za uzasadnienie potrzeby interwencji w ramach programu rozwoju obszarów wiejskich oraz za zapewnienie odpowiedniej koordynacji między funduszami ponoszą przede wszystkim państwa członkowskie. Komisja zapewnia państwom członkowskim wsparcie i wytyczne poprzez wydawanie strategicznych wytycznych, promowanie dobrych praktyk oraz monitorowanie wdrażania programu.

54

Na podstawie przeglądu próby umów partnerstwa i programów rozwoju obszarów wiejskich na okres programowania 2014-2020 Trybunał stwierdził, że państwa członkowskie zidentyfikowały kilka potencjalnych źródeł finansowania oraz ustanowiły ogólne zasady rozgraniczenia i działania w celu zapobiegania podwójnemu finansowaniu. Dokumenty strategiczne przeanalizowane przez Trybunał nie zawierały jednak dalszych informacji na temat korzyści, które można byłoby osiągnąć dzięki skutecznej koordynacji różnych źródeł finansowania na rzecz energii ze źródeł odnawialnych. Nie była także dostępna analiza potencjalnych efektów substytucyjnych ani luk w finansowaniu w tym obszarze⁴⁹.

Przypisywanie działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych do różnych celów szczegółowych

55

Jak wyjaśniono w pkt 14 i 15, ramy polityki rozwoju obszarów wiejskich na lata 2014-2020 opierają się na sześciu priorytetach, które są podzielone na 18 tematycznych celów szczegółowych (zob. rys. 3). Wsparcie na rzecz energii ze źródeł odnawialnych podlega celowi szczegółowemu 5C, który dotyczy także dostarczania i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.

56

Cele szczegółowe są wdrażane za pomocą działań dotyczących rozwoju obszarów wiejskich. Na rys. 5 przedstawiono przykłady przydziału działań i wskaźników ustanowionych dla priorytetu 5. Pojedyncze działanie może jednak przyczynić się do realizacji kilku celów szczegółowych, priorytetów i celów.

57

Ponadto państwa członkowskie mogą określić drugorzędne skutki działań szczegółowych przydzielonych w ramach celu szczegółowego 5C, które oddziałują na dodatkowe cele szczegółowe. Na przykład dodanie paneli fotowoltaicznych na dachu nowej stodoły wykorzystywanej do poprawy wyników gospodarczych beneficjenta mogłoby być ocenione jako projekt dotyczący energii ze źródeł odnawialnych (tj. w ramach celu szczegółowego 5C) lub jako część projektu modernizacji gospodarstwa, a zatem podlegać celowi szczegółowemu 2A (zob. rys. 3), z komponentem dotyczącym energii ze źródeł odnawialnych oddziałującym na cel szczegółowy 5C.

58

Państwa członkowskie nie przypisywały w konsekwentny sposób działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych i rodzajów projektów do celów szczegółowych (zob. ramka 6). Będzie to miało wpływ na skuteczność monitorowania i oceny projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych finansowanych z EFRROW (zob. pkt 69-71), w szczególności dlatego, że Komisja nie wydała dodatkowych wytycznych na temat konsekwentnego przypisywania projektów do celów szczegółowych w państwach członkowskich.

Monitorowanie i ocena dostarczają niewielu informacji na temat finansowania i rezultatów inwestycji w energię ze źródeł odnawialnych

59

W celu wykazania, co zostało osiągnięte dzięki budżetowi UE, oraz udowodnienia, że środki zostały odpowiednio wydane, potrzebne są informacje na temat skuteczności i wydajności wydatków w zakresie rozwoju obszarów wiejskich na energię ze źródeł odnawialnych. Ponadto informacje z monitorowania i oceny stanowią cenne narzędzie do poprawy wydajności i skuteczności wydatków w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, gdyż ukierunkowują bieżące zarządzanie programami, wskazują możliwe udoskonalenia i pomagają w kształtowaniu przyszłej polityki.

Energia ze źródeł odnawialnych we wspólnych ramach monitorowania i oceny (CMEF) na lata 2007-2013

Brak kompleksowych informacji z monitorowania w ramach CMEF w odniesieniu do energii ze źródeł odnawialnych

60

Wiele państw członkowskich (w tym wszystkie pięć państw członkowskich, w których Trybunał przeprowadził kontrole) zdecydowało się na wykorzystanie środków finansowych z EFRROW do finansowania projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych od początku okresu programowania 2007-2013. W tym czasie nie były dostępne specjalne wskaźniki na potrzeby pomiaru produktów lub rezultatów projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych.

61

Zmieniło się to w związku z oceną funkcjonowania reformy WPR, gdy energia ze źródeł odnawialnych została uznana za „nowe wyzwanie”, a państwa członkowskie otrzymały dodatkowe środki finansowe na projekty dotyczące energii ze źródeł odnawialnych na pozostałą część okresu programowania (2009-2013) (zob. pkt 14). W tym kontekście od państw członkowskich wymagano monitorowania wydatków oraz liczby beneficjentów projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych finansowanych w ramach tego „nowego wyzwania”. Nie musiały one jednak gromadzić danych na temat osiągnięć projektów, takich jak wytworzona energia ze źródeł odnawialnych lub moc zainstalowana. W rezultacie kompleksowe informacje na temat projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych finansowanych z EFRROW w latach 2007-2013 nie są dostępne na szczeblu UE; istniejące wskaźniki odnoszą się wyłącznie do dodatkowych środków finansowych wydawanych na energię ze źródeł odnawialnych w ramach oceny funkcjonowania reformy WPR.

62

Trybunał przeanalizował dane na temat projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych (liczba projektów, wypłacone wsparcie) przekazane przez państwa członkowskie, w których przeprowadzono kontrole, i w czterech z tych państw członkowskich⁵¹ odnotował szereg rozbieżności między danymi przekazanymi Komisji a obliczeniami Trybunału opartymi na danych pobranych z baz danych dotyczących projektów państw członkowskich. Organy w państwach członkowskich nie były w stanie wyjaśnić tych rozbieżności, co rodzi wątpliwości co do dokładności i kompletności danych z oceny funkcjonowania reformy WPR.

63

Ponadto nie są dostępne kompleksowe informacje na szczeblu UE na temat liczby projektów, wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych lub mocy zainstalowanej. W związku z tym nie jest możliwe ilościowe określenie wkładu EFRROW w wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich. Wobec braku odpowiednich i wiarygodnych informacji na temat energii ze źródeł odnawialnych nie można ocenić skuteczności tych działań w tym okresie i nie jest jasne, na jakiej podstawie państwa członkowskie opracowały sekcje programów rozwoju obszarów wiejskich dotyczące energii ze źródeł odnawialnych. Wnioski te są spójne z wcześniejszymi uwagami Trybunału na temat danych dotyczących monitorowania wsparcia z EFRROW i Funduszu Spójności na rzecz energii ze źródeł odnawialnych w okresie programowania 2007-2013⁵².

Za sprawą ocen programów w ramach CMEF uzyskano ograniczone informacje dotyczące oddziaływania energii ze źródeł odnawialnych na rozwój obszarów wiejskich

64

Opóźnienia we wdrażaniu programów na podstawie WRF stanowią powtarzający się problem w wielu obszarach polityki, na który Trybunał zwracał już uwagę w przeszłości⁵³. Opóźnienia we wdrażaniu programów rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013 ponownie skutkowały niedopasowaniem między cyklem wydatkowania a harmonogramem sprawozdawczym. Doprowadziło to do tego, że dostępne były tylko ograniczone właściwe dane dotyczące energii ze źródeł odnawialnych na potrzeby przeglądów śródokresowych, chociaż przekazano pewne użyteczne informacje (zob. ramka 7). W wielu państwach członkowskich nastąpiły opóźnienia w finalizowaniu ocen ex post⁵⁴.

65

Przeprowadzony przez Trybunał przegląd ocen ex post wykazał, że uwzględniały one inwestycje w energię ze źródeł odnawialnych (np. zastosowane działania), lecz nie w każdym przypadku zostało omówione ich oddziaływanie na zrównoważony rozwój obszarów wiejskich. Nie przeprowadzono odpowiednich analiz, na przykład dotyczących korzyści dla środowiska na obszarach wiejskich płynących z energii ze źródeł odnawialnych, dywersyfikacji dochodów, tworzenia miejsc pracy, usprawnień infrastruktury energetycznej i usług na obszarach wiejskich itd.

66

Trybunał odnotował jednak pewne dobre praktyki w zakresie oceny projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych (zob. ramka 7).

Energia ze źródeł odnawialnych we wspólnym systemie monitorowania i ewaluacji (CMES) na lata 2014-2020

67

Celem nowych ram wykonania w okresie programowania 2014-2020 jest lepsze ukierunkowanie wdrażania programów rozwoju obszarów wiejskich na rezultaty niż w przeszłości. W tym kontekście CMES⁵⁵, system monitorowania i ewaluacji rozwoju obszarów wiejskich, zapewnia szczegółowy wspólny zestaw wskaźników, który należy wykorzystać w odniesieniu do celów szczegółowych, a także pytania oceniające, na które należy odpowiedzieć w przyszłości. Służą one ocenie postępów i osiągnięć polityki rozwoju obszarów wiejskich, a także oddziaływania, skuteczności, wydajności i stosowności interwencji w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich.

68

CMES wymaga przekazywania informacji z monitorowania na temat „inwestycji na rzecz wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, ogółem” (wskaźnik docelowy T 16) oraz „energii ze źródeł odnawialnych wytworzonej w projektach otrzymujących wsparcie” (uzupełniający wskaźnik rezultatu R 15). Państwa członkowskie mają możliwość ustanowienia dodatkowych wskaźników produktu dla szczegółowych działań, a Komisja potwierdziła, że skorzystało z tej możliwości dziesięć państw członkowskich lub regionów⁵⁶. Większość tych dodatkowych wskaźników dotyczących działań względem celu szczegółowego 5C były to jednak wskaźniki wkładu, takie jak wydatki publiczne, lub wskaźniki produktu, takie jak liczba wspieranych beneficjentów, projektów czy działań. W związku z tym powyższe wskaźniki nie mogą stanowić solidnej podstawy do oceny rezultatów komponentu programów rozwoju obszarów wiejskich dotyczącego energii ze źródeł odnawialnych, a tym samym nie można zwiększyć nacisku na wyniki⁵⁷.

69

Kolejną komplikację stanowi fakt, że informacje na temat wykonania są gromadzone tylko w odniesieniu do celów szczegółowych⁵⁸. Projekty EFRROW przypisane do celu szczegółowego 5C nie zapewniają zatem kompleksowych danych na temat energii ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich, gdyż niektóre projekty mogą być pośrednio związane z energią ze źródeł odnawialnych (takie jak dotyczące gospodarki leśnej) i przypisane do celu szczegółowego 5C, podczas gdy inne mogą być uważane za takie, których wkład w cel szczegółowy 5C jest drugorzędny, a co za tym idzie mogą być wspierane w ramach innych celów szczegółowych, takich jak 2A, 3A, 6A, 6B itd. W rezultacie informacje na temat „inwestycji na rzecz wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, ogółem” (wskaźnik docelowy T 16) będą odzwierciedlać jedynie dane z projektów przypisanych do celu szczegółowego 5C i nie będą oddawać ogólnego obrazu wszystkich inwestycji w energię ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich.

70

Inny wskaźnik, tj. wskaźnik rezultatu R 15 – „energia ze źródeł odnawialnych wytworzona w projektach otrzymujących wsparcie” – ma obejmować wszystkie projekty dotyczące energii ze źródeł odnawialnych. Wytyczne Komisji wskazują jednak, że dane dotyczące tego wskaźnika mogły być gromadzone przez podmioty oceniające na różne sposoby, na przykład w drodze badań statystyczne na poziomie UE i krajowym. Porównywalność danych na poziomie UE zależy zatem od wyborów dokonanych przez podmioty oceniające.

71

Chociaż Komisja wydała szczegółowe wytyczne, aby pomóc w przygotowywaniu sprawozdań i ocen, powiązania między wskaźnikami CMES a celami szczegółowymi mogą stanowić dodatkowe obciążenie dla podmiotów oceniających, wywierać wpływ na jakość ocen programów i ich porównywalność oraz skutkować opóźnieniami, jak miało to miejsce w przeszłości. Jeśli wiarygodne informacje z monitorowania i oceny nie są dostępne w kluczowym terminie sprawozdawczym, państwa członkowskie i Komisja mogą nie wykorzystać tej możliwości udoskonalenia wdrażania działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych.

Potencjał projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych w zakresie rozwoju obszarów wiejskich potwierdza się pomimo uchybień w procedurach wyboru i wdrażaniu projektu

72

Państwa członkowskie są odpowiedzialne za wybór projektów dotyczących rozwoju obszarów wiejskich w celu lepszego ukierunkowania działań dotyczących rozwoju obszarów na priorytety UE oraz cele i strategie państw członkowskich. Aby tego dokonać, państwa członkowskie muszą ustanowić i stosować jasne, odpowiednie i obiektywne kryteria kwalifikowalności i wyboru, a także obiektywne, uczciwe i przejrzyste procedury⁵⁹.

73

Kryteria kwalifikowalności to wymogi, które muszą spełniać projekty, aby kwalifikowały się do otrzymania wsparcia w ramach EFRROW. Kwalifikowalność stanowi warunek „tak”/„nie”. Kryteria wyboru są określane przez państwa członkowskie w celu nadawania priorytetu projektom, które najlepiej zaspokajają zidentyfikowane potrzeby i cele ustanowione w programach rozwoju obszarów wiejskich. Państwa członkowskie powinny stosować kryteria wyboru nawet w przypadkach, gdy dostępne są wystarczające środki finansowe dla wszystkich wniosków podlegających zatwierdzeniu, aby zapewnić solidne zarządzanie finansowe⁶⁰. W omawianym przypadku powinny one w szczególności gwarantować, że wybrane zostaną rentowne projekty wspierające wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych i zapewniające wartość dodaną na rzecz obszarów wiejskich.

Większość projektów przyniosła korzyści w zakresie stosowania energii ze źródeł odnawialnych i rozwoju obszarów wiejskich

74

Trybunał skontrolował projekty dotyczące energii ze źródeł odnawialnych o różnych typach i wielkościach (zob. załącznik II). Próba projektów obejmowała zarówno inwestycje dostarczające energię ze źródeł odnawialnych stronom trzecim, jak i takie, które koncentrowały się na wytwarzaniu energii na użytek własny właściciela projektu.

75

Celem projektów dotyczących „dostarczania energii stronom trzecim” była głównie dywersyfikacja dochodów gospodarstw rolnych lub leśnych. Niektóre projekty były inicjowane i wdrażane przez MŚP lub mikroprzedsiębiorstwa. W ramach udanych projektów tego typu powstawały nowe, dobrze przyjmowane usługi energetyczne dla prywatnych gospodarstw domowych i budynków publicznych na obszarach wiejskich. Projekty takie wiązały się z korzyściami dla środowiska, w szczególności w przypadku systemów ciepłowniczych, które są zasadniczo bardziej efektywne energetycznie i charakteryzują się niższym poziomem emisji niż indywidualne systemy ogrzewania. Umożliwiały one także właścicielom projektów skorzystanie z nowych możliwości rynkowych, a dostawcom surowców wzdłuż lokalnego łańcucha dostaw biomasy, zwłaszcza rolnikom i leśnikom – zdywersyfikowanie dochodów oraz utrzymanie gospodarstw (zob. ramka 8).

76

Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych wymaga także starannego planowania oraz prac instalacyjnych i konserwacyjnych. Wiedza fachowa i doświadczenie zdobyte w regionie stanowią cenne aktywa dla jego dalszego rozwoju w kierunku wytwarzania i stosowania energii ze źródeł odnawialnych, a osiągnięte korzyści mogą wykraczać poza początkowe inwestycje w ramach projektów.

77

Projekty dotyczące energii na użytek własny dostarczały korzyści gospodarstwom rolnym i przedsiębiorstwom leśnym oraz przedsiębiorstwom przetwórstwa spożywczego, na przykład dzięki bezpieczeństwu energetycznemu i niezależności energetycznej, obniżonym kosztom energii, lepszym wynikom finansowym lub zmniejszonemu śladowi węglowemu. Przyczyniły się także pośrednio do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich dzięki tworzeniu miejsc pracy i możliwości uzyskania dochodów dla lokalnych mieszkańców lub dzięki udziałowi w poprawie sytuacji środowiskowej w regionie (zob. ramka 9).

Procedury wyboru państw członkowskich nie zapewniały jednak wyboru najbardziej odpowiednich projektów…

78

Od państw członkowskich wymaga się ustanowienia takich kryteriów wyboru, które zagwarantują, że zasoby finansowe na rozwój obszarów wiejskich będą wykorzystywane w najlepszy sposób. Trybunał stwierdził, że skontrolowane państwa członkowskie nie zawsze stosowały się do tej zasady.

79

Trybunał przeanalizował kryteria i procesy wyboru w okresie programowania 2014-2020 oraz stwierdził, że cztery z pięciu skontrolowanych państw członkowskich⁶¹ stosowały kryteria wyboru, które w pewnym stopniu zapewniały priorytetowe traktowanie projektów wspierających wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych i zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, na przykład projektom, które miały wpływać pozytywnie na dywersyfikację dochodów i środowisko, korzystanie z lokalnie wytworzonych i przetworzonych surowców (paliwa z biomasy) czy uwzględnienie lokalnych strategii i zaangażowania lokalnej społeczności. Starania te osłabiały jednak częściowo nieskuteczne procedury wyboru. Trybunał stwierdził, że Austria, Bułgaria, Włochy (Toskania) i Francja (Dolna Normandia, w przypadku działań w zakresie leśnictwa) stosowały mało ambitne systemy punktacji z minimalnymi wartościami granicznymi, które można było osiągnąć dzięki spełnieniu tylko jednego lub niewielkiej liczby kryteriów.

… i skutkowały tym, że część wybranych projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych przynosiła nieznaczne korzyści dla obszarów wiejskich

80

Uchybienia w procesie wyboru mogą skutkować finansowaniem projektów, które przynoszą korzyści gospodarcze właścicielom projektów, a jednocześnie mają niewielkie oddziaływanie na obszary wiejskie. Dotyczy to pewnych projektów skontrolowanych przez Trybunał. Wsparcie finansowe nie zawsze było wykorzystywane do tworzenia miejsc pracy lub tworzenia dalszych możliwości rynkowych, poprawy sytuacji istniejących gospodarstw rolnych czy przedsiębiorstw leśnych lub świadczenia usług energetycznych na rzecz ludności wiejskiej (zob. ramka 10).

81

Kontrole projektów przeprowadzone przez Trybunał potwierdziły pozytywne oddziaływanie pewnych typów projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych na rozwój obszarów wiejskich, uzasadniając wsparcie finansowe w ramach EFRROW. Biorąc jednak pod uwagę istnienie kilku innych systemów wsparcia energii ze źródeł odnawialnych, projekty, które nie przyczyniają się do osiągnięcia zarówno celu dotyczącego energii ze źródeł odnawialnych, jak i ogólnych celów w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, nie powinny otrzymywać wsparcia z EFRROW.

Wnioski i zalecenia

82

W dokumentach ustawodawczych i programowych UE podkreśla się zamiar wykorzystania potencjalnie pozytywnego oddziaływania inwestycji w energię ze źródeł odnawialnych na rozwój obszarów wiejskich. Badania potwierdzają, że energia ze źródeł odnawialnych może wpływać pozytywnie na zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, jednak z wykorzystaniem pewnych rodzajów takiej energii wiąże się ryzyko środowiskowe i społeczno-ekonomiczne.

83

Podczas kontroli Trybunał przeanalizował ramy w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, koncentrując się na sposobie uwzględnienia w nich aspektów rozwoju obszarów wiejskich. Trybunał przeanalizował także ramy polityki rozwoju obszarów wiejskich oraz ich wdrażanie w państwach członkowskich w celu dokonania oceny, czy wsparcie z EFRROW na rzecz energii ze źródeł odnawialnych faktycznie przyczyniło się do rozwoju obszarów wiejskich.

84

Na podstawie prac kontrolnych Trybunał stwierdził, że finansowanie projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych może w znaczący sposób ułatwiać zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, jednak dotychczas potencjał ten w dużej mierze nie został wykorzystany.

85

Trybunał stwierdził, że wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych na rzecz rozwoju obszarów wiejskich nie zostało odpowiednio uwzględnione w obecnych ramach polityki Komisji i państw członkowskich. W rezultacie możliwości związane z wykorzystaniem tej energii na obszarach wiejskich nie były wystarczająco wykorzystywane. Komisja zaproponowała w ostatnim czasie pewne zmiany w ramach polityki w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, które mogą poprawić tę sytuację (pkt 24-31).

Zalecenie 1 – Mechanizm weryfikowania polityki pod względem jej wpływu na obszary wiejskie w przyszłej polityce w zakresie energii ze źródeł odnawialnych

Opracowując przyszłą politykę w zakresie energii ze źródeł odnawialnych Komisja i państwa członkowskie powinny brać pod uwagę okoliczności i potrzeby społeczności wiejskich i gospodarki wiejskiej, uwzględniać potencjalne pozytywne i negatywne oddziaływania polityczne oraz zapewniać, by obszary wiejskie uzyskiwały wyrównane wyniki polityczne.

Aby tego dokonać, Komisja we współpracy z państwami członkowskimi powinna opracować odpowiedni mechanizm, który mógłby być inspirowany mechanizmem weryfikowania polityki pod względem jej wpływu na obszary wiejskie, jak przewidziano w „kierunku polityki 1” deklaracji Cork 2.0 z 2016 r.

Komisja powinna wprowadzić to narzędzie do procesu konsultacji z państwami członkowskimi na temat zintegrowanych planów krajowych w zakresie energii i klimatu, które muszą być zgłoszone Komisji do dnia 1 stycznia 2019 r., oraz przekazać państwom członkowskim wytyczne na temat korzystania z tego narzędzia.

Docelowy termin wdrożenia: do końca 2019 r.

86

Ponadto w odniesieniu do bioenergii, która jest energią ze źródeł odnawialnych w najbardziej oczywisty sposób powiązaną z obszarami wiejskimi, ryzyko środowiskowe i społeczno-ekonomiczne związane z jej wykorzystaniem nie zostało wystarczająco uwzględnione w obecnych lub proponowanych ramach politycznych Komisji. Kombinacja celów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych, publicznych systemów wsparcia i słabych kryteriów zrównoważonego rozwoju stwarza ryzyko, że biomasa będzie chętnie wykorzystywana do celów energetycznych bez wystarczających gwarancji zapewniających jej zrównoważone pozyskiwanie (pkt 32-41).

Zalecenie 2 – Ulepszone ramy zrównoważonego rozwoju dla bioenergii

Komisja, wraz ze współustawodawcami, powinna opracować przyszłe ramy polityki w sprawie bioenergii w sposób zapewniający wystarczające zabezpieczenie przed niezrównoważonym pozyskiwaniem biomasy na potrzeby wytwarzania energii. Ramy powinny uwzględniać i eliminować ryzyko dla zrównoważonego rozwoju związane z zachęcaniem do korzystania z bioenergii za pomocą celów i systemów wsparcia finansowego oraz łagodzić powiązanego z nią ryzyka środowiskowego i społeczno-ekonomicznego.

Docelowy termin wdrożenia: 2020 r.

87

Komisja nie przekazała jasnych wytycznych dotyczących sposobu, w jaki wsparcie z EFRROW na rzecz energii ze źródeł odnawialnych mogłoby zapewniać wartość dodaną na szczeblu europejskim oraz jak powinno uzupełniać istniejące unijne i krajowe systemy finansowania. W związku z tym istnieje ryzyko, że EFRROW stanie się po prostu kolejnym źródłem finansowania energii ze źródeł odnawialnych, bez przywiązywania priorytetowego znaczenia do rozwoju obszarów wiejskich.

88

Komisja przekazała państwom członkowskim kompleksowe wytyczne na temat tworzenia i wdrażania programów rozwoju obszarów wiejskich. Częściowo z powodu braku jasnej wizji dotyczącej wsparcia z EFRROW na rzecz energii ze źródeł odnawialnych skontrolowane państwa członkowskie przyjęły jednak jedynie bardzo ogólne podejście do wsparcia na rzecz energii ze źródeł odnawialnych i nie koordynowały w wystarczający sposób wsparcia z EFRROW z różnymi innymi unijnymi i krajowymi źródłami finansowania tej energii w celu maksymalizacji jego oddziaływania na obszary wiejskie. Ponadto Trybunał stwierdził, że działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych nie były przypisywane w konsekwentny sposób do celów szczegółowych w UE, co nie jest sytuacją optymalną, ale według Trybunału stanowi problem związany głównie z monitorowaniem i oceną (pkt 49-58).

Zalecenie 3 – Jasne wytyczne na temat roli EFRROW we wsparciu na rzecz energii ze źródeł odnawialnych

Opracowując przyszłą politykę rozwoju obszarów wiejskich Komisja powinna jasno określić cele, do jakich mają prowadzić inwestycje EFRROW w energię ze źródeł odnawialnych, sposób, w jaki powinny zapewniać wartość dodaną dla obszarów wiejskich, oraz sposób, w jaki EFRROW powinien uzupełniać istniejące unijne i krajowe systemy finansowania energii ze źródeł odnawialnych.

W tym kontekście Komisja powinna wykorzystać odpowiednie doświadczenie w zakresie dobrych praktyk dostrzeżone przez Trybunał podczas kontroli (zob. ramka 7, ramka 8 i ramka 9), a także podobne doświadczenia opisane w badaniu OECD poświęconym powiązaniu między energią ze źródeł odnawialnych a rozwojem obszarów wiejskich (zob. ramka 1).

Docelowy termin wdrożenia: do końca 2018 r.

89

Dostępność istotnych i wiarygodnych informacji z monitorowania i oceny podczas opracowywania sprawozdań ma zasadnicze znaczenie dla usprawnienia wdrażania wsparcia z EFRROW na rzecz energii ze źródeł odnawialnych przez Komisję i państwa członkowskie. Pomimo pewnych przykładów dobrych praktyk nie są jednak dostępne kompleksowe informacje z monitorowania i oceny wsparcia projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych z EFRROW i innych funduszy UE dostępnych w okresie programowania 2007-2013 (pkt 60-65).

90

Komisja wydała wytyczne na okres programowania 2014-2020 w celu wsparcia działań państw członkowskich w zakresie sprawozdawczości i oceny. Różnice w sposobie definiowania przez państwa członkowskie podstawowych i drugorzędnych wkładów projektów oraz przypisywania działań i typów projektów będą jednak negatywnie wpływać na skuteczność monitorowania i oceny. Główne wskaźniki odnoszące się do energii ze źródeł odnawialnych w okresie programowania 2014-2020⁶³ mają niewielką wartość informacyjną ze względu na ograniczony zakres i problemy dotyczące metodyki. Państwa członkowskie mogły stosować odpowiednie dodatkowe wskaźniki, jednak tylko kilka z nich skorzystało z tej możliwości. Wszystkie te ograniczenia wymagają dodatkowych wysiłków ze strony podmiotów oceniających państw członkowskich i mogą skutkować niespójną sprawozdawczością w skali UE i opóźnieniami (pkt 67-71).

91

W sprawozdaniu specjalnym nr 16/2017⁶⁴ Trybunał podkreślił już, że Komisja powinna dopilnować, by w rozszerzonym rocznym sprawozdaniu z wykonania w 2019 r. przedstawiono jasne i kompleksowe informacje na temat osiągnięć w ramach programów, a także precyzyjniej określić różne rodzaje wskaźników na okres programowania po 2020 r.

Zalecenie 4 – Prostsze i bardziej adekwatne ramy monitorowania i oceny

W odniesieniu do wsparcia z EFRROW na rzecz energii ze źródeł odnawialnych Komisja powinna zobowiązać państwa członkowskie do przekazywania stosownych informacji na temat osiągnięć programowych w ramach projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych w rozszerzonych rocznych sprawozdaniach z wykonania za 2019 r. Informacje te powinny być dla Komisji źródłem wiedzy na temat wydatków z EFRROW poniesionych na rzecz projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych, mocy zainstalowanej lub energii wytworzonej w ramach takich projektów.

Docelowy termin wdrożenia: do końca 2018 r.

92

Państwa członkowskie są odpowiedzialne za ukierunkowanie wyboru projektów na priorytety UE oraz własne cele, zgodnie ze swoją strategią. Aby tego dokonać, powinny one ustanowić i stosować jasne, odpowiednie i obiektywne kryteria kwalifikowalności i wyboru, a także obiektywne, uczciwe i przejrzyste procedury. Komisja wydała w tym względzie wytyczne, na przykład w formie seminariów⁶⁵.

93

Projekty skontrolowane przez Trybunał polegały na wytwarzaniu energii na użytek własny operatorów lub na potrzeby dostaw dla stron trzecich bądź wspierały wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych w sposób pośredni (pkt 74-77). Duże budżety związane z celem szczegółowym 5C w powiązaniu z niskimi wskaźnikami wykonania (zob. pkt 48) i nieskutecznymi procedurami wyboru (pkt 78 i 79) pociągają jednak za sobą ryzyko, że wsparcie z EFRROW będzie udzielane na rzecz projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych, które nie zapewniają wyraźnych korzyści obszarom wiejskim, na których są zlokalizowane, aby uniknąć umorzenia przydzielonych środków finansowych.

Zalecenie 5 – Lepszy wybór projektów uwzględniający wartość dodaną dla obszarów wiejskich i rentowność projektów

Aby ograniczyć ryzyko wynikające z dużych budżetów związanych z celem szczegółowym 5C w powiązaniu z niskimi wskaźnikami wykonania i nieskutecznymi procedurami wyboru, Komisja wraz z państwami członkowskimi powinna czuwać nad stosowaniem odpowiednich procedur wyboru, tak aby wsparcie udzielane było wyłącznie na rzecz rentowych projektów dotyczących energii przynoszących wyraźne korzyści dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.

Docelowy termin wdrożenia: do końca 2018 r.

Niniejsze sprawozdanie zostało przyjęte przez Izbę I, której przewodniczył członek Trybunału Obrachunkowego Phil WYNN OWEN, na posiedzeniu w Luksemburgu w dniu 10 stycznia 2018 r.

Glosariusz i wykaz skrótów

AEBIOM: Europejskie Towarzystwo Biomasy

Analiza pełnego cyklu życia (LCA): Wieloetapowa procedura obliczania wartości odzwierciedlającej oddziaływanie produktu lub usługi na środowisko w całym cyklu życia.

Analiza SWOT: Metoda określania mocnych i słabych stron organizacji lub regionu oraz ich szans i istniejących zagrożeń, stosowana w programach rozwoju obszarów wiejskich.

Bioenergia: Energia produkowana z biomasy.

Biogospodarka: Gałęzie gospodarki, w których wykorzystuje się biologiczne zasoby odnawialne lądowe i morskie – takie jak uprawy, lasy, ryby, zwierzęta i mikroorganizmy – do produkcji żywności, materiałów i energii.

Biomasa: Ulegająca biodegradacji część produktów, odpadów i pozostałości pochodzenia biologicznego z rolnictwa (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i powiązanych działów przemysłu, w tym rybołówstwa i akwakultury, a także ulegająca biodegradacji część odpadów, w tym odpadów przemysłowych i komunalnych pochodzenia biologicznego.

Cel szczegółowy 5C: Cel szczegółowy „energia ze źródeł odnawialnych” – obejmuje szeroki zakres celów, w tym ułatwianie dostaw i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii, produktów ubocznych, odpadów i pozostałości oraz innych surowców niespożywczych, na potrzeby biogospodarki.

Cele szczegółowe: Unia Europejska określiła sześć priorytetów w zakresie rozwoju obszarów wiejskich. Są one podzielone na 18 „celów szczegółowych”, co pozwala lepiej sprecyzować cele w ramach każdego priorytetu oraz ułatwić programowanie.

CO₂: Dwutlenek węgla

DG: Działy i służby Komisji Europejskiej zwane dyrekcjami generalnymi (DG).

DG AGRI: Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich Komisji Europejskiej

DG CLIMA: Dyrekcja Generalna ds. Działań w dziedzinie Klimatu Komisji Europejskiej

DG ENER: Dyrekcja Generalna ds. Energii Komisji Europejskiej

DG ENV: Dyrekcja Generalna ds. Środowiska Komisji Europejskiej

Dyrektywa w sprawie energii ze źródeł odnawialnych: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s. 16).

EEG: Niem.: Erneuerbare-Energien-Gesetz (ustawa o odnawialnych źródłach energii)

Energia ze źródeł odnawialnych: Energia pobierana ze źródeł odnawialnych, które są naturalnie uzupełniane w okresie ludzkiego życia, takich jak promieniowanie słoneczne, wiatr, biomasa i geotermia.

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW): Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich ma na celu pomoc obszarom wiejskim UE w rozwiązywaniu różnorodnych problemów gospodarczych, środowiskowych i społecznych.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR): Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ma na celu wzmacnianie spójności gospodarczej i społecznej w Unii Europejskiej poprzez korygowanie podstawowych dysproporcji regionalnych poprzez finansowe wsparcie udzielane na budowę infrastruktury i efektywne inwestycje ukierunkowane na tworzenie miejsc pracy, przede wszystkim w sektorze przedsiębiorstw.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES): Organ doradczy stanowiący oficjalną platformę, dzięki której europejscy przedstawiciele grup interesów społeczno-zawodowych oraz inne podmioty mają możliwość wyrażania swoich poglądów w kwestiach dotyczących UE.

Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne: Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne to grupa pięciu odrębnych funduszy, których celem jest zmniejszenie dysproporcji regionalnych w całej UE, przy czym ich ramy polityczne obejmują siedmioletni okres budżetowy wieloletnich ram finansowych. Są to: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR); Europejski Fundusz Społeczny (EFS); Fundusz Spójności; Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW); oraz Europejski Fundusz Morski i Rybacki (EFMR).

Gazy cieplarniane: Gazy tworzące w atmosferze ziemskiej rodzaj pokrywy, która zatrzymuje ciepło, prowadząc do wzrostu temperatury powierzchni Ziemi. Jest to tak zwany „efekt cieplarniany”. Podstawowe gazy cieplarniane obejmują dwutlenek węgla (CO₂), metan (CH₄), tlenek diazotu (N₂O) oraz gazy fluorowane (HFC, PFC, SF₆ i NF₃).

„Horyzont 2020”: Program UE w zakresie badań naukowych i innowacji na lata 2014-2020.

Jednostki miary energii

• toe – tona oleju ekwiwalentnego to ilość energii uwalniana podczas spalania jednej tony ropy naftowej, równa około 42 GJ
  ktoe – tysiąc ton oleju ekwiwalentnego
  Mtoe – milion ton oleju ekwiwalentnego
• kW – kilowat
• MWh/kWh – mega-/kilowatogodzina

Kryteria zrównoważonego rozwoju: Zestaw kryteriów dotyczących biopaliw, biopłynów i paliwa z biomasy zdefiniowanych w dyrektywie w sprawie energii ze źródeł odnawialnych i we wniosku dotyczącym dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, odnoszących się do praktyk w zakresie użytkowania gruntów i gospodarki leśnej, ograniczenia emisji gazów cieplarnianych oraz wydajności przekształcania energii w celu zapewniania zgodności bioenergii z zasadami równowagi środowiskowej.

LEADER: Inicjatywa lokalna kierowana przez społeczność, mająca na celu zaktywizowanie i rozwój społeczności wiejskich poprzez partnerstwa publiczno-prywatne (tzw. lokalne grupy działania). Termin jest francuskim akronimem oznaczającym liaison entre actions de développement de lʼeconomie rurale (PL: „powiązania między działaniami na rzecz rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich”).

LIFE: FR: L’Instrument financier pour l’environnement Instrument finansowy UE wspierający projekty dotyczące środowiska, ochrony przyrody i działań w dziedzinie klimatu w całej UE.

Lokalne społeczności energetyczne działające w zakresie energii ze źródeł odnawialnych: MŚP lub organizacja non-profit, których udziałowcy lub członkowie współpracują w zakresie wytwarzania, dystrybucji, magazynowania lub dostaw energii ze źródeł odnawialnych.

Mechanizm weryfikowania polityki pod względem jej wpływu na obszary wiejskie: Mechanizm weryfikowania polityki pod względem jej wpływu na obszary wiejskie ma na celu zrozumienie oddziaływania interwencji podejmowanych w obszarze polityki przez rządy oraz zapewnienie sprawiedliwych i równych wyników tych interwencji dla obszarów wiejskich. Służy znalezieniu najlepszych sposobów realizacji polityki na obszarach wiejskich.

MŚP: Małe i średnie przedsiębiorstwa

NREAP: Krajowe plany działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, zgodnie z art. 4 dyrektywy w sprawie energii ze źródeł odnawialnych.

Ocena funkcjonowania reformy WPR: W 2009 r. dokonano analizy różnych komponentów WPR i dostosowano je w taki sposób, aby ukierunkować WPR na zrównoważony i ekologiczny rozwój. To dostosowanie znane jest jako „ocena funkcjonowania”.

Okres programowania: Okres wdrażania polityki rozwoju obszarów wiejskich odpowiadający wieloletnim ramom finansowym UE. Obecny okres programowania obejmuje lata 2014-2020 i następuje po okresie programowania 2007-2013.

Pomoc państwa: Pomoc zapewniana przez państwa członkowskie, przynosząca beneficjentom korzyści gospodarcze. Może ona obejmować bezpośrednią pomoc finansową lub wsparcie pośrednie, takie jak korzyści podatkowe, lepsze warunki zakupu lub dzierżawy gruntu, udzielenie pożyczki lub gwarancji na pozyskanie pożyczki z banku na warunkach lepszych niż normalna stopa rynkowa itd.

Posiedzenia trójstronne: Posiedzenia trójstronne dotyczące wniosków ustawodawczych z udziałem przedstawicieli Parlamentu, Rady i Komisji. Celem tych kontaktów jest osiągnięcie porozumienia w sprawie pakietu poprawek, który byłby możliwy do zaakceptowania zarówno przez Radę, jak i Parlament. Komisja pełni funkcję mediatora, aby ułatwić osiągnięcie porozumienia między współustawodawcami.

Pośrednia zmiana użytkowania gruntów: Przekształcenie gruntów spowodowane przeniesieniem produkcji rolnej, w sytuacji gdy istniejące grunty rolne są przeznaczane na produkcję upraw energetycznych, takich jak kukurydza, rozplenica słoniowa czy wierzba, a produkcja żywności i pasz jest przenoszona na grunty inne niż rolne, np. lasy, użytki zielone, torfowiska, tereny podmokłe i inne ekosystemy bogate w węgiel. Przekształcenie tych typów gruntów w grunty uprawne może spowodować zwiększenie emisji CO₂.

Premie gwarantowane: System wsparcia, w ramach którego energia elektryczna z odnawialnych źródeł energii jest zazwyczaj sprzedawana na rynku energii elektrycznej, a producenci otrzymują dodatkowo, względem ceny rynkowej, premię za produkcję tej energii elektrycznej. Premie gwarantowane mogą być stałe (tj. stały poziom niezależny od cen rynkowych) lub zmienne (tj. zmienne poziomy zależące od wahań cen rynkowych).

Program rozwoju obszarów wiejskich (PROW): Dokument przygotowany przez państwo członkowskie lub region oraz zatwierdzony przez Komisję w celu planowania i monitorowania wdrażania polityki rozwoju obszarów wiejskich na szczeblu regionalnym lub krajowym.

Prosument (prosument energii ze źródeł odnawialnych): Aktywny odbiorca, który zużywa, a także może magazynować i sprzedawać odnawialną energię elektryczną wytwarzaną w jego obiektach, w tym w budownictwie wielorodzinnym, w lokalach handlowych lub dzielonych lokalach usługowych lub w zamkniętym systemie dystrybucyjnym, pod warunkiem że w przypadku prosumentów energii ze źródeł odnawialnych niebędących gospodarstwami domowymi działania te nie stanowią ich podstawowej działalności handlowej lub zawodowej.

PV: Fotowoltaiczny

Rozkład beztlenowy: Proces, w ramach którego materia organiczna, taka jak odpady pochodzenia zwierzęcego lub odpady spożywcze, ulega rozkładowi, w wyniku czego powstają biogaz i nawóz organiczny.

System ciepłowniczy lub system chłodniczy: Dystrybucja energii termicznej w postaci pary, gorącej wody lub schłodzonych płynów, z centralnego źródła produkcji przez sieć do wielu budynków lub punktów w celu wykorzystania do ogrzewania lub chłodzenia pomieszczeń lub procesów.

Ślad węglowy: Ilość gazów cieplarnianych emitowanych do atmosfery w cyklu życia dowolnego produktu lub działalności, wyrażona w ekwiwalencie dwutlenku węgla (CO₂e).

Taryfy gwarantowane: System wsparcia, w ramach którego producentom energii ze źródeł odnawialnych wypłacane są kwoty naliczone po stałej cenie za każdą wyprodukowaną jednostkę energii wprowadzoną do sieci przesyłowej. Wypłacanie taryf gwarantowanych jest zagwarantowane w określonym okresie, który często wiąże się z czasem gospodarczego wykorzystania danego projektu dotyczącego energii ze źródeł odnawialnych (zwykle 10-25 lat).

Umowa partnerstwa: Dokument przygotowany przez państwo członkowskie z udziałem partnerów, który określa strategię tego państwa członkowskiego, jego priorytety i warunki efektywnego i skutecznego korzystania z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Jest przyjmowany przez Komisję w następstwie oceny i dialogu z danym państwem członkowskim.

Użytkowanie gruntów, zmiana użytkowania gruntów i leśnictwo (LULUCF): Sektor ujęty w wykazie gazów cieplarnianych obejmujący emisje i pochłanianie gazów cieplarnianych wynikające z bezpośredniego użytkowania gruntów przez człowieka, zmiany użytkowania gruntów i działalności w obszarze leśnictwa. Podobnie jak inne sektory gospodarki, użytkowanie gruntów, zmiana użytkowania gruntów i leśnictwo wywierają wpływ na globalny obieg węgla w przyrodzie. Działalność w ramach użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa może wprowadzać gazy cieplarniane do atmosfery lub pochłaniać je, wpływając na zmianę klimatu w sposób negatywny (np. wylesianie) lub pozytywny (np. zalesianie i ponowne zalesianie).

Wieloletnie ramy finansowe (WRF): Wieloletni plan wydatkowania środków UE odzwierciedlający priorytety jej polityki w kategoriach finansowych. Ma zastosowanie do okresu siedmiu lat.

Wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych: Wniosek Komisji Europejskiej z dnia 30.11.2016 r. dotyczący dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych w okresie 2021-2030.

Wspólna polityka rolna (WPR): Zbiór przepisów i praktyk przyjętych przez Unię Europejską w celu zapewnienia wspólnej, jednolitej polityki w obszarze rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich.

Wspólne ramy monitorowania i oceny (CMEF): Ogólnounijne ramy monitorowania i oceny rozwoju obszarów wiejskich w okresie programowania 2007-2013. W okresie programowania 2014-2020 ramy te obejmują obydwa filary WPR (EFRROW i EFRG).

Wspólny system monitorowania i oceny (CMES): Część wspólnych ram monitorowania i oceny – zasady i procedury dotyczące rozwoju obszarów wiejskich (drugi filar WPR).

Zielony certyfikat: Zbywalny certyfikat poświadczający, że określona energia jest wytwarzana z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii.

Zobowiązania kwotowe: Minimalne udziały odnawialnych źródeł energii w koszyku energetycznym instalacji energetycznych, dostawców energii elektrycznej, a czasami także dużych konsumentów energii elektrycznej, zdefiniowane przez instytucje rządowe na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym.

Zespół kontrolny

Sprawozdania specjalne Trybunału przedstawiają wyniki kontroli dotyczących wybranych polityk i programów unijnych bądź kwestii związanych z zarządzaniem w wybranych obszarach budżetowych. Trybunał wybiera i opracowuje zadania kontrolne tak, aby miały one jak największe oddziaływanie, biorąc pod uwagę kryteria takie jak zagrożenia dla wykonania zadań lub zgodności z przepisami, poziom dochodów lub wydatków w danym obszarze, nadchodzące zmiany oraz interes polityczny i społeczny.

Niniejsza kontrola wykonania zadań została przeprowadzona przez Izbę I, której przewodniczy członek Trybunału Phil Wynn Owen i która zajmuje się wydatkami związanymi ze zrównoważonym użytkowaniem zasobów naturalnych. Kontrolą kierował członek Trybunału Samo Jereb, a w działania kontrolne zaangażowani byli: Jerneja Vrabic, attaché; Michael Bain, kierownik; Ramona Bortnowschi i Els Brems, którzy weszli w skład głównego zespołu kontrolnego, oraz pozostali kontrolerzy: Roussalia Nikolova, Anžela Poliulianaitė, Maria Eulàlia Reverté i Casas, Frédéric Soblet, Pekka Ulander i Jolanta Žemailaitė. Za wsparcie językowe odpowiedzialni byli Miroslava Chakalova-Siddy i Richard Moore, a wsparcie administracyjne zapewniła Terje Teppan-Niesen.

Kontakt

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY
12 rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
LUKSEMBURG

Tel.: +352 4398-1
Formularz kontaktowy: eca.europa.eu/pl/Pages/ContactForm.aspx
Strona internetowa: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Więcej informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (http://europa.eu).

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2018

PDF	ISBN 978-92-872-9257-5	ISSN 1977-5768	doi:10.2865/61174	QJ-AB-18-002-PL-N
HTML	ISBN 978-92-872-9211-7	ISSN 1977-5768	doi:10.2865/504153	QJ-AB-18-002-PL-Q

© Unia Europejska, 2018

W celu wykorzystania lub powielenia zdjęć lub innych materiałów nieobjętych prawem autorskim Unii Europejskiej należy wystąpić o zgodę bezpośrednio do właścicieli praw autorskich.

JAK SKONTAKTOWAĆ SIĘ Z UE

Osobiście
W całej Unii Europejskiej istnieje kilkaset centrów informacyjnych Europe Direct. Adres najbliższego centrum można znaleźć na stronie: https://europa.eu/european-union/contact_pl.

Telefonicznie lub drogą mailową
Europe Direct to serwis informacyjny, który udziela odpowiedzi na pytania na temat Unii Europejskiej. Można się z nim skontaktować:

• dzwoniąc pod bezpłatny numer telefonu:
  • 00 800 6 7 8 9 10 11 (niektórzy operatorzy mogą naliczać opłaty za te połączenia),
  • dzwoniąc pod standardowy numer telefonu: +32 22999696,
• drogą mailową: https://europa.eu/european-union/contact_pl.

Wyszukiwanie informacji o UE

Online
Informacje o Unii Europejskiej są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu Europa: http://europa.eu.

Publikacje UE
Bezpłatne i odpłatne publikacje UE można pobrać lub zamówić w serwisie EU Bookshop: https://publications.europa.eu/pl/web/general-publications/publications. Większą liczbę egzemplarzy bezpłatnych publikacji można otrzymać, kontaktując się z serwisem Europe Direct lub z lokalnym centrum informacyjnym (zob. http://europa.eu/contact).

Prawo UE i powiązane dokumenty
Informacje prawne dotyczące UE, w tym wszystkie unijne akty prawne od 1951 r., są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu EUR-Lex: http://eur-lex.europa.eu.

Portal Otwartych Danych UE
Unijny portal otwartych danych (http://data.europa.eu/euodp) umożliwia dostęp do zbiorów danych pochodzących z instytucji i innych organów UE. Dane można pobierać i wykorzystywać bezpłatnie, zarówno do celów komercyjnych, jak i niekomercyjnych.