Ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές για βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη: σημαντικές δυνατότητες συνεργιών που παραμένουν εν πολλοίς αναξιοποίητες

Σύνοψη

I

Ανανεώσιμη ενέργεια είναι η ενέργεια που παράγεται από ανανεώσιμες, μη ορυκτές, πηγές ενέργειας, οι οποίες αναπληρώνονται με φυσικό τρόπο στη χρονική κλίμακα της ανθρώπινης ζωής. Τόσο η παραγωγή όσο και η κατανάλωση ανανεώσιμης ενέργειας στην ΕΕ έχουν αυξηθεί, αλλά απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες προκειμένου η ΕΕ να επιτύχει τους στόχους της στον τομέα αυτό, ήτοι το 20 % της τελικής κατανάλωσης ενέργειας να προέρχεται μέχρι το 2020 από ανανεώσιμες πηγές και το ποσοστό αυτό να αυξηθεί τουλάχιστον στο 27 % μέχρι το 2030. Η μεγαλύτερη χρήση ανανεώσιμης ενέργειας είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου η ΕΕ να μειώσει τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου ώστε να συμμορφωθεί με τη συμφωνία του Παρισιού του 2015 για την κλιματική αλλαγή. Η αύξηση της χρήσης ανανεώσιμης ενέργειας θα μπορούσε επίσης να μειώσει την εξάρτηση της ΕΕ από τα ορυκτά καύσιμα και την εισαγόμενη ενέργεια, συμβάλλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της. Διάφορα ενωσιακά και εθνικά προγράμματα χρηματοδότησης παρέχουν κίνητρα για την παραγωγή και τη χρήση ανανεώσιμης ενέργειας, μεταξύ αυτών το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ).

II

Στο πλαίσιο του ελέγχου μας εξετάσαμε τη σχέση μεταξύ της ανανεώσιμης ενέργειας και της αγροτικής ανάπτυξης. Εξετάσαμε το πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ για την ανανεώσιμη ενέργεια συνολικά, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ενσωματώθηκαν σε αυτό συγκεκριμένες πτυχές που σχετίζονται με την αγροτική ανάπτυξη. Αξιολογήσαμε κατά πόσον το πλαίσιο που χρησιμοποιήθηκε για τη διάθεση των κονδυλίων που προορίζονταν για την αγροτική ανάπτυξη σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε κατά τρόπο που διευκόλυνε τόσο την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας όσο και τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη.

III

Βάσει των ελεγκτικών εργασιών μας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν πιθανές συνεργίες μεταξύ της πολιτικής για την ανανεώσιμη ενέργεια και του ΕΓΤΑΑ, για τη διευκόλυνση της βιώσιμης αγροτικής ανάπτυξης, αλλά, μέχρι σήμερα, οι εν λόγω συνεργίες παραμένουν, εν πολλοίς, αναξιοποίητες.

IV

Παρά το γεγονός ότι διάφορες μελέτες συνιστούσαν την υιοθέτηση μιας προορατικής προσέγγισης για την αξιοποίηση αυτών των συνεργιών, διαπιστώσαμε ότι η πολιτική της ΕΕ για την ανανεώσιμη ενέργεια θα μπορούσε να είχε δημιουργήσει πιο ευνοϊκές προϋποθέσεις για την επιτυχή σύνδεση της ανανεώσιμης ενέργειας με την αγροτική ανάπτυξη. Αναγνωρίζουμε, ωστόσο, ότι ορισμένα από τα μέσα που προβλέπονται στην πρόταση πλαισίου πολιτικής για την ανανεώσιμη ενέργεια μπορούν πράγματι να βελτιώσουν την παρούσα κατάσταση. Ούτε το υφιστάμενο ούτε το προτεινόμενο πλαίσιο βιωσιμότητας για τη βιοενέργεια (σχετικά με την παραγωγή και τη χρήση της βιομάζας) αποτελούν κατάλληλη βάση για την επαρκή προστασία των αγροτικών περιοχών από τους προσδιορισμένους περιβαλλοντικούς και κοινωνικοοικονομικούς κινδύνους ή για τη βέλτιστη αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους όσον αφορά τη βιώσιμη ανάπτυξη.

V

Η χρηματοδότηση που διατίθεται ειδικά για την αγροτική ανάπτυξη μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη των ενωσιακών και εθνικών στόχων για την ανανεώσιμη ενέργεια, αλλά συμπληρωματικά προς τη βιώσιμη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών της ΕΕ. Ωστόσο, η Επιτροπή δεν έχει παράσχει επαρκείς διευκρινίσεις ή καθοδήγηση ως προς το ζήτημα αυτό, ούτε ως προς τον τρόπο με τον οποίο το ΕΓΤΑΑ θα πρέπει να λειτουργεί συμπληρωματικά προς τα υφιστάμενα ενωσιακά και εθνικά χρηματοδοτικά καθεστώτα. Κατά συνέπεια, τα περισσότερα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη δεν έδωσαν προτεραιότητα σε εκείνα τα έργα στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας τα οποία θα μπορούσαν να συμβάλουν στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη.

VI

Επιπλέον, η Επιτροπή δεν διαθέτει λεπτομερή και πλήρη στοιχεία σχετικά με τις δαπάνες του ΕΓΤΑΑ για την ανανεώσιμη ενέργεια κατά την περίοδο προγραμματισμού για την αγροτική ανάπτυξη 2007-2013, ούτε για τον τρόπο με τον οποίο εντάσσονται στις συνολικές δαπάνες της ΕΕ για την ανανεώσιμη ενέργεια. Περιορισμένα είναι εξάλλου και τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν με τους πόρους που διατέθηκαν. Παρά την πρόοδο που σημειώθηκε κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, εξακολουθούν να υπάρχουν αδυναμίες στο σύστημα παρακολούθησης, κυρίως λόγω των επιπλοκών στη διαδικασία προγραμματισμού και του περιορισμένου πεδίου εφαρμογής των βασικών δεικτών.

VII

Στο δείγμα των έργων που ελέγξαμε περιλαμβάνονταν τόσο επενδύσεις για την παροχή σε τρίτους ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές όσο και επενδύσεις για την παραγωγή ενέργειας από τους κυρίους των έργων για ιδία κατανάλωση. Θεωρήσαμε ότι τα περισσότερα έργα στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη ήταν επιτυχή, δεδομένου του θετικού οικονομικού και περιβαλλοντικού αντικτύπου τους στην αγροτική ανάπτυξη. Ωστόσο, αδυναμίες στις διαδικασίες επιλογής των κρατών μελών είχαν επίσης ως αποτέλεσμα τη χρηματοδότηση έργων που, αν και απέφεραν οικονομικό όφελος στους κυρίους των έργων, είχαν περιορισμένο αντίκτυπο στις αγροτικές περιοχές.

VIII

Βάσει των ανωτέρω διαπιστώσεων, διατυπώνουμε τις ακόλουθες συστάσεις:

• Κατά τον σχεδιασμό της μελλοντικής πολιτικής τους για την ανανεώσιμη ενέργεια, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες των αγροτικών περιοχών, ιδίως κατά την κατάρτιση των ενοποιημένων εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα.
• Η Επιτροπή, σε συνεργασία με τους συννομοθέτες, πρέπει να διαμορφώσει έτσι το μελλοντικό πλαίσιο πολιτικής για τη βιοενέργεια ώστε να παρέχει καλύτερες διασφαλίσεις κατά της μη βιώσιμης χρήσης των πόρων βιομάζας για την παραγωγή ενέργειας.
• Η Επιτροπή πρέπει να προσδιορίσει τον σκοπό και τον ρόλο της παρεχόμενης από το ΕΓΤΑΑ στήριξης για επενδύσεις στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας.
• Όσον αφορά τη στήριξη που παρέχεται από το ΕΓΤΑΑ για την ανανεώσιμη ενέργεια, η Επιτροπή πρέπει να απαιτήσει από τα κράτη μέλη να παρέχουν, στις ενισχυμένες ετήσιες εκθέσεις υλοποίησης του 2019, πληροφορίες σχετικά με τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων από τα έργα στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας.
• Η Επιτροπή θα πρέπει να ενισχύσει, από κοινού με τα κράτη μέλη, την ανάγκη εφαρμογής κατάλληλων διαδικασιών επιλογής, προκειμένου να χρηματοδοτούνται μόνο βιώσιμα έργα στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας, με σαφή οφέλη για τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη.

Εισαγωγή

Η ανανεώσιμη ενέργεια στην ΕΕ

01

Ανανεώσιμη ενέργεια είναι η ενέργεια που παράγεται από ανανεώσιμες, μη ορυκτές, πηγές ενέργειας, οι οποίες αναπληρώνονται με φυσικό τρόπο στη χρονική κλίμακα της ανθρώπινης ζωής. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας περιλαμβάνουν την ηλιακή, την αιολική, τη θαλάσσια, την υδροηλεκτρική και τη γεωθερμική ενέργεια, καθώς και τη βιοενέργεια^{1 2}. Τα βασικά είδη ανανεώσιμης ενέργειας, οι σχετικές τεχνολογίες και οι συνήθεις εφαρμογές παρουσιάζονται στο γράφημα 1.

02

Η αύξηση της χρήσης ανανεώσιμης ενέργειας είναι ζωτικής σημασίας, προκειμένου η ΕΕ να μειώσει τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου ώστε να συμμορφωθεί με τη συμφωνία του Παρισιού του 2015 για την κλιματική αλλαγή. Η αύξηση της χρήσης της ανανεώσιμης ενέργειας θα μπορούσε επίσης να μειώσει την εξάρτηση της ΕΕ από τα ορυκτά καύσιμα και την εισαγόμενη ενέργεια, συμβάλλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της.

03

Το 2015, το 26,7 % της παραγόμενης στην ΕΕ πρωτογενούς ενέργειας προερχόταν από ανανεώσιμες πηγές (βλέπε γράφημα 2). Η παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας αυξήθηκε από περίπου 120 ΜΤΙΠ το 2005 σε 205 ΜΤΙΠ το 2015 (αύξηση κατά 71 %), ενώ η παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας από τις περισσότερες άλλες πηγές μειώθηκε κατά την ίδια περίοδο, τόσο σε απόλυτους όσο και σε σχετικούς όρους³.

04

Από το γράφημα 2 προκύπτει επίσης ότι η βιομάζα (συμπεριλαμβανομένου του βιοαποικοδομήσιμου κλάσματος των αποβλήτων) είναι μακράν η σημαντικότερη ανανεώσιμη πηγή ενέργειας στην ΕΕ και αντιστοιχεί στο 63,3 % της συνολικής παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας. Το γεγονός αυτό καθιστά τους τομείς της γεωργίας και της δασοκομίας ιδιαίτερα σημαντικούς για την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας. Το 2010, το 48,5 % (80,7 ΜΤΙΠ) της ανανεώσιμης ενέργειας που παρήχθη σε ολόκληρη την ΕΕ προήλθε από δασική βιομάζα, ενώ η γεωργική βιομάζα αντιστοιχούσε σε ένα επιπλέον ποσοστό 10,6 % (17,6 ΜΤΙΠ)⁴.

Το πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ για την ανανεώσιμη ενέργεια

05

Βασικό στοιχείο του ισχύοντος πλαισίου πολιτικής της ΕΕ για την ανανεώσιμη ενέργεια είναι η οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Η οδηγία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της δέσμης μέτρων της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια με ορίζοντα το 2020⁵, στο πλαίσιο της οποίας τίθενται τρεις στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν σε επίπεδο ΕΕ έως το 2020. Ένας από τους στόχους αυτούς είναι να παράγεται από ανανεώσιμες πηγές το 20 % της ενέργειας που καταναλώνεται στην ΕΕ⁶. Στην οδηγία καθορίζονται επίσης εθνικοί στόχοι για το ποσοστό της καταναλισκόμενης ενέργειας που πρέπει να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές, το οποίο κυμαίνεται από 10 % στη Μάλτα έως 49 % στη Σουηδία⁷. Ορίζεται επίσης ότι το 10 % της ενέργειας που χρησιμοποιείται στον τομέα των μεταφορών σε όλα τα κράτη μέλη πρέπει να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές.

06

Η οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές απαιτεί από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν εθνικά σχέδια δράσης για την ανανεώσιμη ενέργεια (ΕΣΔΑΕ) και να υποβάλλουν ανά διετία έκθεση στην Επιτροπή σχετικά με την πρόοδό τους ως προς την επίτευξη των στόχων τους για την ανανεώσιμη ενέργεια. Βασιζόμενη στις εν λόγω επιμέρους εκθέσεις, η Επιτροπή καταρτίζει έκθεση προόδου, στην οποία παρέχεται επισκόπηση των εξελίξεων της πολιτικής για την ανανεώσιμη ενέργεια στην ΕΕ⁸.

07

Το 2014, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε νέο πλαίσιο για το κλίμα και την ενέργεια, στο οποίο καθορίζονται νέοι στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν έως το 2030. Σύμφωνα με αυτούς, τουλάχιστον το 27 % της ενέργειας της ΕΕ θα πρέπει, έως το 2030, να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές⁹. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή υπέβαλε σειρά νομοθετικών προτάσεων, ιδίως στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων της 30ής Νοεμβρίου 2016 με τίτλο «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» (γνωστή και ως «χειμερινή δέσμη μέτρων»). Η δέσμη αυτή περιελάμβανε πρόταση αναθεώρησης της οδηγίας για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές (η οποία στην παρούσα έκθεση αναφέρεται ως πρόταση RED II)¹⁰. Η σχετική νομοθετική διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη.

08

Η Επιτροπή, στην πρόταση RED II, προτείνει να απαλειφθούν οι δεσμευτικοί εθνικοί στόχοι για τα κράτη μέλη. Ωστόσο, ζητά από τα κράτη μέλη να μην αποκλίνουν από τους στόχους τους για το 2020. Στην πρότασή της για τη διακυβέρνηση της ενεργειακής ένωσης¹¹, ζητά από τα κράτη μέλη να καταρτίσουν ολοκληρωμένα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα ώστε να διασφαλίσουν ότι οι εθνικές τους προσπάθειες είναι αρκετά φιλόδοξες και συνεκτικές για να επιτύχουν τους στόχους της ΕΕ.

09

Παρά το γεγονός ότι η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές αντιπροσωπεύει το 26,7 % της παραγόμενης στην ΕΕ ενέργειας (βλέπε γράφημα 2), σύμφωνα με την έκθεση προόδου της Επιτροπής για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, η οποία αφορά το έτος 2017, το μερίδιο της ανανεώσιμης ενέργειας στην κατανάλωση ενέργειας στην ΕΕ ανήλθε μόλις στο 16 % το 2014. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι περισσότερο από το ήμισυ της κατανάλωσης ενέργειας της ΕΕ καλύπτεται από καθαρές εισαγωγές (ως επί το πλείστον φυσικού αερίου και αργού πετρελαίου)¹². Στην ίδια έκθεση αναφέρεται ότι η ΕΕ ως σύνολο και τα περισσότερα κράτη μέλη θα επιτύχουν ή θα υπερβούν τους στόχους τους για το 2020. Εντούτοις, σύμφωνα με τις προβλέψεις, η Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, οι Κάτω Χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα επιτύχουν τους εθνικούς στόχους τους¹³.

Καθεστώτα στήριξης της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές

10

Για την τόνωση της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και την επίτευξη των εθνικών στόχων στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας, τα κράτη μέλη έχουν εφαρμόσει διάφορα μέτρα πολιτικής. Σε αυτά περιλαμβάνονται οικονομικά κίνητρα, όπως τα τιμολόγια τροφοδότησης (FIT) ή οι πριμοδοτήσεις τροφοδότησης (FIP), καθώς και μέτρα όπως οι υποχρεώσεις τήρησης ποσοστώσεων με εμπορεύσιμα πράσινα πιστοποιητικά. Συχνά χρησιμοποιούνται συνδυασμοί αυτών των μέσων, ιδίως στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας. Στον τομέα της θέρμανσης και της ψύξης, η στήριξη βασίζεται κυρίως σε επιχορηγήσεις επενδύσεων και φορολογικά κίνητρα¹⁴.

11

Η ανανεώσιμη ενέργεια αποτελεί οριζόντια προτεραιότητα που επηρεάζει πολλούς τομείς πολιτικής της ΕΕ. Η ΕΕ παρέχει στήριξη για την ανανεώσιμη ενέργεια στο πλαίσιο διαφόρων προγραμμάτων χρηματοδότησης, περιλαμβανομένων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ), καθώς και των προγραμμάτων «Ορίζων 2020» και LIFE¹⁵.

12

Η Επιτροπή δεν μπόρεσε να παράσχει πλήρη και ενημερωμένα στοιχεία σχετικά με τη συνολική χρηματοδοτική στήριξη που χορηγείται για την ανανεώσιμη ενέργεια, είτε από προγράμματα της ΕΕ είτε από εθνικά καθεστώτα που έχουν θεσπίσει τα κράτη μέλη. Μόνο στη μελέτη της εταιρείας Ecofys «Subsidies and costs of EU energy»¹⁶ παρέχονται εκτιμήσεις των ετήσιων επιδοτήσεων για την ανανεώσιμη ενέργεια κατά την περίοδο 2008-2012. Σύμφωνα με τα εν λόγω στοιχεία, το 2012 καταβλήθηκαν από δημόσιους πόρους 99,4 δισεκατομμύρια ευρώ για τη στήριξη του ενεργειακού τομέα στην ΕΕ, κυρίως από τους εθνικούς προϋπολογισμούς, εκ των οποίων 40,32 δισεκατομμύρια ευρώ για την ανανεώσιμη ενέργεια. Οι ενισχύσεις για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έλαβαν κυρίως τη μορφή των FIT (23,8 δισεκατομμύρια ευρώ), των FIP (6,4 δισεκατομμύρια ευρώ) και των επιχορηγήσεων επενδύσεων (4 δισεκατομμύρια ευρώ).

Η ανανεώσιμη ενέργεια στο πλαίσιο της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης της ΕΕ

13

Στα νομοθετικά έγγραφα και τα έγγραφα πολιτικής της ΕΕ γίνεται αναφορά στον ενδεχομένως θετικό αντίκτυπο της ανανεώσιμης ενέργειας στην αγροτική ανάπτυξη. Η οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές και η πρόταση RED II περιέχουν αναφορές στις ευκαιρίες που προσφέρει η ανανεώσιμη ενέργεια για την απασχόληση και την περιφερειακή ανάπτυξη, «ιδίως στις αγροτικές και τις απομονωμένες περιοχές»¹⁷.

14

Οι κοινοτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για την αγροτική ανάπτυξη για την περίοδο 2007-2013¹⁸ και ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1698/2005¹⁹ πραγματεύονται τα εν λόγω ζητήματα στο πλαίσιο της πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη. Οι προβληματισμοί σχετικά με τις δυνατότητες που προσφέρει η παραγωγή και η χρήση ανανεώσιμης ενέργειας στις αγροτικές περιοχές εξετάστηκαν διεξοδικά στο πλαίσιο του «διαγνωστικού ελέχου», μιας δέσμης μεταρρυθμίσεων της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ) της ΕΕ, επί της οποίας συμφώνησαν οι υπουργοί γεωργίας τον Νοέμβριο του 2008. Στο πλαίσιο αυτό, αναγνώρισαν την ανανεώσιμη ενέργεια ως μία από τις έξι «νέες προκλήσεις»²⁰.

15

Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, η στήριξη της ΕΕ για την αγροτική ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένης της στήριξης για έργα ανανεώσιμης ενέργειας, παρέχεται βάσει νέου πλαισίου. Το ΕΓΤΑΑ έχει καταστεί ένα από τα πέντε ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία (ΕΔΕΤ). Το εν λόγω πλαίσιο έχει ως στόχο τον καλύτερο συντονισμό των διαφορετικών ταμείων, με σκοπό την καλύτερη εφαρμογή της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη²¹. Οι στρατηγικοί στόχοι της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» έχουν μεταφραστεί σε 11 θεματικούς στόχους στο επίπεδο των ΕΔΕΤ. Όσον αφορά το ΕΓΤΑΑ, οι εν λόγω στόχοι έχουν αναλυθεί περαιτέρω σε έξι προτεραιότητες στον τομέα της αγροτικής ανάπτυξης και σε 18 τομείς εστίασης²² (βλέπε γράφημα 3). Η άποψή μας για τη νέα διαδικασία προγραμματισμού παρέχεται στην ειδική έκθεση αριθ. 16/2017 «Προγραμματισμός στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης: λιγότερη πολυπλοκότητα και μεγαλύτερη έμφαση στα αποτελέσματα».

16

Η ανανεώσιμη ενέργεια περιλαμβάνεται στον τομέα εστίασης 5Γ, ο οποίος αφορά τη διευκόλυνση του εφοδιασμού και της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, υποπροϊόντων, αποβλήτων, υπολειμμάτων και λοιπών πρώτων υλών εκτός των τροφίμων για τους σκοπούς της βιοοικονομίας. Αυτό σημαίνει ότι τα μέτρα του ΕΓΤΑΑ που υποστηρίζουν την ανάπτυξη της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές θα πρέπει, καταρχήν, να υπάγονται στον τομέα εστίασης 5Γ.

17

Στο πλαίσιο της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης, η υποστήριξη των επενδύσεων για την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας υπόκειται σε διαχείριση επιμεριζόμενη μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών. Τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης (ΠΑΑ) καταρτίζονται από τα κράτη μέλη και εγκρίνονται από την Επιτροπή. Στη συνέχεια, τα κράτη μέλη επιλέγουν τα έργα τα οποία θα χρηματοδοτηθούν, βάσει των προγραμμάτων που υποβλήθηκαν.

Εμβέλεια και τρόπος προσέγγισης του ελέγχου

18

Εξετάσαμε το πλαίσιο για την ανανεώσιμη ενέργεια εστιάζοντας στον τρόπο με τον οποίο ενσωματώνονται σε αυτό οι πτυχές της αγροτικής ανάπτυξης. Το κύριο ερώτημα του ελέγχου μας ήταν το εξής: «Διευκολύνει η στήριξη που παρέχει το ΕΓΤΑΑ για την ανανεώσιμη ενέργεια την ανάπτυξή της, καθώς και τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη;»

19

Αξιολογήσαμε κατά πόσον και με ποιους τρόπους, τα μέσα της πολιτικής για την ανανεώσιμη ενέργεια σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών συνέβαλαν ενεργά στην αγροτική ανάπτυξη. Η βιοενέργεια είναι πρωταρχικής σημασίας για τις αγροτικές περιοχές στις οποίες η βιομάζα, όπως οι καλλιέργειες, τα ζωικά και οργανικά απόβλητα, καθώς και η βιομάζα ξύλου, είναι ευχερώς διαθέσιμη. Ωστόσο, συνδέεται με ορισμένους περιβαλλοντικούς και κοινωνικοοικονομικούς κινδύνους (σημεία 23 έως 41).

20

Εξετάσαμε επίσης το πλαίσιο της πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη και την εφαρμογή της σε επίπεδο κρατών μελών, προκειμένου να εκτιμηθεί κατά πόσον η στήριξη του ΕΓΤΑΑ για την ανανεώσιμη ενέργεια συνέβαλε πράγματι στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη (σημεία 42 έως 81).

21

Λαμβάνοντας υπόψη τις εργασίες του ΟΟΣΑ στον τομέα αυτό²³, φρονούμε ότι οι επενδύσεις στην ανανεώσιμη ενέργεια συμβάλλουν στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη εφόσον παρέχουν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα πλεονεκτήματα:

• περιβαλλοντικά οφέλη,
• διαφοροποίηση του εισοδήματος γεωργών και δασοκαλλιεργητών,
• θέσεις εργασίας και επιχειρηματικές ευκαιρίες για τις αγροτικές επιχειρήσεις,
• δημιουργία και βελτίωση των ενεργειακών υποδομών και υπηρεσιών σε αγροτικές περιοχές,
• δημιουργία νέων πηγών εσόδων για τη στήριξη των βασικών δημόσιων υπηρεσιών και υποδομών στις αγροτικές περιοχές.

22

Διενεργήσαμε τον έλεγχο το διάστημα μεταξύ Σεπτεμβρίου 2016 και Μαΐου 2017, συγκεντρώνοντας αποδεικτικά στοιχεία ελέγχου από τις εξής πηγές:

• Εξέταση εγγράφων και συνεντεύξεις με υπαλλήλους από τέσσερις γενικές διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: τη ΓΔ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης, τη ΓΔ Ενέργειας, τη ΓΔ Περιβάλλοντος και τη ΓΔ Δράσης για το Κλίμα.
• Επισκέψεις ελέγχου σε πέντε κράτη μέλη: Βουλγαρία, Γαλλία (Κάτω Νορμανδία), Ιταλία (Τοσκάνη), Λιθουανία και Αυστρία. Τα εν λόγω κράτη μέλη επιλέχθηκαν, αφενός, επειδή καλύπτουν το 53 % των προβλεπόμενων δαπανών για τον τομέα εστίασης 5Γ και, αφετέρου, εξασφαλίζουν μια ισόρροπη γεωγραφική κατανομή. Εξετάσαμε τα πέντε σχετικά ΠΑΑ και άλλα συναφή έγγραφα, και πραγματοποιήσαμε συνεντεύξεις με υπαλλήλους των διαχειριστικών αρχών του τομέα αγροτικής ανάπτυξης, των οργανισμών πληρωμών, καθώς και των υπουργείων ενέργειας των κρατών μελών. Επισκεφθήκαμε επιτόπου 29 έργα στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας των περιόδων προγραμματισμού 2014-2020 και 2007-2013 και πραγματοποιήσαμε συνεντεύξεις με τους διαχειριστές έργων (βλέπε παράρτημα II). Τα έργα που επισκεφθήκαμε ήταν κυρίως επενδύσεις σε εγκαταστάσεις παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας, ωστόσο περιλάμβαναν επίσης σειρά υποστηρικτών έργων, όπως έργα διαχείρισης δασών ή επενδύσεις σε εγκαταστάσεις παραγωγής τεμαχιδίων ή συσσωματωμάτων ξύλου.
• Σύντομη έρευνα σε έξι κράτη μέλη (Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Ρουμανία και Σλοβενία) τα οποία δεν είχαν λάβει ή είχαν λάβει ελάχιστη χρηματοδότηση από το ΕΓΤΑΑ στο πλαίσιο του τομέα εστίασης 5Γ. Σκοπός μας ήταν να διαπιστωθούν οι λόγοι αυτής της επιλογής.
• Συνεδριάσεις διαβούλευσης με τους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς, μεταξύ των οποίων η Ευρωπαϊκή Ένωση Βιομάζας (AEBIOM) και η BirdLife, με σκοπό να συζητηθούν τα πιθανά οφέλη της βιοενέργειας και οι κίνδυνοι που αυτή ενδεχομένως συνεπάγεται για τη βιωσιμότητα.

Παρατηρήσεις

Το πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ για την ανανεώσιμη ενέργεια θα μπορούσε να αξιοποιήσει καλύτερα τις δυνατότητες ανάπτυξης της ανανεώσιμης ενέργειας στις αγροτικές περιοχές, αμβλύνοντας παράλληλα τους κινδύνους που σχετίζονται με αυτή

23

Στην παρούσα ενότητα εξετάζουμε κατά πόσον το πλαίσιο πολιτικής για την ανανεώσιμη ενέργεια προωθεί τα οφέλη που μπορεί να προσφέρει η ανανεώσιμη ενέργεια στις αγροτικές περιοχές, αμβλύνοντας παράλληλα τους περιβαλλοντικούς και κοινωνικοοικονομικούς κινδύνους που σχετίζονται με αυτή. Επικεντρωθήκαμε στην ειδική περίπτωση της βιοενέργειας, δεδομένου ότι πρόκειται για την ανανεώσιμη ενέργεια που συνδέεται με τον πλέον προφανή τρόπο με τις αγροτικές περιοχές.

Οι δυνατότητες που προσφέρει η ανανεώσιμη ενέργεια για την αγροτική ανάπτυξη δεν έχουν αξιοποιηθεί επαρκώς

Μελέτες δείχνουν τις θετικές επιδράσεις που μπορεί να έχει η ανανεώσιμη ενέργεια στην αγροτική ανάπτυξη…

24

Από αρκετές μελέτες προκύπτει ότι τα έργα ανανεώσιμης ενέργειας μπορούν να είναι επωφελή για τα τοπικά συμφέροντα και τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη²⁴. Παραδείγματος χάριν, ο τομέας της ανανεώσιμης ενέργειας μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία άμεσων θέσεων εργασίας (παραδείγματος χάριν για τη λειτουργία και τη συντήρηση εξοπλισμού), αλλά οι περισσότερες μακροπρόθεσμες θέσεις εργασίας είναι έμμεσες και εντοπίζονται κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού (κατασκευαστικός τομέας, τομέας μεταποίησης ή, στην περίπτωση της βιομάζας, τομείς της δασοκομίας και της γεωργίας). Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι μελέτες που εξετάσαμε έδειξαν ότι η κατασκευή δομικών στοιχείων ηλιακών συλλεκτών ή ανεμογεννητριών είχε ως αποτέλεσμα την αναγέννηση βιομηχανικών εγκαταστάσεων που ουδέποτε είχαν χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ενέργειας. Ορισμένες μελέτες ανέφεραν καινοτομίες (π.χ. ανάπτυξη νέων προϊόντων, πρακτικών και πολιτικών) στις αγροτικές περιοχές όπου υπάρχουν εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Η ανανεώσιμη ενέργεια μπορεί να αποτελέσει νέα πηγή εισοδήματος για τους γεωργούς ή τους ιδιοκτήτες δασών, αλλά και για τους ιδιοκτήτες γης ή τις τοπικές αρχές. Επιπλέον, παράγοντας τη δική τους ενέργεια, οι αγροτικές κοινότητες εξαρτώνται λιγότερο από τις διακυμάνσεις των τιμών των συμβατικών καυσίμων.

25

Εντούτοις, προκειμένου να μεγιστοποιηθούν τα οικονομικά οφέλη από την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας στις αγροτικές περιοχές, οι μελέτες υπογραμμίζουν την ανάγκη μιας προσέγγισης της πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη προσαρμοσμένης στις τοπικές συνθήκες και ευκαιρίες, η οποία να εστιάζει στην ανταγωνιστικότητα των αγροτικών περιοχών. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ορισμένοι βασικοί παράγοντες (βλέπε πλαίσιο 1).

26

Οι εμπειρίες από την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας στις αγροτικές περιοχές της Νορβηγίας, της Σουηδίας και της Φινλανδίας αναδεικνύουν τη σημασία της συνεργασίας σε τοπικό επίπεδο, προκειμένου να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας, καθώς και η αγροτική ανάπτυξη. Τα παραδείγματα αυτά αφορούν κυρίως τη δασική βιομάζα²⁶. Το τυπικό μοντέλο των εν λόγω «κοινοτήτων βιοενέργειας» περιλαμβάνει παραγωγούς βιομάζας, βιομηχανίες μεταποίησης δασικών προϊόντων, τοπικές αρχές και τοπικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Τα εν λόγω ενδιαφερόμενα μέρη συχνά συνεργάζονται με γραφεία συμβούλων ή ερευνητικά ιδρύματα.

… αλλά η πολιτική της ΕΕ στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας θα μπορούσε να επιδιώξει ενεργότερα τα εν λόγω οφέλη

27

Διαπιστώσαμε ότι το τρέχον πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ για την ανανεώσιμη ενέργεια θα μπορούσε να ενθαρρύνει αποτελεσματικότερα τα έργα ανανεώσιμης ενέργειας που ωφελούν τις αγροτικές περιοχές.

1. Τα νομοθετικά έγγραφα και έγγραφα πολιτικής της ΕΕ αναφέρουν τον ενδεχόμενο θετικό αντίκτυπο της ανανεώσιμης ενέργειας στην αγροτική ανάπτυξη. Ωστόσο, μολονότι η οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές αναφέρεται στις αιτιολογικές σκέψεις της στη διάσταση της αγροτικής ανάπτυξης στο πλαίσιο της ανάπτυξης της ανανεώσιμης ενέργειας, δεν περιλαμβάνει στο κανονιστικό μέρος της ειδικές διατάξεις για την προώθηση της αγροτικής ανάπτυξης.
2. Ελάχιστη είναι η σύνδεση που διαπιστώνεται μεταξύ ανανεώσιμης ενέργειας και αγροτικής ανάπτυξης στα ΕΣΔΑΕ και τις σχετικές εκθέσεις προόδου. Το ΕΓΤΑΑ σπανίως αναφέρεται ως πηγή χρηματοδότησης έργων ανανεώσιμης ενέργειας. Είναι επίσης προφανής η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των διαφόρων υπουργείων που είναι αρμόδια για την ανανεώσιμη ενέργεια και την πολιτική αγροτικής ανάπτυξης στα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήσαμε επίσκεψη.

28

Οι διαπιστώσεις μας υποστηρίζονται από τη μελέτη με τίτλο «Impacts of Renewable Energy on European Farmers» (Δεκέμβριος 2011) και από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ), σύμφωνα με τις οποίες τα κράτη μέλη θα έπρεπε να έχουν διαμορφώσει στρατηγικές για τη σύνδεση της αγροτικής ανάπτυξης με την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας, κάτι που δεν έχουν πράξει²⁷.

29

Παρά ταύτα, σε ορισμένα κράτη μέλη εντοπίσαμε και θετικά παραδείγματα στρατηγικών που αφορούν την ανανεώσιμη ενέργεια, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη την αγροτική διάσταση (βλέπε πλαίσιο 2).

30

Η διακήρυξη που εγκρίθηκε κατά την ευρωπαϊκή διάσκεψη για την αγροτική ανάπτυξη στο Κορκ, τον Σεπτέμβριο του 2016²⁸, τάσσεται υπέρ της θέσπισης «μηχανισμών προστασίας του αγροτικού τομέα» προκειμένου να εξασφαλίζεται ότι «η δυνατότητα του αγροτικού τομέα να παρέχει καινοτόμες, ολοκληρωμένες και βιώσιμες λύσεις» αντανακλάται στις πολιτικές και στρατηγικές της Ένωσης. Οι μηχανισμοί αυτοί αφορούν την αναζήτηση των βέλτιστων τρόπων για την υλοποίηση πολιτικών στις αγροτικές περιοχές, εξασφαλίζοντας ότι οι τελευταίες ωφελούνται κατά δίκαιο τρόπο από τις πολιτικές²⁹. Τον Μάιο του 2017 η Επιτροπή δήλωσε ότι είχε αρχίσει να εξετάζει σχετικές μελέτες και εμπειρίες των κρατών μελών. Τα αποτελέσματα αυτών των εργασιών ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη ενός μηχανισμού «προστασίας του αγροτικού τομέα».

31

Η Επιτροπή πρότεινε, στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» (βλέπε σημείο 7), σειρά διατάξεων και εργαλείων, τα οποία θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις ενδεχόμενες θετικές επιδράσεις για την αγροτική ανάπτυξη από την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας.

1. Τα ΕΣΔΑΕ θα αντικατασταθούν από ολοκληρωμένα σχέδια για το κλίμα και την ενέργεια, τα οποία, κατά την άποψη της Επιτροπής, θα ενσωματώνουν καλύτερα τις ανησυχίες των αγροτικών περιοχών και των διαφόρων αρμόδιων αρχών, εξορθολογίζοντας παράλληλα τη διαδικασία υποβολής εκθέσεων με την αποφυγή των αλληλοεπικαλύψεων.
2. Ο κανονισμός για τη διακυβέρνηση³⁰ απαιτεί από τα κράτη μέλη να λαμβάνουν υπόψη όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και να αναπτύσσουν καλύτερα συνεργίες σε διάφορους τομείς.
3. Η πρόταση RED II της Επιτροπής εισάγει διατάξεις για τους αυτοκαταναλωτές ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, καθώς και για τις κοινότητες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας³¹. Σκοπός τους ήταν, αφενός, να δοθεί στους αυτοκαταναλωτές η δυνατότητα να παράγουν, να αποθηκεύουν, να καταναλώνουν και να πωλούν ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές χωρίς να αντιμετωπίζουν δυσανάλογες επιβαρύνσεις και, αφετέρου, να δοθεί στις τοπικές κοινότητες η δυνατότητα συμμετοχής και συμβολής στην ανάπτυξη ειδικών στρατηγικών, ώστε να βελτιωθεί η αποδοχή και η ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας και, ως εκ τούτου, να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες των αγροτικών περιοχών.

Θεωρούμε ότι οι συγκεκριμένες προτάσεις της Επιτροπής αποτελούν χρήσιμα βήματα προς την καλύτερη ενσωμάτωση της αγροτικής διάστασης στην πολιτική της ΕΕ για την ανανεώσιμη ενέργεια.

Το πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ για την ανανεώσιμη ενέργεια δεν αντιμετωπίζει πλήρως τους περιβαλλοντικούς και κοινωνικοοικονομικούς κινδύνους της βιοενέργειας για τις αγροτικές περιοχές

32

Η βιοενέργεια δεν είναι συνώνυμο της βιώσιμης ενέργειας. Ο βιώσιμος χαρακτήρας της εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο παραγωγής και χρήσης της βιομάζας. Η παραγωγή και η χρήση της βιομάζας μπορεί να γίνονται κατά τρόπο μη βιώσιμο, π.χ. εάν επιδρούν αρνητικά στους πολίτες, το περιβάλλον ή τους φυσικούς πόρους, κατά τρόπο που διακυβεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες.

33

Η βιοενέργεια είναι η ανανεώσιμη ενέργεια που συνδέεται σαφέστερα με τις αγροτικές περιοχές. Οι πρώτες ύλες³² που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή της προέρχονται, σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, από αγροτικές περιοχές. Η καλλιέργεια και η παραγωγή γεωργικής και δασικής βιομάζας παρέχει ευκαιρίες, αφενός, για τη διαφοροποίηση του γεωργικού εισοδήματος, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και επιχειρηματικών ευκαιριών και, αφετέρου, για την παροχή νέων υπηρεσιών στην ύπαιθρο.

34

Όταν η στερεή βιομάζα, το βιοαέριο ή το βιομεθάνιο αντικαθιστούν τα συμβατικά ορυκτά καύσιμα, έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, όπως φαίνεται στα γραφήματα A1 και A2 στο παράρτημα I. Ο βαθμός στον οποίο τις μειώνουν ποικίλλει αναλόγως του συστήματος παραγωγής της γεωργικής ή δασικής βιομάζας, καθώς και του συστήματος παραγωγής του βιοαερίου και του βιομεθανίου.

35

Ωστόσο, η βιοενέργεια συνεπάγεται επίσης περιβαλλοντικούς και κοινωνικοοικονομικούς κινδύνους για τις αγροτικές περιοχές. Παραδείγματος χάριν, η αλλαγή της χρήσης της γης, η εντατικοποίηση της διαχείρισης των δασών ή η εντατική καλλιέργεια ενεργειακών φυτών μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της βιοποικιλότητας, υποβάθμιση του εδάφους ή σε λειψυδρία και ρύπανση των υδάτων (βλέπε πλαίσιο 3). Η καύση βιομάζας ξύλου μπορεί επίσης να έχει ως αποτέλεσμα υψηλότερες εκπομπές ορισμένων επιβλαβών ατμοσφαιρικών ρύπων³³, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη συζητήσεις σχετικά με το αν η βιομάζα ξύλου έχει πράγματι ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα (βλέπε πλαίσιο A1)³⁴. Προσδιορίσαμε 16 περιβαλλοντικούς και κοινωνικοοικονομικούς κινδύνους που σχετίζονται με την παραγωγή και τη χρήση βιοενέργειας (βλέπε πίνακα 1, καθώς και πίνακες A2 και A3 στο παράρτημα Ι)³⁵. Η Επιτροπή ανέλυσε τους κινδύνους που συνδέονται με την παραγωγή και τη χρήση βιοενέργειας στην εκτίμηση αντικτύπου της σχετικά με τη βιωσιμότητα της βιοενέργειας, την οποία κατάρτισε στο πλαίσιο της αναδιατύπωσης της οδηγίας για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές³⁶.

36

Η ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ⁴¹ καθορίζει κριτήρια βιωσιμότητας για τα βιοκαύσιμα και τα βιορευστά⁴². Από την έγκριση των κριτηρίων αυτών το 2009 και την τροποποίησή τους το 2015, οι συζητήσεις σχετικά με τη βιωσιμότητα της βιοενέργειας συνεχίζονται. Ως εκ τούτου, στην ανακοίνωσή της με τίτλο «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους», η Επιτροπή διατύπωσε κριτήρια βιωσιμότητας που θα ισχύουν και για άλλα είδη βιοενέργειας, όπως η βιοενέργεια από στερεά και αέρια καύσιμα βιομάζας τα οποία χρησιμοποιούνται για την παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας.

37

Η πρόταση της Επιτροπής περιέχει δύο είδη κριτηρίων βιωσιμότητας:

1. κριτήρια για τον καθορισμό ορισμένων ορίων όσον αφορά την παραγωγή καυσίμων από βιομάζα προερχόμενη από τη γεωργία και τη δασοκομία και
2. κριτήρια που επιβάλλουν ένα ελάχιστο ποσοστό μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου για τις διάφορες εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν βιοκαύσιμα, βιορευστά και καύσιμα βιομάζας.

38

Εξετάσαμε αν και σε ποιον βαθμό τα κριτήρια καλύπτουν τους κινδύνους που εντοπίστηκαν, καθώς και κατά πόσον το προτεινόμενο πλαίσιο⁴³ αποτελεί επαρκή βάση για τη βιώσιμη ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας στις αγροτικές περιοχές.

39

Τα κριτήρια που περιλαμβάνονται στην πρόταση της Επιτροπής δεν αποτελούν δεσμευτική προϋπόθεση για την εμπορία της βιοενέργειας. Είναι δεσμευτικά μόνον στις εξής περιπτώσεις:

1. όταν η παραγωγή βιοενέργειας προσμετράται στον στόχο της ανανεώσιμης ενέργειας και λαμβάνεται υπόψη στη μέτρηση της συμμόρφωσης με τις υποχρεώσεις όσον αφορά την ανανεώσιμη ενέργεια και
2. για τον προσδιορισμό των ειδών της βιομάζας που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας τα οποία είναι επιλέξιμα για χρηματοδοτική στήριξη.

40

Η πρόταση δεν καλύπτει το σύνολο των καλλιεργειών και χρήσεων, ούτε αρκετά είδη εγκαταστάσεων (βλέπε πίνακα Α3). Μόνο τρεις από τους 16 κινδύνους που είχαμε εντοπίσει αντιμετωπίζονται πλήρως στην πρόταση RED ΙΙ και άλλοι δύο σε άλλες νομοθετικές πράξεις. Οι υπόλοιποι 11 αντιμετωπίζονται μόνον εν μέρει. Οι κίνδυνοι που δεν έχουν αντιμετωπιστεί συνδέονται κυρίως με την εντατικοποίηση των γεωργικών πρακτικών και τη διαχείριση των δασών, την καύση βιομάζας και τις εκπομπές ρύπων κατά τον υπόλοιπο κύκλο ζωής της βιοενέργειας (βλέπε πίνακα 1, καθώς και τους πίνακες A2 και A3 στο παράρτημα Ι). Η λεπτομερής ανάλυση και τα συμπεράσματά μας προς υποστήριξη του πίνακα 1 παρουσιάζονται στο παράρτημα I.

Πίνακας 1

Κάλυψη των κινδύνων για τη βιωσιμότητα που σχετίζονται με τη βιοενέργεια στο πλαίσιο της πρότασης RED II της Επιτροπής

	Κίνδυνοι για τη βιωσιμότητα	Αντιμετωπίστηκε ο κίνδυνος;
1) Μείωση της βιοποικιλότητας	1 α)λόγω άμεσης αλλαγής της χρήσης της γης (π.χ. αποψίλωση των δασών, απώλεια προστατευόμενων περιοχών)
	1 β)λόγω εντατικοποίησης των γεωργικών πρακτικών (π.χ. απώλεια της ποικιλότητας των καλλιεργειών)
	1 γ)λόγω της εντατικοποίησης της διαχείρισης των δασών
2) Υποβάθμιση του εδάφους	2 α)λόγω άμεσης αλλαγής της χρήσης της γης (η οποία οδήγησε π.χ. σε απώλεια του άνθρακα του εδάφους, σε διάβρωση κ.λπ.)
	2 β)λόγω εντατικοποίησης των γεωργικών πρακτικών (η οποία οδήγησε παραδείγματος χάριν σε συμπίεση, απώλεια της γονιμότητας και διάβρωση του εδάφους)
	2 γ)λόγω της εντατικοποίησης της διαχείρισης των δασών (η οποία οδήγησε παραδείγματος χάριν σε απώλεια της γονιμότητας του εδάφους στα δάση, λόγω της εξάντλησης των θρεπτικών ουσιών – δασικά κατάλοιπα)
3) Λειψυδρία και ρύπανση	3 α)λόγω άμεσης αλλαγής της χρήσης της γης (π.χ. αλλαγές στο υδατικό ισοζύγιο)
	3 β)λόγω εντατικοποίησης των γεωργικών πρακτικών (π.χ. άρδευση, λίπανση)
	3 γ)λόγω της εντατικοποίησης της διαχείρισης των δασών (π.χ. αλλαγές στο υδατικό ισοζύγιο)
4) Εκπομπές αερίων θερμοκηπίου	4 α)που οφείλονται σε εκπομπές αερίων θερμοκηπίου καθ΄όλο τον κύκλο ζωής εξαιρουμένων των εκπομπών βιογενούς άνθρακα (π.χ. χρήση λιπασμάτων, μεταφορά της βιομάζας, διαρροές μεθανίου από εγκαταστάσεις βιοαερίου)
	4 β)λόγω των έμμεσων επιπτώσεων [π.χ. έμμεση αλλαγή της χρήσης της γης (ILUC) εξαιτίας του εκτοπισμού των καλλιεργειών φυτών προοριζόμενων για την παραγωγή τροφίμων, νεότερα δάση]
	4 γ)λόγω των εκπομπών CO2 από την καύση βιομάζας (βιογενείς εκπομπές)
5) Ατμοσφαιρική ρύπανση	5 α)λόγω της καύσης βιομάζας (π.χ. αιωρούμενα σωματίδια, SO2…)
	5 β)λόγω των εκπομπών ρύπων κατά την υπόλοιπη διάρκεια του κύκλου ζωής της βιοενέργειας (π.χ. μεταφορά της βιομάζας)
6) Κοινωνικοοικονομικοί κίνδυνοι	6 α)μη αποδοτική χρήση της βιομάζας (συμπεριλαμβανομένης της μη εφαρμογής της αρχής της διαδοχικής χρήσης της βιομάζας και των μη βέλτιστων μεθόδων μετατροπής της σε ενέργεια)
	6 β)ανταγωνισμός με υφιστάμενες χρήσεις (π.χ. παραγωγή τροφίμων, χρήση ξύλου από τη βιομηχανία χαρτιού και χαρτοπολτού)

Υπόμνημα:

Ο κίνδυνος αντιμετωπίστηκε	Ο κίνδυνος αντιμετωπίστηκε εν μέρει	Ο κίνδυνος δεν αντιμετωπίστηκε

Πηγή: ΕΕΣ.

41

Η σύνδεση των στόχων για την ανανεώσιμη ενέργεια με τα δημόσια καθεστώτα στήριξης για τη βιοενέργεια ενθαρρύνει τη χρήση της. Αυτό ίσχυσε ιδίως στους τομείς των μεταφορών και της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Ένα μέρος αυτής της βιοενέργειας προέρχεται από εισαγωγές: το 2015, η ΕΕ εισήγαγε το 34 % των συσσωματωμάτων και το 9,5 % των υγρών βιοκαυσίμων που κατανάλωσε⁴⁴. Ελλείψει επαρκών διασφαλίσεων (αδύναμα κριτήρια βιωσιμότητας), θεωρούμε ότι, ενθαρρύνοντας την παραγωγή και χρήση βιοενέργειας, μέσω φιλόδοξων στόχων για την ανανεώσιμη ενέργεια, σε συνδυασμό με οικονομικά κίνητρα, η πρόταση RED II υπάρχει κίνδυνος να ευνοήσει μακροπρόθεσμα την αυξημένη χρήση μη βιώσιμης βιομάζας. Ως εκ τούτου, το προτεινόμενο πλαίσιο δεν αποτελεί επαρκή βάση για τη βέλτιστη αξιοποίηση του δυναμικού των αγροτικών περιοχών όσον αφορά την βιώσιμη ανάπτυξη.

Οι δαπάνες του ΕΓΤΑΑ για την ανανεώσιμη ενέργεια δεν συμβάλλουν επαρκώς στην επίτευξη των στόχων για την αγροτική ανάπτυξη

42

Τα κράτη μέλη μπορούν να αποφασίσουν τη χρηματοδότηση, μέσω του ΕΓΤΑΑ, επενδύσεων στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας. Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης της ΕΕ βοηθά τις αγροτικές περιοχές της να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές προκλήσεις. Ως εκ τούτου, οι επενδύσεις στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας οι οποίες χρηματοδοτούνται μέσω του ΕΓΤΑΑ πρέπει να ωφελούν σαφώς τις αγροτικές περιοχές. Στις ενότητες που ακολουθούν εξετάζουμε κατά πόσον η Επιτροπή και τα κράτη μέλη σχεδίασαν και εφάρμοσαν επαρκείς στρατηγικές και μέτρα, καθώς και κατά πόσον είναι σε θέση να αποδείξουν τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν με τη στήριξη του ΕΓΤΑΑ τόσο για την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας όσο και για τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη.

Η ανανεώσιμη ενέργεια δεν λαμβάνεται δεόντως υπόψη στο πλαίσιο της διαδικασίας προγραμματισμού της αγροτικής ανάπτυξης

43

Το ΕΓΤΑΑ προσφέρει τη δυνατότητα στήριξης έργων που συμβάλλουν τόσο στην ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας όσο και στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη. Προκειμένου να ενισχυθεί η οικονομική αποδοτικότητα, η χρηματοδότηση του ΕΓΤΑΑ για την ανανεώσιμη ενέργεια θα πρέπει να βασίζεται σε άρτια στρατηγική και να χορηγείται σύμφωνα με ορθά καθορισμένες και ποσοτικά προσδιορισμένες ανάγκες. Θα πρέπει επίσης να συντονίζεται με άλλες διαθέσιμες πηγές χρηματοδότησης και άλλα μέσα πολιτικής, όπως τα ΕΣΔΑΕ.

44

Οι δικαιούχοι έργων στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας μπορούν να ανακτούν μέρος του κόστους της επένδυσής τους μέσω της πώλησης της παραγόμενης ενέργειας σε προτιμησιακές τιμές ή σε τιμές αγοράς ή να βελτιώνουν τις οικονομικές επιδόσεις των δραστηριοτήτων τους. Ωστόσο, στις περιπτώσεις που στην επενδυτική στήριξη από το ΕΓΤΑΑ προστίθενται ελκυστικά τιμολόγια τροφοδότησης, ελλοχεύει ο κίνδυνος της υπεραντιστάθμισης και των παράνομων κρατικών ενισχύσεων που παρέχουν οικονομικό πλεονέκτημα στους δικαιούχους. Αυτό επιβεβαιώθηκε στο πλαίσιο ελέγχου που διενήργησε η Επιτροπή στη Βουλγαρία. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις που ακολουθούν τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήσαμε επίσκεψη παρουσιάζονται στο πλαίσιο 4.

Δεν είναι γνωστό το συνολικό ύψος των προγραμματισμένων δαπανών στο πλαίσιο των διαφόρων ταμείων της ΕΕ για την ανανεώσιμη ενέργεια

45

Δεν υπάρχουν διαθέσιμα ολοκληρωμένα στοιχεία για τις προβλεπόμενες δαπάνες για επενδύσεις στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020 στο πλαίσιο των ΕΔΕΤ γενικότερα και του ΕΓΤΑΑ ειδικότερα. Ο θεματικός στόχος 4 των ΕΔΕΤ «μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα», ο οποίος αντιστοιχεί σε προγραμματισμένες δαπάνες ύψους 44 814 εκατομμυρίων ευρώ⁴⁵, περιλαμβάνει την ανανεώσιμη ενέργεια, αλλά και την ενεργειακή απόδοση και τη βιώσιμη αστική κινητικότητα. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή δεν έχει σαφή εικόνα της προγραμματισμένης συνεισφοράς των επενδύσεων των ΕΔΕΤ στην ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας.

46

Το ΕΓΤΑΑ αντιπροσώπευε περίπου το 11 % των κονδυλίων των ΕΔΕΤ για τον θεματικό στόχο 4 (περίπου 5 027 εκατομμύρια ευρώ⁴⁶), ενώ οι προβλεπόμενες δαπάνες του ΕΓΤΑΑ για τον τομέα εστίασης 5Γ ανήλθαν σε 798,9 εκατομμύρια ευρώ για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020 (βλέπε γράφημα 4). Ωστόσο, οι επενδύσεις στο πλαίσιο του εν λόγω τομέα εστίασης δεν αφορούν μόνο την ανανεώσιμη ενέργεια, αλλά και άλλες πτυχές της βιοοικονομίας, όπως η προσφορά και η χρήση υποπροϊόντων, αποβλήτων, υπολειμμάτων και λοιπών πρώτων υλών εκτός των τροφίμων.

47

Από την άλλη πλευρά, τα κράτη μέλη μπορούν να υλοποιούν έργα με συνιστώσες που συνδέονται με την ανανεώσιμη ενέργεια στο πλαίσιο άλλων τομέων εστίασης (βλέπε σημεία 55 έως 58), γεγονός που περιπλέκει περαιτέρω την ανάλυση της συνεισφοράς του ΕΓΤΑΑ στη χρηματοδότηση της ανανεώσιμης ενέργειας. Διαπιστώσαμε από την έρευνά μας (βλέπε σημείο 22) ότι η Ρουμανία (βλέπε πλαίσιο 6) και η Σλοβενία, παραδείγματος χάριν, αποφάσισαν να μη χρηματοδοτήσουν ή να διαθέσουν ελάχιστη μόνο χρηματοδότηση στον τομέα εστίασης 5Γ, διότι κατά την άποψή τους άλλοι τομείς εστίασης, όπως οι 2Α, 3Α, 6Α ή 6Β, ενδείκνυνται περισσότερο. Οι Κάτω Χώρες και η Πολωνία απάντησαν ότι δεν είχαν προγραμματίσει δαπάνες στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας στο πλαίσιο του ΕΓΤΑΑ, δεδομένου ότι θεώρησαν άλλα ΕΔΕΤ, καθώς και τα δικά τους εθνικά προγράμματα, επαρκή για τη στήριξη της ανάπτυξης της ανανεώσιμης ενέργειας στις αγροτικές περιοχές.

48

Στα μέσα της περιόδου προγραμματισμού, είχαν πραγματοποιηθεί δαπάνες ύψους μόλις 40,9 εκατομμυρίων ευρώ (5,1 % του συνολικού προϋπολογισμού ύψους 800 εκατομμυρίων ευρώ)⁴⁷. Οι σημαντικές καθυστερήσεις στην εφαρμογή του προγράμματος για την ανανεώσιμη ενέργεια αντικατοπτρίζουν ενδεχομένως τις δυσκολίες που συνδέονται με τον προγραμματισμό των τομέων εστίασης (βλέπε σημεία 55 έως 58), επιπλέον των καθυστερήσεων στην έγκριση των ΠΑΑ και του χρόνου που χρειάζονται τα κράτη μέλη για τον σχεδιασμό νέου πλαισίου και την προσαρμογή σε αυτό.

Υπάρχει περιθώριο βελτίωσης της σύνδεσης των προσδιορισθεισών αναγκών με την προσέγγιση για τη χρηματοδότηση της ανανεώσιμης ενέργειας, η οποία ορίζεται στα ΠΑΑ

49

Στο έγγραφό της με τίτλο «Guidelines for strategic programming for the period 2014-2020», η Επιτροπή επισημαίνει ότι στην περιγραφή της στρατηγικής (συλλογιστική της παρέμβασης) πρέπει να αιτιολογούνται η επιλογή, ο συνδυασμός και η ιεράρχηση κατά προτεραιότητα των μέτρων αγροτικής ανάπτυξης με βάση τα αποτελέσματα της ανάλυσης SWOT και τις προσδιορισθείσες ανάγκες. Οι διάφορες ανάγκες πρέπει να ιεραρχούνται κατά προτεραιότητα και η ιεράρχηση αυτή να αιτιολογείται. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή εξετάζει, κατά το στάδιο έγκρισης των ΠΑΑ, τις στρατηγικές εκτιμήσεις των κρατών μελών για την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας.

50

Η Επιτροπή παρέχει καθοδήγηση στα κράτη μέλη μέσω ειδικών ομάδων, επιτροπών παρακολούθησης, φύλλων επαλήθευσης, δελτίων μέτρησης κ.λπ., ούτως ώστε να διευκολύνει τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των ΠΑΑ. Ωστόσο, στα έγγραφα καθοδήγησης δεν εξετάζονται ρητά οι στρατηγικές εκτιμήσεις για την ανανεώσιμη ενέργεια, ούτε τα είδη των επενδύσεων που πρέπει να υλοποιηθούν για την ανανεώσιμη ενέργεια με τη στήριξη του ΕΓΤΑΑ ή ο τρόπος με τον οποίον θα μπορούσαν να προσθέσουν αξία στις αγροτικές περιοχές, ούτε, τέλος, ο τρόπος με τον οποίο το ΕΓΤΑΑ πρέπει να λειτουργεί συμπληρωματικά προς τα υφιστάμενα ενωσιακά και εθνικά καθεστώτα χρηματοδότησης.

51

Διαπιστώσαμε ότι και τα πέντε ΠΑΑ που εξετάσαμε περιείχαν τα υποχρεωτικά στοιχεία όσον αφορά τον προσδιορισμό στόχων, τις ανάγκες και τις στρατηγικές εκτιμήσεις σχετικά με την ανανεώσιμη ενέργεια, αλλά κανένα δεν περιελάμβανε εμπεριστατωμένη ανάλυση ή ποσοτικό προσδιορισμό των σχετικών χρηματοδοτικών αναγκών. Με την εξαίρεση της Αυστρίας, τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη δεν χρησιμοποίησαν αποτελεσματικά τις προσδιορισθείσες ανάγκες τους ή τις αναλύσεις SWOT για να διαμορφώσουν τη στρατηγική προσέγγιση των ΠΑΑ τους σχετικά με την ανανεώσιμη ενέργεια. Αντιθέτως, η προσέγγισή τους παρέμεινε πολύ γενική. Άλλες αδυναμίες αφορούσαν την εφαρμογή και τις βραχυπρόθεσμες μεταβολές των αρχικών στρατηγικών (βλέπε πλαίσιο 5).

52

Η καθοδήγηση και οι έλεγχοι της Επιτροπής δεν απέτρεψαν αυτές τις αδυναμίες, ούτε διασφάλισαν ότι τα κράτη μέλη είχαν διαμορφώσει άρτιες στρατηγικές για την ανανεώσιμη ενέργεια στις αγροτικές περιοχές. Επιπλέον, η επιλογή των μέτρων του ΕΓΤΑΑ και η κατανομή των διαθέσιμων πόρων σε αυτά δεν απέρρεαν σε όλες τις περιπτώσεις λογικά από τις δυνατότητες και τις ανάγκες που περιγράφονταν στα ΠΑΑ.

Ανεπαρκής συντονισμός μεταξύ των διαφόρων πηγών χρηματοδότησης του τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας

53

Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο⁴⁸ προωθεί την αποτελεσματική, αποδοτική και συντονισμένη αξιοποίηση των διαφόρων πηγών χρηματοδότησης της ΕΕ, ιδίως των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων. Τα κράτη μέλη φέρουν ως επί το πλείστον την ευθύνη αιτιολόγησης της ανάγκης παρέμβασης στο πλαίσιο του ΠΑΑ, καθώς και της διασφάλισης του άρτιου συντονισμού μεταξύ των ταμείων. Η Επιτροπή παρέχει υποστήριξη και καθοδήγηση στα κράτη μέλη με την έκδοση στρατηγικών κατευθυντήριων οδηγιών, την προώθηση ορθών πρακτικών και την παρακολούθηση της εφαρμογής των προγραμμάτων.

54

Κατά την εξέταση δείγματος συμφωνιών εταιρικής σχέσης και ΠΑΑ για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, διαπιστώσαμε ότι τα κράτη μέλη είχαν επισημάνει διάφορες ενδεχόμενες πηγές χρηματοδότησης και είχαν ορίσει γενικές αρχές και μέτρα οριοθέτησης για την αποφυγή της διπλής χρηματοδότησης. Ωστόσο, τα στρατηγικά έγγραφα που εξετάσαμε δεν περιείχαν συμπληρωματικές πληροφορίες σχετικά με τα οφέλη που θα μπορούσε να αποφέρει ο αποτελεσματικός συντονισμός των διαφόρων πηγών χρηματοδότησης της ανανεώσιμης ενέργειας. Δεν διενεργήθηκε επίσης ανάλυση των ενδεχόμενων επιπτώσεων υποκατάστασης ή των χρηματοδοτικών ελλειμμάτων στον τομέα αυτό⁴⁹.

Κατανομή των μέτρων υπέρ της ανανεώσιμης ενέργειας στους διάφορους τομείς εστίασης

55

Όπως διευκρινίζεται στα σημεία 14 και 15, το πλαίσιο της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης για την περίοδο 2014-2020 διαρθρώνεται γύρω από έξι προτεραιότητες, οι οποίες αναλύονται περαιτέρω σε 18 θεματικούς τομείς εστίασης (βλέπε γράφημα 3). Η στήριξη της ανανεώσιμης ενέργειας υπάγεται στον τομέα εστίασης 5Γ, ο οποίος καλύπτει την παροχή και χρήση της ανανεώσιμης ενέργειας.

56

Στο πλαίσιο των τομέων εστίασης υλοποιούνται μέτρα αγροτικής ανάπτυξης. Στο γράφημα 5 παρουσιάζονται παραδείγματα μέτρων και δεικτών που έχουν οριστεί για την προτεραιότητα 5. Ωστόσο, το ίδιο μέτρο μπορεί να συμβάλλει σε περισσότερους τομείς εστίασης και στην επίτευξη περισσότερων προτεραιοτήτων και στόχων.

57

Επιπλέον, τα κράτη μέλη μπορούν να προσδιορίσουν δευτερεύουσες επιδράσεις που ειδικά μέτρα του τομέα εστίασης 5Γ μπορούν να έχουν σε άλλους τομείς εστίασης. Παραδείγματος χάριν, η προσθήκη φωτοβολταϊκών συλλεκτών στην οροφή ενός νέου αχυρώνα με σκοπό τη βελτίωση των οικονομικών επιδόσεων του δικαιούχου θα μπορούσε να θεωρηθεί ως έργο ανανεώσιμης ενέργειας (ήτοι στο πλαίσιο του τομέα εστίασης 5Γ), ή ως τμήμα έργου εκσυγχρονισμού της εκμετάλλευσης και, ως εκ τούτου, να εμπίπτει στον τομέα εστίασης 2Α (βλέπε γράφημα 3), με τη συνιστώσα της ανανεώσιμης ενέργειας να επιδρά δευτερευόντως στον τομέα εστίασης 5Γ.

58

Τα κράτη μέλη δεν κατένειμαν κατά συνεκτικό τρόπο τα μέτρα ανανεώσιμης ενέργειας και τα διάφορα είδη έργων στους τομείς εστίασης (βλέπε πλαίσιο 6). Το γεγονός αυτό θα έχει αντίκτυπο στην αποτελεσματικότητα της παρακολούθησης και της αξιολόγησης των έργων ανανεώσιμης ενέργειας που χρηματοδοτούνται μέσω του ΕΓΤΑΑ (βλέπε σημεία 69 έως 71), ιδίως επειδή η Επιτροπή δεν έχει εκδώσει συμπληρωματική καθοδήγηση σχετικά με την κατανομή των έργων στους τομείς εστίασης κατά τρόπο συνεκτικό σε όλα τα κράτη μέλη.

Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση παρέχουν ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με τη χρηματοδότηση και τα αποτελέσματα των επενδύσεων στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας

59

Οι πληροφορίες σχετικά με τις επιδόσεις (αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα) των δαπανών αγροτικής ανάπτυξης για την ανανεώσιμη ενέργεια είναι αναγκαίες προκειμένου να καταδεικνύεται τι έχει επιτευχθεί με τον προϋπολογισμό της ΕΕ, και να αποδεικνύεται ότι τα σχετικά κονδύλια δαπανήθηκαν σωστά. Επιπλέον, οι πληροφορίες για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση αποτελούν πολύτιμο εργαλείο για τη βελτίωση της αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας των δαπανών για την αγροτική ανάπτυξη, στον βαθμό που παρέχουν καθοδήγηση για την εν εξελίξει διαχείριση των προγραμμάτων, υποδεικνύουν πιθανές βελτιώσεις και συμβάλλουν στη διαμόρφωση της μελλοντικής πολιτικής.

Η ανανεώσιμη ενέργεια στο κοινό πλαίσιο παρακολούθησης και αξιολόγησης (ΚΠΠΑ) της περιόδου 2007-2013

Δεν υπάρχουν ολοκληρωμένες πληροφορίες παρακολούθησης στο πλαίσιο του ΚΠΠΑ για την ανανεώσιμη ενέργεια

60

Πολλά κράτη μέλη (μεταξύ των οποίων και τα πέντε κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήσαμε επίσκεψη) αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν πόρους του ΕΓΤΑΑ για τη χρηματοδότηση έργων ανανεώσιμης ενέργειας, από την έναρξη της περιόδου προγραμματισμού 2007-2013. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν ειδικοί δείκτες για τη μέτρηση των εκροών ή των αποτελεσμάτων των έργων ανανεώσιμης ενέργειας.

61

Η κατάσταση αυτή άλλαξε με τον «διαγνωστικό έλεγχο» της ΚΓΠ, όταν η ανανεώσιμη ενέργεια αναγνωρίστηκε ως μια «νέα πρόκληση» και τα κράτη μέλη έλαβαν πρόσθετη χρηματοδότηση για έργα στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας για το υπόλοιπο της περιόδου προγραμματισμού (2009-2013) (βλέπε σημείο 14). Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη μέλη κλήθηκαν να παρακολουθούν τις δαπάνες και τον αριθμό των δικαιούχων των έργων ανανεώσιμης ενέργειας που χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο αυτής της «νέας πρόκλησης». Ωστόσο, δεν είχαν την υποχρέωση να συλλέγουν στοιχεία σχετικά με τα επιτεύγματα των έργων, όπως η ενέργεια που παρήχθη από ανανεώσιμες πηγές ή η εγκατεστημένη ισχύς. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχουν σε επίπεδο ΕΕ συνολικές πληροφορίες σχετικά με τα έργα ανανεώσιμης ενέργειας που χρηματοδοτήθηκαν από το ΕΓΤΑΑ κατά την περίοδο 2007-2013. Οι δείκτες που υπάρχουν αφορούν αποκλειστικά τα πρόσθετα κονδύλια που δαπανήθηκαν για την ανανεώσιμη ενέργεια στο πλαίσιο του «διαγνωστικού ελέγχου» της ΚΓΠ.

62

Εξετάσαμε τα στοιχεία των έργων ανανεώσιμης ενέργειας (αριθμός έργων, στήριξη που καταβλήθηκε) που μας παρείχαν τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήσαμε επίσκεψη, και διαπιστώσαμε σε τέσσερα από αυτά⁵¹ ορισμένες αποκλίσεις μεταξύ των στοιχείων που διαβιβάστηκαν στην Επιτροπή και των υπολογισμών μας οι οποίοι βασίστηκαν σε αριθμητικά στοιχεία προερχόμενα από τις βάσεις δεδομένων των έργων των κρατών μελών. Οι αρχές δεν ήταν σε θέση να μας παράσχουν διευκρινίσεις, με αποτέλεσμα να ανακύπτουν αμφιβολίες σχετικά με την ακρίβεια και την πληρότητα των στοιχείων του «διαγνωστικού ελέγχου» της ΚΓΠ.

63

Επιπλέον, δεν υπάρχουν ολοκληρωμένες πληροφορίες οι οποίες να είναι διαθέσιμες σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με τον αριθμό των έργων, την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ή την εγκατεστημένη ισχύ. Επομένως, είναι αδύνατο να προσδιοριστεί ποσοτικά η συνεισφορά του ΕΓΤΑΑ στην ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας στις αγροτικές περιοχές. Ελλείψει συναφών και αξιόπιστων πληροφοριών σχετικά με την ανανεώσιμη ενέργεια, δεν είναι δυνατό να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα αυτών των μέτρων κατά τη συγκεκριμένη περίοδο, και εξακολουθεί να είναι ασαφής η βάση επί της οποίας τα κράτη μέλη σχεδίασαν τις ενότητες των ΠΑΑ τους που αφορούν την ανανεώσιμη ενέργεια. Οι διαπιστώσεις αυτές συνάδουν με τις παρατηρήσεις που διατυπώσαμε παλαιότερα σχετικά με τα στοιχεία παρακολούθησης που αφορούν τη στήριξη της ανανεώσιμης ενέργειας από το ΕΤΠΑ και το ΤΣ κατά την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013⁵².

Οι αξιολογήσεις των προγραμμάτων βάσει του ΚΠΠΑ παρέχουν περιορισμένες πληροφορίες σχετικά με τον αντίκτυπο της στήριξης της ανανεώσιμης ενέργειας στην αγροτική ανάπτυξη

64

Οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση προγραμμάτων στο πλαίσιο των ΠΔΠ αποτελούν επαναλαμβανόμενο πρόβλημα, το οποίο διαπιστώσαμε σε πολλούς τομείς πολιτικής κατά το παρελθόν⁵³. Οι καθυστερήσεις στην εφαρμογή των ΠΑΑ για την περίοδο 2007-2013 οδήγησαν και πάλι σε αναντιστοιχία μεταξύ του κύκλου εκτέλεσης των δαπανών και του χρονοδιαγράμματος υποβολής των σχετικών εκθέσεων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να είναι διαθέσιμα περιορισμένα μόνον στοιχεία σχετικά με την ανανεώσιμη ενέργεια για τον σκοπό των ενδιάμεσων αξιολογήσεων, μολονότι παρασχέθηκαν ορισμένες χρήσιμες πληροφορίες (βλέπε πλαίσιο 7). Πολλά κράτη μέλη αντιμετώπισαν καθυστερήσεις κατά την ολοκλήρωση των εκ των υστέρων αξιολογήσεών τους⁵⁴.

65

Από την επισκόπηση στην οποία υποβάλαμε τις εκ των υστέρων αξιολογήσεις προέκυψε ότι αυτές αναφέρονταν στις επενδύσεις σε ανανεώσιμη ενέργεια (π.χ. χρησιμοποιηθέντα μέτρα) αλλά δεν κάλυπταν πάντοτε τον αντίκτυπό τους στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη. Δεν είχαν πραγματοποιηθεί σχετικές αναλύσεις, οι οποίες να καλύπτουν, παραδείγματος χάριν, τα περιβαλλοντικά οφέλη της ανανεώσιμης ενέργειας για τις αγροτικές περιοχές, τη διαφοροποίηση των εισοδημάτων, τη δημιουργία θέσεων εργασίας, τη βελτίωση των ενεργειακών υποδομών και υπηρεσιών σε αγροτικές περιοχές, κ.λπ.

66

Διαπιστώσαμε, ωστόσο, ορισμένες ορθές πρακτικές σχετικά με την αξιολόγηση των έργων ανανεώσιμης ενέργειας (βλέπε πλαίσιο 7).

Η ανανεώσιμη ενέργεια στο κοινό σύστημα παρακολούθησης και αξιολόγησης (ΚΣΠΑ) της περιόδου 2014-2020

67

Το νέο πλαίσιο επιδόσεων για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020 έχει ως στόχο να καταστήσει την εφαρμογή των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης περισσότερο προσανατολισμένη στα αποτελέσματα από ό,τι στο παρελθόν. Στο πλαίσιο αυτό, το ΚΣΠΑ⁵⁵, το σύστημα παρακολούθησης και αξιολόγησης της αγροτικής ανάπτυξης, παρέχει ένα λεπτομερές κοινό σύνολο δεικτών οι οποίοι θα χρησιμοποιούνται για τους τομείς εστίασης, καθώς και κοινά ερωτήματα αξιολόγησης που θα απαντηθούν στο μέλλον, προκειμένου να αξιολογηθούν η πρόοδος και τα επιτεύγματα της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης, καθώς και ο αντίκτυπος, η αποτελεσματικότητα, η αποδοτικότητα και η συνάφεια των παρεμβάσεων στο πλαίσιο της πολιτικής αυτής.

68

Το ΚΣΠΑ απαιτεί την παροχή πληροφοριών παρακολούθησης για τις «Συνολικές επενδύσεις στην παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας» (δείκτης στόχου Σ 16) και την «Ανανεώσιμη ενέργεια παραγόμενη από υποστηριζόμενα έργα» (συμπληρωματικός δείκτης αποτελεσμάτων Α 15). Τα κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να ορίζουν πρόσθετους δείκτες εκροών για συγκεκριμένα μέτρα, και η Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι δέκα κράτη μέλη ή περιφέρειες⁵⁶ είχαν επιλέξει να το πράξουν. Ωστόσο, για τον τομέα εστίασης 5Γ, η πλειονότητα των εν λόγω πρόσθετων δεικτών που σχετίζονταν με συγκεκριμένο μέτρο ήταν δείκτες εισροών, όπως οι δημόσιες δαπάνες ή δείκτες εκροών, όπως ο αριθμός των δικαιούχων, των έργων ή των δράσεων που έλαβαν στήριξη. Ως εκ τούτου, οι εν λόγω δείκτες δεν μπορούν να αποτελέσουν αξιόπιστη βάση για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της συνιστώσας των ΠΑΑ που αφορά την ανανεώσιμη ενέργεια, και, συνεπώς, δεν ενισχύθηκε η εστίαση στα αποτελέσματα⁵⁷.

69

Μια περαιτέρω επιπλοκή είναι ότι οι πληροφορίες σχετικά με τις επιδόσεις συλλέγονται μόνο στο επίπεδο των τομέων εστίασης⁵⁸. Συνεπώς, τα έργα του ΕΓΤΑΑ που υπάγονται στον τομέα εστίασης 5Γ δεν παρέχουν πλήρη στοιχεία για την ανανεώσιμη ενέργεια στις αγροτικές περιοχές, δεδομένου ότι ορισμένα εξ αυτών ενδέχεται να συνδέονται έμμεσα με την ανανεώσιμη ενέργεια (όπως η διαχείριση των δασών) αλλά να έχουν υπαχθεί στον τομέα εστίασης 5Γ, ενώ άλλα να έχει θεωρηθεί ενδεχομένως ότι συνεισφέρουν δευτερευόντως στον τομέα εστίασης 5Γ και, ως εκ τούτου, να χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο άλλων τομέων εστίασης όπως οι 2A, 3A, 6A, 6B, κ.λπ. Κατά συνέπεια, οι πληροφορίες για τις «Συνολικές επενδύσεις στην παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας» (δείκτης στόχου Σ 16) αφορούν μόνον όσα έργα υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο του τομέα εστίασης 5Γ, και δεν αποτυπώνουν την πλήρη εικόνα όλων των επενδύσεων στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας στις αγροτικές περιοχές.

70

Ένας άλλος δείκτης, ο δείκτης αποτελεσμάτων Α 15 — «Ανανεώσιμη ενέργεια παραγόμενη από υποστηριζόμενα έργα», αποσκοπεί στην κάλυψη όλων των έργων ανανεώσιμης ενέργειας. Ωστόσο, στις κατευθυντήριες οδηγίες της Επιτροπής αναφέρεται ότι τα στοιχεία για τον εν λόγω δείκτη μπορούν να συλλέγονται από τους αξιολογητές με διάφορους τρόπους, παραδείγματος χάριν, μέσω στατιστικών ερευνών σε εθνικό ή ενωσιακό επίπεδο. Επομένως, η συγκρισιμότητα των στοιχείων σε επίπεδο ΕΕ εξαρτάται από τις επιλογές των αξιολογητών.

71

Μολονότι η Επιτροπή εξέδωσε λεπτομερείς κατευθυντήριες οδηγίες για τη διευκόλυνση της κατάρτισης των εκθέσεων και της αξιολόγησης, οι διασυνδέσεις μεταξύ των δεικτών του ΚΣΠΑ και των τομέων εστίασης ενδέχεται να επιβαρύνουν περαιτέρω τους αξιολογητές, να έχουν αντίκτυπο στην ποιότητα των αξιολογήσεων των προγραμμάτων και της συγκρισιμότητάς τους, καθώς και να οδηγήσουν, όπως συνέβη στο παρελθόν, σε καθυστερήσεις. Εάν, σε καίριες χρονικές στιγμές για την υποβολή εκθέσεων, δεν είναι διαθέσιμες αξιόπιστες πληροφορίες παρακολούθησης και αξιολόγησης, τα κράτη μέλη και η Επιτροπή ενδεχομένως να χάσουν την ευκαιρία να βελτιώσουν την υλοποίηση των μέτρων για την ανανεώσιμη ενέργεια.

Επιβεβαιώνεται η δυνατότητα συμβολής των έργων ανανεώσιμης ενέργειας στην αγροτική ανάπτυξη, παρά τις αδυναμίες των διαδικασιών επιλογής και υλοποίησής τους

72

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για την επιλογή των έργων αγροτικής ανάπτυξης, με σκοπό τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης να ανταποκρίνονται καλύτερα στις προτεραιότητες της ΕΕ και τους στόχους και τις στρατηγικές των κρατών μελών. Για τον σκοπό αυτό, τα κράτη μέλη οφείλουν να θεσπίσουν και να εφαρμόζουν σαφή, συναφή και αντικειμενικά κριτήρια επιλεξιμότητας και επιλογής, καθώς και αντικειμενικές, δίκαιες και διαφανείς διαδικασίες⁵⁹.

73

Τα κριτήρια επιλεξιμότητας είναι οι απαιτήσεις που πρέπει να πληρούν τα έργα, προκειμένου να είναι επιλέξιμα για στήριξη από το ΕΓΤΑΑ. Τα έργα είναι είτε επιλέξιμα είτε μη επιλέξιμα. Τα κράτη μέλη καθορίζουν κριτήρια επιλογής για την ιεράρχηση κατά προτεραιότητα των έργων που ανταποκρίνονται περισσότερο στις ανάγκες που έχουν προσδιοριστεί και στους στόχους που έχουν καθοριστεί στα ΠΑΑ. Προκειμένου να διασφαλίζεται η χρηστή δημοσιονομική διαχείριση, τα κράτη μέλη πρέπει να εφαρμόζουν τα κριτήρια επιλογής ακόμη και στις περιπτώσεις στις οποίες είναι διαθέσιμοι επαρκείς πόροι για την έγκριση όλων των αιτήσεων⁶⁰. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να διασφαλίζουν, ιδίως, την επιλογή βιώσιμων έργων που στηρίζουν την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας και προσθέτουν αξία στις αγροτικές περιοχές.

Τα περισσότερα έργα είχαν συντελέσει στην ανάπτυξη του τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας και στην αγροτική ανάπτυξη

74

Ελέγξαμε έργα στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας διαφόρων ειδών και μεγεθών (βλέπε παράρτημα II). Στο δείγμα των έργων περιλαμβάνονταν τόσο επενδύσεις που αφορούσαν την παροχή σε τρίτα μέρη ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές όσο και επενδύσεις χάρη στις οποίες οι κύριοι των έργων παρήγαγαν ενέργεια για ιδία κατανάλωση.

75

Στόχος των έργων που αφορούσαν τον ενεργειακό εφοδιασμό τρίτων ήταν κυρίως η διαφοροποίηση του εισοδήματος των γεωργικών ή δασικών εκμεταλλεύσεων. Ορισμένα έργα είχαν δρομολογηθεί και υλοποιηθεί από ΜΜΕ ή πολύ μικρές επιχειρήσεις. Επιτυχημένα έργα αυτού του είδους είχαν παράσχει νέες, ευπρόσδεκτες, ενεργειακές υπηρεσίες σε νοικοκυριά και δημόσια κτίρια σε αγροτικές περιοχές. Τα έργα αυτά είχαν αποφέρει περιβαλλοντικά οφέλη, ιδίως στην περίπτωση των συστημάτων τηλεθέρμανσης, τα οποία είναι γενικώς αποδοτικότερα ενεργειακά και έχουν χαμηλότερες εκπομπές από τα συστήματα ατομικής θέρμανσης. Τα έργα αυτά έδωσαν επίσης τη δυνατότητα στους κυρίους των έργων να αξιοποιήσουν νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες. Ακόμη, έδωσαν τη δυνατότητα σε προμηθευτές πρώτων υλών σε όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τοπικής βιομάζας, κυρίως σε γεωργούς και δασοκόμους, να διαφοροποιήσουν το εισόδημά τους και να διατηρήσουν τις εκμεταλλεύσεις τους (βλέπε πλαίσιο 8).

76

Η ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας απαιτεί επίσης λεπτομερή σχεδιασμό, καθώς και εργασίες εγκατάστασης και συντήρησης. Η εμπειρογνωσία και η εμπειρία που έχει αποκτηθεί στην περιοχή αποτελούν πολύτιμα στοιχεία για την περαιτέρω ανάπτυξή της προς την κατεύθυνση της παραγωγής και χρήσης ανανεώσιμης ενέργειας, ενώ τα οφέλη μπορεί να υπερβούν τις αρχικές επενδύσεις στα έργα.

77

Τα έργα με σκοπό την ιδία κατανάλωση παρείχαν οφέλη στις γεωργικές ή δασικές εκμεταλλεύσεις και στις επιχειρήσεις μεταποίησης τροφίμων, παραδείγματος χάριν μέσω της διασφάλισης του ενεργειακού εφοδιασμού και της αυτάρκειας ή μέσω της μείωσης του ενεργειακού κόστους, της βελτίωσης των οικονομικών επιδόσεων ή της μείωσης του αποτυπώματος άνθρακα. Συνέβαλαν επίσης έμμεσα στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη μέσω της δημιουργίας θέσεων εργασίας και της παροχής ευκαιριών απόκτησης εισοδήματος στους κατοίκους της περιοχής ή συμβάλλοντας στη βελτίωση της περιβαλλοντικής κατάστασης της περιοχής (βλέπε πλαίσιο 9).

Ωστόσο, οι διαδικασίες επιλογής των κρατών μελών δεν εξασφάλιζαν την επιλογή των καταλληλότερων έργων…

78

Τα κράτη μέλη οφείλουν να θεσπίσουν κριτήρια για την επιλογή των έργων, προκειμένου να διασφαλίζεται ότι οι χρηματοδοτικοί πόροι για την αγροτική ανάπτυξη χρησιμοποιούνται με τον καλύτερο τρόπο. Διαπιστώσαμε ότι τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήσαμε επίσκεψη δεν συμμορφώνονταν πάντοτε με την αρχή αυτή.

79

Εξετάσαμε τα κριτήρια και τις διαδικασίες επιλογής για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020 και διαπιστώσαμε ότι τέσσερα από τα πέντε κράτη μέλη⁶¹ στα οποία πραγματοποιήσαμε επίσκεψη είχαν χρησιμοποιήσει κριτήρια επιλογής που διασφάλιζαν, σε κάποιον βαθμό, την κατά προτεραιότητα επιλογή έργων που διευκολύνουν την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας και τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη: παραδείγματος χάριν, έργα τα οποία αναμένεται να έχουν θετική επίδραση στη διαφοροποίηση του εισοδήματος και στο περιβάλλον, στη χρήση πρώτων υλών (καύσιμα βιομάζας) που παράγονται και μεταποιούνται στην περιοχή, ή στο να λαμβάνονται υπόψη οι τοπικές στρατηγικές και η συμμετοχή του τοπικού πληθυσμού. Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές υπονομεύονταν εν μέρει από αδυναμίες στις διαδικασίες επιλογής. Θεωρούμε ότι η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Ιταλία (Τοσκάνη) και η Γαλλία (Κάτω Νορμανδία, όσον αφορά τα μέτρα του τομέα της δασοκομίας) εφάρμοζαν μη απαιτητικά συστήματα βαθμολόγησης, με ελάχιστα όρια τα οποία μπορούσαν να επιτευχθούν εκπληρώνοντας μόνο ένα ή ελάχιστα κριτήρια.

… με αποτέλεσμα ορισμένα έργα ανανεώσιμης ενέργειας να έχουν οριακό όφελος για τις αγροτικές περιοχές

80

Οι αδυναμίες στη διαδικασία επιλογής ενδεχομένως να έχουν ως αποτέλεσμα τη χρηματοδότηση έργων που παρέχουν οικονομικό όφελος στους κυρίους των έργων, αλλά έχουν περιορισμένο αντίκτυπο στις αγροτικές περιοχές. Αυτό ίσχυε για ορισμένα από τα έργα στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη κατά τη διάρκεια του ελέγχου. Η χρηματοδοτική στήριξη δεν χρησιμοποιήθηκε πάντοτε για τη δημιουργία θέσεων εργασίας ή νέων επιχειρηματικών ευκαιριών, τη βελτίωση της κατάστασης των υφιστάμενων γεωργικών ή δασικών εκμεταλλεύσεων ή την παροχή ενεργειακών υπηρεσιών στον πληθυσμό των αγροτικών περιοχών (βλέπε πλαίσιο 10).

81

Στο πλαίσιο των επισκέψεών μας στα έργα επιβεβαιώθηκε ο θετικός αντίκτυπος που έχουν στην αγροτική ανάπτυξη ορισμένα είδη έργων ανανεώσιμης ενέργειας, ο οποίος δικαιολογεί την οικονομική στήριξη στο πλαίσιο του ΕΓΤΑΑ. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη την ύπαρξη πολλών άλλων καθεστώτων στήριξης της ανανεώσιμης ενέργειας, έργα που δεν συμβάλλουν, αφενός, στην επίτευξη του στόχου για την ανανεώσιμη ενέργεια και, αφετέρου, στον συνολικό στόχο της αγροτικής ανάπτυξης δεν πρέπει να λαμβάνουν στήριξη από το ΕΓΤΑΑ.

Συμπεράσματα και συστάσεις

82

Στα νομοθετικά έγγραφα και τα έγγραφα πολιτικής της ΕΕ υπογραμμίζεται η πρόθεση αξιοποίησης του ενδεχομένως θετικού αντικτύπου στην αγροτική ανάπτυξη των επενδύσεων στην ανανεώσιμη ενέργεια. Παρότι μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η ανανεώσιμη ενέργεια μπορεί να έχει θετικές επιδράσεις στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη, η ανάπτυξη ορισμένων ειδών ανανεώσιμης ενέργειας συνδέεται επίσης με περιβαλλοντικούς και κοινωνικοοικονομικούς κινδύνους.

83

Κατά τον έλεγχό μας, εξετάσαμε το πλαίσιο για την ανανεώσιμη ενέργεια, εστιάζοντας στον τρόπο με τον οποίο ενσωματώνονται σε αυτό οι πτυχές της αγροτικής ανάπτυξης. Εξετάσαμε επίσης το πλαίσιο της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης και την εφαρμογή του στα κράτη μέλη, προκειμένου να εκτιμηθεί κατά πόσον η στήριξη του ΕΓΤΑΑ στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας συνέβαλε πράγματι στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη.

84

Βάσει των ελεγκτικών εργασιών μας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η χρηματοδότηση έργων στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας μπορεί να συντελέσει στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη, αλλά, μέχρι σήμερα, οι δυνατότητες αυτές δεν αξιοποιούνται επαρκώς.

85

Διαπιστώσαμε ότι η συμβολή της ανανεώσιμης ενέργειας στην αγροτική ανάπτυξη δεν ελήφθη επαρκώς υπόψη στο ισχύον πλαίσιο πολιτικής της Επιτροπής και των κρατών μελών. Κατά συνέπεια, οι ευκαιρίες ανάπτυξης της ανανεώσιμης ενέργειας στις αγροτικές περιοχές δεν αξιοποιήθηκαν επαρκώς. Πρόσφατα, η Επιτροπή πρότεινε ορισμένες τροποποιήσεις του πλαισίου πολιτικής για την ανανεώσιμη ενέργεια, οι οποίες μπορούν να βελτιώσουν αυτή την κατάσταση (σημεία 24 έως 31).

Σύσταση 1 — Μηχανισμός «προστασίας του αγροτικού τομέα» στο πλαίσιο της μελλοντικής πολιτικής για την ανανεώσιμη ενέργεια

Κατά τον σχεδιασμό της μελλοντικής πολιτικής τους για την ανανεώσιμη ενέργεια, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη πρέπει να λάβουν υπόψη τις συνθήκες και τις ανάγκες της αγροτικής κοινωνίας και οικονομίας, να εξετάσουν τον ενδεχόμενο θετικό και αρνητικό αντίκτυπο της πολιτικής, και να διασφαλίσουν ότι οι αγροτικές περιοχές θα ωφεληθούν κατά δίκαιο τρόπο από την εφαρμοζόμενη πολιτική.

Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, πρέπει να αναπτύξει έναν σχετικό μηχανισμό ο οποίος θα μπορούσε να βασιστεί στον μηχανισμό «προστασίας του αγροτικού τομέα», όπως προβλέπεται στο σημείο 1 των «κατευθύνσεων πολιτικής» της Διακήρυξης του Κορκ 2.0 του 2016.

Η Επιτροπή πρέπει να ενσωματώσει τον εν λόγω μηχανισμό στη διαδικασία διαβούλευσης με τα κράτη μέλη σχετικά με τα ολοκληρωμένα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα, τα οποία πρέπει να κοινοποιηθούν στην Επιτροπή έως την 1η Ιανουαρίου 2019, και να καθοδηγήσει τα κράτη μέλη σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής του.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: τέλη του 2019.

86

Επιπλέον, οι περιβαλλοντικοί και κοινωνικοοικονομικοί κίνδυνοι που συνδέονται με την ανάπτυξη της βιοενέργειας, η οποία είναι η ανανεώσιμη ενέργεια που συνδέεται με τον πλέον προφανή τρόπο με τις αγροτικές περιοχές, δεν αντιμετωπίζονται ικανοποιητικά ούτε στο ισχύον ούτε στο προτεινόμενο πλαίσιο πολιτικής της Επιτροπής. Ο συνδυασμός των στόχων για την ανανεώσιμη ενέργεια, των καθεστώτων δημόσιας στήριξης και των ελλιπών κριτηρίων βιωσιμότητας για τη βιοενέργεια εγκυμονεί τον κίνδυνο αύξησης της χρήσης της βιομάζας για την παραγωγή ενέργειας, χωρίς επαρκείς διασφαλίσεις όσον αφορά την προέλευση της βιομάζας από βιώσιμες πηγές (σημεία 32 έως 41).

Σύσταση 2 – Βελτίωση του πλαισίου για τη βιωσιμότητα της βιοενέργειας

Η Επιτροπή, σε συνεργασία με τους συννομοθέτες, πρέπει να διαμορφώσει έτσι το μελλοντικό πλαίσιο πολιτικής για τη βιοενέργεια ώστε να παρέχει επαρκείς διασφαλίσεις έναντι της μη βιώσιμης χρήσης των πόρων βιομάζας για την παραγωγή ενέργειας. Το πλαίσιο θα πρέπει να αναγνωρίζει και να αντιμετωπίζει τους κινδύνους που συνεπάγεται για τη βιωσιμότητα η προώθηση της χρήσης της βιοενέργειας μέσω στόχων και χρηματοδοτικών καθεστώτων στήριξης, και να εξασφαλίζει την άμβλυνση των σχετικών κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών κινδύνων.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 2020.

87

Η Επιτροπή δεν έχει παράσχει σαφή καθοδήγηση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η στήριξη του ΕΓΤΑΑ στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας θα μπορούσε να προσθέσει αξία σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να λειτουργήσει συμπληρωματικά προς τα υφιστάμενα ενωσιακά και εθνικά καθεστώτα χρηματοδότησης. Ως εκ τούτου, το ΕΓΤΑΑ κινδυνεύει να καταστεί απλώς ακόμη μία πηγή χρηματοδότησης της ανανεώσιμης ενέργειας, χωρίς να δίδεται προτεραιότητα στην αγροτική ανάπτυξη.

88

Η Επιτροπή εξέδωσε συμπληρωματική καθοδήγηση προς τα κράτη μέλη σχετικά με την κατάρτιση και την εφαρμογή των ΠΑΑ τους. Ωστόσο, εν μέρει λόγω της έλλειψης σαφούς οράματος σχετικά με τη στήριξη του ΕΓΤΑΑ για την ανανεώσιμη ενέργεια, τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήσαμε επίσκεψη είχαν εγκρίνει μόνο μια πολύ γενική στρατηγική προσέγγιση για τη στήριξη της ανανεώσιμης ενέργειας, και δεν είχαν συντονίσει σε ικανοποιητικό βαθμό τη στήριξη του ΕΓΤΑΑ με τις διάφορες άλλες ενωσιακές και εθνικές πηγές χρηματοδότησης για την ανανεώσιμη ενέργεια, ώστε να μεγιστοποιείται ο αντίκτυπός τους στις αγροτικές περιοχές. Επιπλέον, διαπιστώσαμε ότι τα μέτρα για την ανανεώσιμη ενέργεια δεν είχαν κατανεμηθεί κατά συνεκτικό τρόπο στους τομείς εστίασης σε επίπεδο ΕΕ, γεγονός ενδεικτικό ανεπαρκειών, ωστόσο θεωρούμε ότι πρόκειται κυρίως για πρόβλημα που αφορά την παρακολούθηση και την αξιολόγηση (σημεία 49 έως 58).

Σύσταση 3 – Σαφής καθοδήγηση σχετικά με τον ρόλο του ΕΓΤΑΑ όσον αφορά τη στήριξη για την ανανεώσιμη ενέργεια

Κατά τον σχεδιασμό της μελλοντικής πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη, η Επιτροπή πρέπει να ορίσει τι αναμένεται να επιτευχθεί με τις επενδύσεις του ΕΓΤΑΑ στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας, με ποιον τρόπο οι επενδύσεις αυτές προσδοκάται να προσθέσουν αξία στις αγροτικές περιοχές, καθώς και με ποιον τρόπο το ΕΓΤΑΑ πρέπει να λειτουργεί συμπληρωματικά προς τα υφιστάμενα ενωσιακά και εθνικά καθεστώτα χρηματοδότησης για την ανανεώσιμη ενέργεια.

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή πρέπει να αξιοποιήσει τις σχετικές ορθές πρακτικές που εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια του ελέγχου μας (βλέπε πλαίσιο 7, πλαίσιο 8 και πλαίσιο 9), καθώς και τις συναφείς εμπειρίες που περιγράφονται στη μελέτη του ΟΟΣΑ «Linking Renewable Energy to Rural Development» (βλέπε πλαίσιο 1).

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: τέλη του 2018.

89

Η ύπαρξη συναφών και αξιόπιστων πληροφοριών παρακολούθησης και αξιολόγησης κατά την κατάρτιση των εκθέσεων είναι σημαντική προκειμένου η Επιτροπή και τα κράτη μέλη να βελτιώσουν την υλοποίηση της στήριξης του ΕΓΤΑΑ στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας. Ωστόσο, παρότι υπάρχουν ορισμένα παραδείγματα ορθής πρακτικής, δεν υπάρχουν, σχετικά με την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013, ολοκληρωμένες πληροφορίες παρακολούθησης και αξιολόγησης για τη στήριξη έργων στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας από το ΕΓΤΑΑ και τα άλλα ταμεία της ΕΕ (σημεία 60 έως 65).

90

Για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, η Επιτροπή εξέδωσε κατευθυντήριες οδηγίες προκειμένου να διευκολύνει τα κράτη μέλη κατά την υποβολή εκθέσεων και την αξιολόγηση. Ωστόσο, οι διαφορετικές προσεγγίσεις των κρατών μελών όσον αφορά, αφενός, τον καθορισμό των κύριων και δευτερευουσών συνεισφορών των έργων και, αφετέρου, την κατανομή των μέτρων και των διαφόρων ειδών έργων θα έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην αποτελεσματικότητα των δραστηριοτήτων παρακολούθησης και αξιολόγησης. Οι κύριοι δείκτες που σχετίζονται με την ανανεώσιμη ενέργεια κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020⁶³ έχουν μικρή ενημερωτική αξία, λόγω του περιορισμένου πεδίου εφαρμογής τους και ζητημάτων μεθοδολογίας. Τα κράτη μέλη είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν πρόσθετους συναφείς δείκτες, αλλά μόνο λίγα το έπραξαν. Οι εν λόγω περιορισμοί δυσχεραίνουν το έργο των αξιολογητών των κρατών μελών, οι οποίοι πρέπει να καταβάλουν πρόσθετες προσπάθειες, και ενδέχεται να έχουν ως αποτέλεσμα καθυστερήσεις και ασυνέπειες μεταξύ των διαφόρων εκθέσεων σε επίπεδο ΕΕ (σημεία 67 έως 71).

91

Στην ειδική έκθεση αριθ. 16/2017⁶⁴, υπογραμμίσαμε ήδη την ανάγκη να διασφαλίσει η Επιτροπή ότι η ενισχυμένη ετήσια έκθεση υλοποίησης του 2019 θα παρέχει σαφείς και ολοκληρωμένες πληροφορίες σχετικά με τα επιτεύγματα των προγραμμάτων, καθώς και να ορίσει τα διάφορα είδη δεικτών με μεγαλύτερη ακρίβεια για την περίοδο προγραμματισμού μετά το 2020.

Σύσταση 4 – Απλούστερο και ουσιαστικότερο πλαίσιο παρακολούθησης και αξιολόγησης

Όσον αφορά τη στήριξη που παρέχεται από το ΕΓΤΑΑ για την ανανεώσιμη ενέργεια, η Επιτροπή πρέπει να απαιτήσει από τα κράτη μέλη να παρέχουν, στις ενισχυμένες ετήσιες εκθέσεις υλοποίησης του 2019, πληροφορίες σχετικά με τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων από τα έργα στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να παρέχουν στην Επιτροπή τη δυνατότητα να γνωρίζει το ύψος των δαπανών του ΕΓΤΑΑ για έργα στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας, την εγκατεστημένη ικανότητα παραγωγής ενέργειας ή την ποσότητα ενέργειας που παρήχθη από τα εν λόγω έργα.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: τέλη του 2018.

92

Εναπόκειται στα κράτη μέλη να επιλέγουν έργα που ανταποκρίνονται στις προτεραιότητες της ΕΕ και τους δικούς τους στόχους, σύμφωνα με τη στρατηγική τους. Για τον σκοπό αυτό, οφείλουν να θεσπίσουν και να εφαρμόζουν σαφή, συναφή και αντικειμενικά κριτήρια επιλεξιμότητας και επιλογής, καθώς και αντικειμενικές, δίκαιες και διαφανείς διαδικασίες. Η Επιτροπή έχει δώσει κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με το θέμα αυτό, παραδείγματος χάριν στο πλαίσιο σεμιναρίων και εκδίδοντας σχετικές κατευθυντήριες οδηγίες⁶⁵.

93

Τα έργα στα οποία πραγματοποιήσαμε επίσκεψη είχαν ως αντικείμενο την παραγωγή ενέργειας για ιδία κατανάλωση από τους φορείς των έργων ή για τον εφοδιασμό τρίτων, ή στήριζαν εμμέσως την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας (σημεία 74 έως 77). Ωστόσο, λόγω των υψηλών προϋπολογισμών του τομέα εστίασης 5Γ, σε συνδυασμό με τα χαμηλά ποσοστά εκτέλεσης (βλέπε σημείο 48) και τις αδυναμίες στις διαδικασίες επιλογής (σημεία 78 και 79), η στήριξη του ΕΓΤΑΑ κινδυνεύει να χορηγείται σε έργα ανανεώσιμης ενέργειας που δεν παρέχουν σαφή οφέλη στις αγροτικές περιοχές στις οποίες υλοποιούνται, προκειμένου να αποφεύγεται η αποδέσμευση των διατεθέντων κονδυλίων.

Σύσταση 5 – Βελτίωση της επιλογής έργων, λαμβάνοντας υπόψη την προστιθέμενη αξία τους για τις αγροτικές περιοχές και τη βιωσιμότητα των έργων

Προκειμένου να αμβλυνθούν οι κίνδυνοι που συνδέονται με τους υψηλούς προϋπολογισμούς του τομέα εστίασης 5Γ, σε συνδυασμό με τα χαμηλά ποσοστά εκτέλεσης και τις αδυναμίες των διαδικασιών επιλογής, η Επιτροπή πρέπει να ενισχύσει, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, την ανάγκη εφαρμογής κατάλληλων διαδικασιών επιλογής, προκειμένου να χρηματοδοτούνται μόνο βιώσιμα έργα στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας, με σαφή οφέλη για τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: τέλη του 2018.

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα I, του οποίου προεδρεύει ο Phil WYNN OWEN, Μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, στο Λουξεμβούργο, κατά τη συνεδρίασή του της 10ης Ιανουαρίου 2018.

Γλωσσάριο και συντομογραφίες

Αέρια θερμοκηπίου: Αέρια τα οποία δρουν ως μανδύας στην ατμόσφαιρα της Γης, παγιδεύουν τη θερμότητα και θερμαίνουν την επιφάνεια της Γης. Η διεργασία αυτή ονομάζεται «φαινόμενο του θερμοκηπίου». Τα κύρια αέρια θερμοκηπίου είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), το μεθάνιο (CH₄), το υποξείδιο του αζώτου (N₂O) και τα φθοριούχα αέρια (HFC, PFC, SF₆ και NF₃).

Αναερόβια χώνευση: Η διαδικασία αποδόμησης οργανικής ύλης, όπως είναι τα ζωικά απόβλητα και τα απορρίμματα τροφίμων, για την παραγωγή βιοαερίου και βιολιπάσματος.

Ανάλυση SWOT: Μέθοδος προσδιορισμού των πλεονεκτημάτων, αδυναμιών, ευκαιριών και απειλών ενός οργανισμού ή μιας περιοχής, η οποία χρησιμοποιείται στο ΠΑΑ.

Ανάλυση κύκλου ζωής (LCA): Διαδικασία πολλών σταδίων για τον υπολογισμό του περιβαλλοντικού αντικτύπου ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του/της.

Ανανεώσιμη ενέργεια: Ενέργεια που συλλέγεται από ανανεώσιμες πηγές, οι οποίες αναπληρώνονται με φυσικό τρόπο στη χρονική κλίμακα της ανθρώπινης ζωής, όπως το ηλιακό φως, ο άνεμος, η βιομάζα και η γηγενής θερμότητα.

Αποτύπωμα άνθρακα: Η ποσότητα των αερίων θερμοκηπίου που εκλύονται στην ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός προϊόντος ή μιας δραστηριότητας. Η ποσότητα αυτή εκφράζεται σε ισοδύναμα διοξειδίου του άνθρακα (CO2e).

Αυτοκαταναλωτής ενέργειας (Αυτοκαταναλωτής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές): Ενεργός πελάτης, ο οποίος καταναλώνει και μπορεί να αποθηκεύει και να πωλεί ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές που παράγει στις εγκαταστάσεις του, όπως συγκρότημα διαμερισμάτων, εμπορικός χώρος, χώρος μεριζόμενων υπηρεσιών ή κλειστό σύστημα διανομής, υπό τον όρο ότι, για τους μη οικιακούς αυτοκαταναλωτές ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, οι δραστηριότητες αυτές δεν αποτελούν την κύρια εμπορική ή επαγγελματική δραστηριότητά τους.

Βιοενέργεια: Ενέργεια που παράγεται από βιομάζα.

Βιομάζα: Το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα προϊόντων, αποβλήτων και καταλοίπων βιολογικής προέλευσης από τη γεωργία, συμπεριλαμβανομένων των φυτικών και ζωικών ουσιών, τη δασοκομία και τους συναφείς κλάδους, συμπεριλαμβανομένων της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας, καθώς και το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων των βιομηχανικών αποβλήτων και των οικιακών απορριμμάτων βιολογικής προέλευσης.

Βιοοικονομία: Οι τομείς της οικονομίας που χρησιμοποιούν ανανεώσιμους βιολογικούς πόρους από τη γη και τη θάλασσα, όπως οι καλλιέργειες, τα δάση, τα ψάρια, τα ζώα και οι μικροοργανισμοί, για την παραγωγή τροφίμων, υλικών και ενέργειας.

ΓΔ: Τμήματα και υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, γνωστά ως Γενικές Διευθύνσεις (ΓΔ).

ΓΔ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης: Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

ΓΔ Δράσης για το Κλίμα: Γενική Διεύθυνση Δράσης για το Κλίμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

ΓΔ Περιβάλλοντος: Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

ΓΔ Ενέργειας: Γενική Διεύθυνση Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Διαγνωστικός έλεγχος της ΚΓΠ: Το 2009, οι διάφορες συνιστώσες της ΚΓΠ υποβλήθηκαν σε εξέταση και προσαρμογή προκειμένου η ΚΓΠ να κινηθεί προς την κατεύθυνση της ισορροπημένης και φιλικής προς το περιβάλλον ανάπτυξης. Η προσαρμογή αυτή είναι γνωστή ως «διαγνωστικός έλεγχος».

Έμμεσες αλλαγές στη χρήση της γης (Indirect land-use changes-ILUC): Μετατροπή της χρήσης της γης προκαλούμενη από τη μετατόπιση της γεωργικής παραγωγής, ήτοι τη διάθεση γεωργικών εκτάσεων για ενεργειακές καλλιέργειες, όπως ο αραβόσιτος, ο μίσχανθος ή η ιτιά, και την επέκταση της παραγωγής τροφίμων και ζωοτροφών σε προηγουμένως μη γεωργική γη, π.χ. δάση, λειμώνες, τυρφώνες, υγρότοπους, και άλλα πλούσια σε άνθρακα οικοσυστήματα. Η μετατροπή των εν λόγω εκτάσεων σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των εκπομπών CO₂.

ΕΣΔΑΕ: Εθνικά σχέδια δράσης για την ανανεώσιμη ενέργεια, σύμφωνα με το άρθρο 4 της οδηγίας για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές.

Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ): Τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία συναποτελούνται από πέντε χωριστά ταμεία που αποσκοπούν στη μείωση των περιφερειακών ανισορροπιών σε όλη την ΕΕ, με πλαίσια πολιτικής που καθορίζονται για την επταετή περίοδο ισχύος του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου. Τα πέντε ταμεία είναι τα εξής: το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ), το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ).

Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ): Συμβουλευτικό όργανο που παρέχει στους εκπροσώπους των κοινωνικοοικονομικών ομάδων συμφερόντων της Ευρώπης, και σε άλλες ομάδες, ένα επίσημο βήμα για την έκφραση των απόψεών τους σχετικά με τα θέματα της ΕΕ.

Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ): Το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης αποσκοπεί στην υποστήριξη των αγροτικών περιοχών της ΕΕ, ώστε να ανταποκρίνονται σε ευρύ φάσμα οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών προκλήσεων.

Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ): Σκοπός του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης είναι η ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την εξάλειψη των κύριων περιφερειακών ανισορροπιών. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της παροχής οικονομικής στήριξης για τη δημιουργία υποδομών και παραγωγικών επενδύσεων που συμβάλλουν στη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ): Το σύνολο της νομοθεσίας και των πρακτικών που έχει εγκρίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση για την εφαρμογή κοινής και ενοποιημένης πολιτικής στον τομέα της γεωργίας και της αγροτικής ανάπτυξης.

Κοινό σύστημα παρακολούθησης και αξιολόγησης (ΚΣΠΑ): Αποτελεί τμήμα του ΚΠΠΑ και περιλαμβάνει τους κανόνες και τις διαδικασίες που αφορούν την αγροτική ανάπτυξη (δεύτερος πυλώνας της ΚΓΠ).

Κοινότητα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας: ΜΜΕ ή μη κερδοσκοπική οργάνωση, της οποίας οι μέτοχοι ή τα μέλη συνεργάζονται για την παραγωγή, τη μεταφορά, την αποθήκευση ή την παροχή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.

Κρατικές ενισχύσεις: Ενισχύσεις που χορηγούν τα κράτη μέλη και οι οποίες παρέχουν οικονομικό πλεονέκτημα στους δικαιούχους. Μπορεί να συνίστανται σε απλή χρηματοδοτική ενίσχυση ή σε έμμεση στήριξη, όπως φορολογικά οφέλη, καλύτεροι όροι αγοράς ή μίσθωσης γης, χορήγησης δανείου ή εγγύησης για τη λήψη δανείου από τράπεζα με ευνοϊκότερους όρους σε σχέση με τα συνήθη επιτόκια της αγοράς, κ.λπ.

Κριτήρια βιωσιμότητας: Σύνολο κριτηρίων για τα βιοκαύσιμα, τα βιορευστά και τα καύσιμα βιομάζας τα οποία καθορίζονται στην οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές και στην πρόταση RED II και αφορούν τη χρήση της γης και τις πρακτικές διαχείρισης των δασών, τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και την απόδοση της μετατροπής ενέργειας, με σκοπό τη διασφάλιση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας της βιοενέργειας.

Μηχανισμός «προστασίας του αγροτικού τομέα»: Ο μηχανισμός «προστασίας του αγροτικού τομέα» αποσκοπεί στην κατανόηση του αντικτύπου της παρέμβασης των κυβερνητικών πολιτικών και στην εξασφάλιση δίκαιης και ισότιμης κατανομής των αποτελεσμάτων των πολιτικών στις αγροτικές περιοχές. Συνίσταται στην αναζήτηση των βέλτιστων μεθόδων για την εφαρμογή πολιτικών στις περιοχές αυτές.

ΜΜΕ: Μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις

Μονάδες μέτρησης της ενέργειας

• ΤΙΠ — τόνος ισοδύναμου πετρελαίου, ήτοι η ποσότητα ενέργειας που ελευθερώνεται από την καύση ενός τόνου αργού πετρελαίου, περίπου 42 Gigajoule (GJ)
  χΤΙΠ — χιλιοτόνος (χίλιοι τόνοι) ισοδύναμου πετρελαίου
  MΤΙΠ — μεγατόνος (ένα εκατομμύριο τόνοι) ισοδύναμου πετρελαίου
• kW — κιλοβάτ
• MWh/kWh — Μεγαβατώρα/Κιλοβατώρα

Οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές (RED): Οδηγία 2009/28/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Απριλίου 2009, σχετικά με την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και την τροποποίηση και τη συνακόλουθη κατάργηση των οδηγιών 2001/77/ΕΚ και 2003/30/ΕΚ (ΕΕ L 140 της 5.6.2009, σ. 16).

Περίοδος προγραμματισμού: Περίοδος εφαρμογής της πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη, η οποία συμπίπτει με το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ. Η τρέχουσα περίοδος προγραμματισμού καλύπτει το διάστημα 2014-2020 και έπεται της περιόδου 2007-2013.

Πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ): Το πολυετές σχέδιο δαπανών της ΕΕ το οποίο μετουσιώνει σε οικονομικούς όρους τις προτεραιότητες πολιτικής της Ένωσης. Καλύπτει περίοδο επτά ετών.

Πράσινο πιστοποιητικό: Εμπορεύσιμο πιστοποιητικό που αποδεικνύει ότι ένα ποσοστό ηλεκτρικής ενέργειας παράγεται από ανανεώσιμες πηγές.

Πριμοδοτήσεις τροφοδότησης (FIP): Καθεστώς στήριξης, στο πλαίσιο του οποίου η παραγόμενη από ανανεώσιμες πηγές ηλεκτρική ενέργεια πωλείται στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και οι παραγωγοί εισπράττουν πριμοδότηση επιπλέον της αγοραίας τιμής της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας. Οι FIP μπορούν να είναι είτε σταθερές (ανεξαρτήτως των τιμών της αγοράς) είτε κυμαινόμενες (ήτοι διαμορφούμενες ανάλογα με την εξέλιξη των τιμών της αγοράς).

Πρόγραμμα «Ορίζων 2020»: Το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας της ΕΕ για την περίοδο 2014-2020.

Πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης (ΠΑΑ): Έγγραφο που εκπονείται από κράτος μέλος ή περιφέρεια και εγκρίνεται από την Επιτροπή για τον σχεδιασμό και την παρακολούθηση της υλοποίησης της πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη σε περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο.

Πρόταση RED II: Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της 30ής Νοεμβρίου 2016, σχετικά με μια οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές για την περίοδο 2021-2030.

Συμφωνία εταιρικής σχέσης: Έγγραφο το οποίο καταρτίζεται από κράτος μέλος με τη συμμετοχή εταίρων, στο οποίο καθορίζονται η στρατηγική, οι προτεραιότητες και οι ρυθμίσεις του κράτους μέλους για τη χρήση των πόρων των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων με αποτελεσματικό και αποδοτικό τρόπο. Εγκρίνεται από την Επιτροπή έπειτα από αξιολόγηση και διάλογο με το κράτος μέλος.

Τηλεθέρμανση ή τηλεψύξη: Η διανομή θερμικής ενέργειας υπό μορφή ατμού, θερμού ύδατος ή ψυκτικών υγρών, μέσω δικτύου, από μια κεντρική πηγή παραγωγής σε πολλά κτίρια ή τοποθεσίες, για τη θέρμανση ή την ψύξη χώρων και τη βιομηχανική θέρμανση ή ψύξη.

Τιμολόγια τροφοδότησης (FIT): Καθεστώς στήριξης, στο πλαίσιο του οποίου καθορίζονται οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας βάσει των οποίων οι παραγωγοί αμείβονται για κάθε μονάδα ενέργειας που παράγεται και διοχετεύεται στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας. Η πληρωμή των FIT είναι εγγυημένη για καθορισμένη χρονική περίοδο, η οποία συχνά συνδέεται με τον οικονομικό κύκλο ζωής του αντίστοιχου έργου ανανεώσιμης ενέργειας (συνήθως 10 έως 25 έτη).

Τομέας εστίασης 5Γ: Ο τομέας εστίασης «Ανανεώσιμη ενέργεια» καλύπτει ευρύ φάσμα στόχων στους οποίους περιλαμβάνεται η διευκόλυνση του εφοδιασμού και της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, υποπροϊόντων, αποβλήτων, υπολειμμάτων και λοιπών πρώτων υλών εκτός των τροφίμων για τους σκοπούς της βιοοικονομίας.

Τομείς εστίασης: Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προσδιορίσει έξι προτεραιότητες για την αγροτική ανάπτυξη. Αυτές αναλύονται περαιτέρω σε 18 «τομείς εστίασης» προκειμένου να διευκρινιστούν λεπτομερέστερα οι σκοποί κάθε προτεραιότητας και να διευκολυνθεί ο προγραμματισμός.

Τριμερής διάλογος: Τριμερείς συναντήσεις επί νομοθετικών προτάσεων μεταξύ εκπροσώπων του Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής. Σκοπός των επαφών αυτών είναι να επιτευχθεί συμφωνία σχετικά με δέσμη τροπολογιών, οι οποίες να είναι αποδεκτές τόσο από το Συμβούλιο όσο και από το Κοινοβούλιο. Η Επιτροπή λειτουργεί ως διαμεσολαβητής για τη διευκόλυνση της επίτευξης συμφωνίας μεταξύ των συννομοθετών.

Υποχρεώσεις τήρησης ποσοστώσεων: Ελάχιστα ποσοστά των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα των παραγωγών, προμηθευτών και διανομέων ηλεκτρικής ενέργειας, ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και των μεγάλων καταναλωτών ηλεκτρικής ενέργειας, τα οποία ορίζονται από τις εθνικές, περιφερειακές ή τοπικές κυβερνήσεις.

Χρήση της γης, αλλαγή στη χρήση της γης και δασοκομικές δραστηριότητες (Land use, land use change and forestry - LULUCF): Στο πλαίσιο της απογραφής των αερίων θερμοκηπίου, ο τομέας που καλύπτει τις εκπομπές και απορροφήσεις των αερίων θερμοκηπίου που προκύπτουν άμεσα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες χρήσης της γης, αλλαγής στη χρήση της γης και δασοκομίας. Όπως και άλλοι τομείς της οικονομίας, η χρήση της γης, η αλλαγή στη χρήση της γης και οι δασοκομικές δραστηριότητες έχουν αντίκτυπο στον παγκόσμιο κύκλο του άνθρακα. Οι δραστηριότητες που περιλαμβάνονται στη χρήση της γης, στην αλλαγή στη χρήση της γης και στις δασοκομικές δραστηριότητες μπορούν να προσθέσουν αέρια θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα ή να απορροφήσουν αέρια από αυτή, επηρεάζοντας την αλλαγή του κλίματος είτε αρνητικά (π.χ. αποψίλωση των δασών) είτε θετικά (π.χ. δάσωση και αναδάσωση).

AEBIOM: Ευρωπαϊκή Ένωση Βιομάζας

CO₂: Διοξείδιο του άνθρακα

EEG: Στα γερμανικά Erneuerbare-Energien-Gesetz (νόμος για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας)

Kοινό πλαίσιο παρακολούθησης και αξιολόγησης (ΚΠΠΑ): Πλαίσιο παρακολούθησης και αξιολόγησης που εφαρμόστηκε σε επίπεδο ΕΕ για την αγροτική ανάπτυξη κατά την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013. Όσον αφορά δε την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, καλύπτει αμφότερους τους πυλώνες της ΚΓΠ (ΕΓΤΑΑ και ΕΓΤΕ).

LEADER: Μέθοδος τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων για την κινητοποίηση και την ανάπτυξη των αγροτικών κοινοτήτων μέσω τοπικών εταιρικών σχέσεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα (ομάδες τοπικής δράσης). Ο όρος «Leader» αποτελεί ακρωνύμιο της γαλλικής φράσης «Liaison Entre Actions de Développement de l’Economie Rurale» («Σύνδεση μεταξύ δράσεων ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας »).

LIFE: Ακρωνύμιο της γαλλικής φράσης «L’Instrument Financier pour l’Environnement» Το χρηματοδοτικό μέσο της ΕΕ για την υποστήριξη έργων στον τομέα του περιβάλλοντος, της διατήρησης της φύσης και της δράσης για το κλίμα σε ολόκληρη την ΕΕ.

Κλιμάκιο ελέγχου

Οι ειδικές εκθέσεις του ΕΕΣ παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ελέγχων που αυτό διενεργεί επί των πολιτικών και προγραμμάτων της ΕΕ ή επί διαχειριστικών θεμάτων που αφορούν συγκεκριμένους τομείς του προϋπολογισμού. Το ΕΕΣ επιλέγει και σχεδιάζει τα εν λόγω ελεγκτικά έργα κατά τρόπον ώστε αυτά να αποφέρουν τον μέγιστο αντίκτυπο, λαμβανομένων υπόψη των κινδύνων για τις επιδόσεις ή για τη συμμόρφωση, του επιπέδου των σχετικών εσόδων ή δαπανών, των επικείμενων εξελίξεων και του πολιτικού και δημόσιου συμφέροντος.

Ο εν προκειμένω έλεγχος επιδόσεων διενεργήθηκε από το Τμήμα Ελέγχου I που ειδικεύεται στη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων και του οποίου προεδρεύει ο Phil Wynn Owen, Μέλος του ΕΕΣ. Επικεφαλής του ελέγχου ήταν ο Samo Jereb, Μέλος του ΕΕΣ, συνεπικουρούμενος από την Jerneja Vrabic, σύμβουλο στο ιδιαίτερο γραφείο του, Michael Bain, ανώτερο διοικητικό στέλεχος, Ramona Bortnowschi και Els Brems, μέλη του βασικού κλιμακίου ελέγχου, Roussalia Nikolova, Anžela Poliulianaitė, Maria Eulàlia Reverté i Casas, Frédéric Soblet, Pekka Ulander και Jolanta Žemailaitė, ελεγκτές. Γλωσσική υποστήριξη παρείχαν οι Miroslava Chakalova-Siddy και Richard Moore, και γραμματειακή υποστήριξη η Terje Teppan-Niesen.

Επικοινωνία

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ

Τηλ:. +352 4398-1
Πληροφορίες: eca.europa.eu/el/Pages/ContactForm.aspx
Ιστότοπος: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (http://europa.eu).

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2018

PDF	ISBN 978-92-872-9248-3	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/073077	QJ-AB-18-002-EL-N
HTML	ISBN 978-92-872-9262-9	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/746078	QJ-AB-18-002-EL-Q

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2018

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής. Για οποιαδήποτε χρήση ή αναπαραγωγή φωτογραφιών ή άλλου υλικού που δεν αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να ζητηθεί άδεια απευθείας από τους δικαιούχους των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΤΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ

Αυτοπροσώπως
Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν εκατοντάδες κέντρα πληροφόρησης Europe Direct. Μπορείτε να βρείτε τη διεύθυνση του πλησιέστερου σε σας κέντρου στον δικτυακό τόπο https://europa.eu/european-union/contact_el

Τηλεφωνικά ή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
Η Europe Direct είναι μια υπηρεσία που απαντά στις ερωτήσεις σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με αυτήν την υπηρεσία:

• καλώντας ατελώς τον αριθμό
  • 00 800 6 7 8 9 10 11 (ορισμένα δίκτυα τηλεφωνίας ενδέχεται να χρεώνουν τις κλήσεις αυτές),
  • καλώντας τον αριθμό +32 22999696 ή
• μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τον δικτυακό τόπο https://europa.eu/european-union/contact_el

ΒΡΕΙΤΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ

Στο διαδίκτυο
Πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι διαθέσιμες στον δικτυακό τόπο Europa: http://europa.eu

Στις εκδόσεις της ΕΕ
Μπορείτε να τηλεφορτώσετε ή να παραγγείλετε δωρεάν και επί πληρωμή εκδόσεις της ΕΕ στην ακόλουθη διεύθυνση: https://publications.europa.eu/el/web/general-publications/publications. Μπορείτε να ζητήσετε πολλαπλά αντίγραφα δωρεάν εκδόσεων επικοινωνώντας με την υπηρεσία Europe Direct ή με το τοπικό σας κέντρο πληροφόρησης (βλ. http://europa.eu/contact).

Στη νομοθεσία της ΕΕ και σε σχετικά έγγραφα
Για πρόσβαση σε νομικές πληροφορίες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου της ενωσιακής νομοθεσίας από το 1951 σε όλες τις επίσημες γλώσσες, μεταβείτε στον δικτυακό τόπο EUR-Lex, στην ακόλουθη διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu

Στα δημόσια δεδομένα από την ΕΕ
Η Πύλη Δημόσιων Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (http://data.europa.eu/euodp/el/data) παρέχει πρόσβαση σε σύνολα δεδομένων από την ΕΕ. Τα δεδομένα μπορούν να τηλεφορτωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν δωρεάν, τόσο για εμπορικούς όσο και για μη εμπορικούς σκοπούς.