Het investeringsplan voor Europa

In 2015 heeft de Europese Commissie, samen met de Europese Investeringsbank Groep, het investeringsplan voor Europa opgezet, waarvan het Europees Fonds voor strategische investeringen de kern vormt. Dit was een nieuwe en innovatieve benadering van financiering. Het fonds werd opgericht met een initiële risicodragende capaciteit van 21 miljard euro van de EU en de Europese Investeringsbank Groep, waarmee weer andere bronnen van met name particuliere financiering werden aangeboord. Gezien het onbetwiste succes ervan werd het fonds in 2018 verder verbeterd en tot eind 2020 verlengd, en werd de investeringsdoelstelling ervan verhoogd van 315 miljard euro tot ten minste 500 miljard euro. Nieuwe regels maken het ook gemakkelijker om financiering uit het fonds te combineren met de Europese structuur- en investeringsfondsen en andere bronnen van EU-financiering.

De inzet van de EU voor het stimuleren van banen, groei en investeringen heeft in 2018 tastbare resultaten opgeleverd. Het investeringsplan heeft zijn oorspronkelijke doelstelling ruimschoots gehaald en heeft nu sinds 2015 meer dan 370 miljard euro aan investeringen in heel Europa gemobiliseerd, waarvan twee derde uit particuliere bronnen. Dankzij de steun van het Europees Fonds voor strategische investeringen profiteren 856 000 kleine en middelgrote ondernemingen van betere toegang tot financiering. Uit ramingen blijkt dat het fonds al meer dan 750 000 banen heeft ondersteund, terwijl er tegen 2020 1,4 miljoen banen zullen zijn gecreëerd. Het investeringsplan heeft het bruto binnenlands product van de EU al verhoogd met 0,6 %, en tegen 2020 zal dit 1,3 % zijn.

Sinds de start ervan heeft het investeringsplan geholpen de uitrol van snel breedbandinternet voor 15 miljoen huishoudens te financieren, een half miljoen betaalbare woningen te renoveren of te bouwen, en de gezondheidszorg voor 30 miljoen Europeanen te verbeteren. Het heeft 7,4 miljoen huishoudens voorzien van hernieuwbare energie en gezorgd voor verbeterde spoorweg- en stedelijke infrastructuur voor de 95 miljoen passagiers die hiervan jaarlijks gebruikmaken. Alle lidstaten profiteren van dit plan, vooral die welke het zwaarst getroffen waren door de crisis.

Tot het succes van het investeringsplan is bijgedragen door de Europese investeringsadvieshub, die op maat gemaakte steun verleent aan honderden projectontwikkelaars, en het Europees investeringsprojectenportaal, dat potentiële investeerders een gemakkelijk toegankelijke pijplijn van rijpe projecten biedt.

Economisch en begrotingsbeleid

De economische groei en het scheppen van banen in Europa worden ook ondersteund door de EU-regels inzake economische en budgettaire governance. Het economisch beleid in de EU wordt gecoördineerd door middel van een jaarlijkse cyclus die bekendstaat als het Europees Semester. Deze wordt aan het eind van elk jaar gelanceerd, samen met onder meer de bekendmaking van de jaarlijkse groeianalyse en een voorstel voor een aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone. In maart 2018 heeft de Europese Commissie landverslagen gepubliceerd. Daarin worden de economische en sociale uitdagingen geanalyseerd in alle EU-lidstaten behalve Griekenland, waarvoor nog een macro-economisch aanpassingsprogramma geldt.

Voor de eerste keer is in de landverslagen speciale nadruk gelegd op de prioriteiten van de Europese pijler van sociale rechten, die in november 2017 is aangenomen. In 2018 is bijzondere aandacht besteed aan een analyse van de uitdagingen in verband met de vaardigheden van de beroepsbevolking en de werking van de nationale sociale vangnetten. Over het geheel genomen bleek dat de lidstaten ten minste „enige vooruitgang” hadden geboekt bij meer dan twee derde van de vorig jaar gedane beleidsaanbevelingen.

Sinds het begin van de beleidscoördinatiecyclus van het Europees Semester in 2011 hebben de lidstaten de meeste vooruitgang geboekt op het gebied van financiële diensten, begrotingsbeleid en budgettaire governance. Ook is aanzienlijke vooruitgang geboekt ten aanzien van de toegang tot financiering, arbeidsbeschermingswetgeving en kaders voor arbeidsovereenkomsten.

In mei heeft de Commissie aan elke lidstaat beleidsaanbevelingen gedaan op basis van haar analyse in de landverslagen. Deze „landspecifieke aanbevelingen” focusten op versterking van de grondslagen voor duurzame en inclusieve groei op lange termijn. De Commissie heeft de lidstaten ertoe opgeroepen de positieve economische omstandigheden te benutten om structurele hervormingen uit te voeren die het ondernemings- en investeringsklimaat verbeteren, met name door hervormingen van de product- en dienstenmarkten, ondersteuning van innovatie, verbeterde toegang van kleine en middelgrote ondernemingen tot financiering en bestrijding van corruptie.

De lidstaten werd ook geadviseerd om hun economische weerbaarheid tegen langetermijnuitdagingen, zoals demografische trends, migratie en klimaatverandering, te vergroten.

Voorts heeft de Commissie de landen aanbevolen hervormingen uit te voeren om hun beroepsbevolking op de toekomst voor te bereiden, inclusief toekomstige werkvormen en toenemende digitalisering, de inkomensongelijkheid terug te dringen en werkgelegenheid te creëren, met name voor jongeren.

Om de lidstaten bij hun hervormingen te ondersteunen, heeft de Commissie de invoering van een steunprogramma voor hervormingen voorgesteld, dat momenteel door het Europees Parlement en de lidstaten wordt besproken, om prioritaire hervormingen met een totaalbudget van 25 miljard euro te steunen en tevens financiële en technische bijstand en advies te verstrekken.

In mei heeft de Commissie de evaluatie afgesloten van de richtsnoeren die zij in 2015 over de begrotingsregels van de EU had opgesteld. Uit de evaluatie blijkt dat de richtsnoeren van de Commissie inzake flexibiliteit hebben geholpen om het juiste evenwicht te vinden tussen het garanderen van prudent begrotingsbeleid en het stabiliseren van de economie. Volgens de ramingen heeft deze aanpak ertoe bijgedragen dat het bruto binnenlands product van de EU in de laatste vier jaar met 0,8 % is gestegen en dat 1,5 miljoen banen zijn gecreëerd.

Het totale tekort van de eurozone is in 2018 naar verwachting gedaald tot 0,6 % van het bruto binnenlands product, terwijl dat op het hoogste punt in 2009 6,2 % van het bruto binnenlands product was. De verhouding tussen schuld en bruto binnenlands product zal naar verwachting dalen van 91,8 % in 2014 tot 86,9 % in 2018.

De Europese Commissie heeft in mei ook een aantal stappen ondernomen in het kader van het stabiliteits- en groeipact. Zo werd aanbevolen de buitensporigtekortprocedure voor Frankrijk te beëindigen. Nu de procedure voor Frankrijk is beëindigd, is Spanje de enige lidstaat die nog onderworpen is aan de handhavingsprocedures in het kader van de begrotingsregels van de EU. In 2011 gold dit nog voor 24 lidstaten. Na vele moeilijke jaren heeft Griekenland zijn macro-economisch aanpassingsprogramma met succes afgerond en zijn plaats in het hart van de eurozone en de Europese Unie veiliggesteld.

De Commissie is ook doorgegaan met het verlenen van steun na afloop van het programma aan landen die tijdens de crisis financiële steun hebben ontvangen: Ierland, Spanje, Cyprus, Portugal en Roemenië.

In maart 2018 heeft het Europees Begrotingscomité, een onafhankelijk adviesorgaan van de Europese Commissie, een verklaring afgegeven waarin het zijn bezorgdheid uitte over de geplande verhuizing van de onafhankelijke Deense economische raad uit Kopenhagen. In juni 2018 heeft het Begrotingscomité de lidstaten, met name die met een hoge overheidsschuld, ertoe opgeroepen de positieve economische omstandigheden te benutten voor een versterking van de overheidsfinanciën. In oktober 2018 heeft het Begrotingscomité zijn tweede jaarverslag gepubliceerd. Dit bevat een evaluatie van de wijze waarop het stabiliteits- en groeipact, de gezamenlijk overeengekomen regels voor de budgettaire beleidsvorming, tijdens de beoordelingscyclus van 2017 is uitgevoerd, aangevuld met suggesties om het pact te vereenvoudigen en doeltreffender te maken.

De jaarlijkse groeianalyse van de Europese Commissie, die in november is gepubliceerd, concludeerde dat de Europese economie in 2019 zal blijven groeien. De werkgelegenheid is al gestegen tot een recordniveau van 239 miljoen mensen en de werkloosheid is gedaald tot het niveau van vóór de crisis (6,8 %), zodat meer dan tien miljoen mensen een uitweg uit armoede of sociale uitsluiting hebben gevonden. De groei van de economie komt echter niet op dezelfde manier aan alle burgers en landen ten goede en blijft kwetsbaar voor wereldwijde instabiliteit en uitdagingen op middellange en lange termijn.

Voltooiing van de kapitaalmarktenunie

De kapitaalmarktenunie is een van de belangrijkste prioriteiten van de Commissie. Zij is een aanvulling op de bankenunie, de versterking van de economische en monetaire unie en de internationale rol van de euro. De kapitaalmarktenunie is ook een aanvulling op het investeringsplan voor Europa bij het versterken van de Europese economie en het stimuleren van investeringen om banen te scheppen. Het doel ervan is kapitaal te mobiliseren en naar alle ondernemingen, in het bijzonder kleine en middelgrote ondernemingen, in de EU te kanaliseren die middelen nodig hebben om uit te breiden en te floreren.

In mei heeft de Commissie nieuwe regels voorgesteld om het voor kleine en middelgrote ondernemingen gemakkelijker te maken financiering te krijgen via publieke markten. Dit initiatief moet bedrijven uit de EU helpen gemakkelijker en goedkoper marktfinanciering aan te boren om te kunnen uitbreiden. Andere voorstellen zullen de grensoverschrijdende markt voor beleggingsfondsen bevorderen, de EU-markt voor gedekte obligaties als bron van langetermijnfinanciering stimuleren en beleggers meer rechtszekerheid bieden bij grensoverschrijdende transacties in effecten en vorderingen. Momenteel bestaat er geen rechtszekerheid over de vraag welk nationaal recht van toepassing is wanneer moet worden bepaald wie de eigenaar is van een vordering nadat deze in een grensoverschrijdende zaak is overgedragen. De voorgestelde nieuwe regels verduidelijken volgens welk recht dergelijke geschillen worden beslecht. Het Europees Parlement en de Raad zijn nu aan zet om dit en andere voorstellen zo snel mogelijk in wetgeving om te zetten teneinde de kapitaalmarktenunie te realiseren.

De Commissie en het Europees Investeringsfonds (onderdeel van de Europese Investeringsbank Groep) hebben ook een pan-Europees dakfonds voor durfkapitaal opgericht op basis van een oproep tot het indienen van blijken van belangstelling. Ondersteund door 410 miljoen euro aan EU-financiering, beogen de zes deelnemende fondsen 2,1 miljard euro aan publieke en private investeringen bijeen te brengen. Dit moet weer leiden tot naar raming 6,5 miljard euro aan nieuwe investeringen in innovatieve startende en groeiende bedrijven in heel Europa, wat een verdubbeling van het beschikbare durfkapitaal in Europa zou betekenen. Het beperkte aantal en de ongelijke ontwikkeling van durfkapitaalmarkten in de EU worden vaak genoemd als factor die innovatie en uitbreiding van bedrijven in de EU belemmert.

In juni heeft de Commissie nieuwe regels goedgekeurd om beleggingen van verzekeraars in eenvoudige, transparante en gestandaardiseerde securitisatie te stimuleren. Deze securitisatie is een belangrijk middel voor diversificatie van financieringsbronnen en voor een bredere spreiding van risico over financiëlemarktdeelnemers. Deze regels vormen een aanvulling op de reeds overeengekomen regels ter stimulering van beleggingen van verzekeraars in eenvoudige, transparante en gestandaardiseerde securitisatie.

Eind 2018 hebben het Parlement en de Raad een politiek akkoord bereikt over de kernelementen van het pan-Europees persoonlijk pensioenproduct, een vrijwillige regeling waarmee burgers ook in een grensoverschrijdende context voor hun pensioen kunnen sparen. Het persoonlijke pensioenproduct zal in aanvulling op de bestaande overheids- en bedrijfspensioenregelingen aan mensen die dat willen, extra beleggingsmogelijkheden bieden om voor hun pensioen te sparen.

Bevordering van onvervalste mededinging om groei en investeringen te ondersteunen

Het mededingingsbeleid van de EU zorgt ervoor dat bedrijven in de eengemaakte markt kunnen investeren en zakendoen zolang zij zich aan de mededingingsregels van de EU houden. In 2018 is de Commissie de mededingingsregels blijven handhaven ten voordele van huishoudens en bedrijven, om te zorgen voor een gelijk speelveld en meer keuze en betere prijzen voor de consument.

In december zijn nieuwe regels en instrumenten goedgekeurd om de nationale mededingingsautoriteiten in staat te stellen de antitrustregels van de EU nog doeltreffender te handhaven.

In de loop van het jaar heeft de Commissie 393 concentratiebesluiten, 10 antitrustbesluiten, 4 kartelbesluiten en 219 staatssteunbesluiten genomen, hetgeen de EU-consumenten aanzienlijke voordelen heeft opgeleverd en de groei heeft ondersteund. De Commissie heeft voor in totaal 6,3 miljard euro aan boetes opgelegd aan bedrijven die de EU-mededingingsregels bleken te overtreden, en de betrokken lidstaten opgedragen naar schatting 1 miljard euro aan onrechtmatige en onverenigbare steun terug te vorderen van begunstigde ondernemingen. 91 % van de staatssteunzaken is afgehandeld via de vereenvoudigde regels in het kader van de groepsvrijstellingsverordening, wat betekent dat op lokaal, regionaal en nationaal niveau staatssteun mag worden verleend zonder dat de Commissie zich daarin mengt.

Duurzame groei om banen te creëren en het milieu te beschermen

Als onderdeel van de bredere inspanningen ter verbetering van de duurzaamheid van de Europese economie heeft de Commissie in januari een nieuwe kunststoffenstrategie goedgekeurd om de manier waarop we kunststoffen ontwerpen, produceren, gebruiken en recyclen, te hervormen. Volgens de nieuwe plannen zouden alle kunststofverpakkingen op de EU-markt uiterlijk in 2030 recycleerbaar of herbruikbaar moeten zijn, zou het verbruik van plastic voor eenmalig gebruik worden teruggedrongen en het opzettelijk gebruik van microplastics worden beperkt.

In mei is een wetgevingsvoorstel ingediend om zwerfvuil op zee bij de bron aan te pakken. Dit voorstel heeft betrekking op de tien kunststofproducten die het vaakst in zee terechtkomen, en op verloren en achtergelaten vistuig. In december hebben het Europees Parlement en de Raad een voorlopig politiek akkoord bereikt over de nieuwe EU-richtlijn kunststoffen voor eenmalig gebruik, het wereldwijd meest ambitieuze juridische instrument tegen zwerfvuil op zee. Deze richtlijn wil op verschillende productcategorieën verschillende maatregelen toepassen. Wanneer alternatieven gemakkelijk voorhanden en betaalbaar zijn, worden kunststofproducten voor eenmalig gebruik van de markt geweerd. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om plastic bestek, borden, rietjes, producten die bestaan uit onder invloed van zuurstof afbreekbare kunststoffen, en voedsel- en drankverpakkingen van geëxpandeerd polystyreen. Voor andere producten ligt de focus op het terugdringen van het gebruik ervan via een nationale vermindering van de consumptie, op voorschriften inzake ontwerp en etikettering, en op verplichtingen op het vlak van afvalbeheer en -verwijdering voor de producenten.

De Raad heeft, eveneens in mei, nieuwe regels inzake afval vastgesteld om de EU tot wereldleider op het gebied van afvalbeheer en recycling te maken. De lidstaten worden verplicht om in 2025 ten minste 55 %, in 2030 60 % en in 2035 65 % van hun huishoudelijk afval te recycleren. Andere goedgekeurde maatregelen zijn het beperken van storten tot 10 % van het afval in 2035, verplichte gescheiden inzameling van biologisch afval en strengere regelingen om producenten te laten betalen voor de inzameling van belangrijke recycleerbare materialen.

Na een campagne in de hele EU om toezeggingen los te krijgen in het kader van de Europese kunststoffenstrategie, heeft de Europese Commissie in november een voorlopige beoordeling verricht waaruit blijkt dat de Europese industrie aanzienlijke toezeggingen heeft gedaan inzake het recycleren van kunststoffen — in 2025 kan ten minste tien miljoen ton aan gerecycleerde kunststoffen worden geleverd als de toezeggingen volledig worden waargemaakt. Aan de vraagzijde wordt tot dusver echter slechts vijf miljoen ton verwacht, zodat meer moet worden gedaan om de doelstelling van een goed functionerende markt voor gerecycleerde kunststoffen in de EU te bereiken.

Er is ook voortgewerkt aan de verbetering van het duurzame, „circulaire” beheer van de watervoorraden en het veiliger maken van drinkwater voor alle Europeanen. In februari heeft de Commissie een herziening van de drinkwaterrichtlijn voorgesteld met het oog op betere drinkwaternormen, betere toegang tot water voor iedereen en om de consumenten te helpen betrouwbare informatie over de levering ervan te vinden. Het voorstel was ook een reactie op het eerste succesvolle Europese burgerinitiatief, „Right2Water”, dat door 1,6 miljoen mensen werd gesteund. Het doel ervan is om de consumenten te stimuleren om te kiezen voor leidingwater in plaats van gebotteld water en zo geld te besparen, en ertoe bij te dragen dat minder plastic afval in rivieren en zeeën terechtkomt en minder broeikasgassen worden uitgestoten.

In het voorjaar van 2018 heeft de Commissie ook voorstellen ingediend over duurzame financiering om ervoor te zorgen dat de financiële sector een bijdrage levert aan de groene transitie.

De blauwe economie

De „blauwe economie” omvat alle op regels gebaseerde, duurzame economische activiteiten die verband houden met onze oceanen, zeeën en kustgebieden — van visserij, scheepsbouw en toerisme tot oceaanenergie en blauwe biotechnologie. In 2018 heeft de Commissie haar eerste jaarverslag gepubliceerd over deze snelgroeiende economische sector, die naar verwachting tegen 2030 op mondiaal niveau in omvang zal verdubbelen. In het verslag wordt benadrukt dat de blauwe economie een omzet van 560 miljard euro per jaar kent, werk biedt aan meer dan 3,5 miljoen mensen en in veel landen een snelgroeiende sector is. Spanje is goed voor een vijfde van de totale werkgelegenheid in de sector, gevolgd door Italië, het Verenigd Koninkrijk en Griekenland. Deze vier lidstaten vertegenwoordigen samen meer dan de helft van de banen in verband met de blauwe economie.

Regionaal beleid en stadsontwikkeling

Regio’s en steden kunnen een belangrijke rol spelen bij de bevordering van groei, banen en investeringen. In 2018 is de EU blijven investeren in beleidsmaatregelen ter versterking van het concurrentievermogen en het scheppen van banen, ter bevordering van sociale inclusie en ter ondersteuning van kleine en middelgrote ondernemingen in een regionale en lokale context. Er zijn verscheidene initiatieven en strategieën ontplooid om groei en innovatie op grotere schaal aan te jagen, waaronder een nieuwe reeks maatregelen om de Europese regio’s verder te helpen investeren in de gebieden waarin ze een concurrentievoordeel hebben, ook bekend als „slimme specialisatie”.

Deze maatregelen omvatten een voortzetting van de steun aan het initiatief voor minder ontwikkelde regio’s en de uitvoering van een nieuw initiatief dat gericht is op regio’s die een industriële omschakeling doormaken. In het kader hiervan hebben in 2018 proefprojecten in tien regio’s en twee lidstaten deskundig advies en financiële steun gekregen van het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling en het Europees Waarnemingscentrum voor clusters en industriële verandering.

De Commissie heeft ook vijf programma’s van het cohesiebeleid geselecteerd om deel te nemen aan een nieuw proefproject ter verbetering van de administratieve capaciteit. Programma’s in Griekenland, Polen, Spanje, Kroatië en Bulgarije ontvangen steun op maat om hun werkwijze te verbeteren. De Europese investeringsadvieshub heeft een studie verricht naar investeringsplatforms in de ultraperifere regio’s om hun toegang tot het investeringsplan te helpen verbeteren. Daarnaast zijn taskforces opgezet inzake energie op Réunion en afvalbeheer op de Canarische Eilanden, en financiert Horizon 2020 een project om uitmuntend onderzoek in alle ultraperifere regio’s te bevorderen.

Connecting Europe

De blendingoproep van de Connecting Europe Facility, die subsidies combineert met financiering van het Europees Fonds voor strategische investeringen, de Europese Investeringsbank, nationale stimuleringsbanken of investeerders uit de particuliere sector, heeft geleid tot de selectie van 35 projecten op het gebied van veilige, schone en intelligente mobiliteit, die 405 miljoen euro aan subsidies zullen ontvangen. Een andere oproep tot het indienen van voorstellen, ter waarde van 290 miljoen euro, heeft projecten voor de ontwikkeling van het gemeenschappelijk Europees luchtruim en de Europese luchtvaart ondersteund. In het kader van de Gemeenschappelijke Onderneming voor het onderzoek naar het beheer van het luchtverkeer in het gemeenschappelijk Europees luchtruim (Sesar) is ongeveer 9,5 miljoen euro uitgetrokken voor de financiering van diverse U-space dronedemonstraties, die gericht zijn op de veilige integratie van drones in het luchtvaartsysteem.

Kleine en middelgrote ondernemingen aan nieuwe financiering, nieuwe partners en nieuwe markten helpen

Kleine ondernemingen zijn de ruggengraat van de economie van de EU. De EU steunt elk jaar kleine ondernemingen met verschillende vormen van financiering en advies. De laatste jaren heeft de EU grote vooruitgang geboekt bij het verbeteren van de toegang tot financiering voor kleine ondernemingen in Europa. In het kader van Cosme, het EU-programma voor het concurrentievermogen van kleine en middelgrote ondernemingen, aangevuld met het Europees Fonds voor strategische investeringen, heeft de EU al geholpen om meer dan 20,3 miljard euro aan financiering te verstrekken aan ongeveer 381 000 kleine ondernemingen.

Stimuleren van onderzoek, innovatie en technologie

Wetenschappelijke excellentie en baanbrekende innovatie

In de loop van het jaar heeft Horizon 2020 voor een totaalbedrag van 10 miljard euro oproepen tot het indienen van voorstellen en andere acties gelanceerd ter ondersteuning van onderzoek en innovatie. Voorbeelden hiervan zijn een nieuwe oproep tot het indienen van voorstellen om bijna 200 miljoen euro te investeren in de ontwikkeling van de volgende generatie batterijen die de overgang naar een koolstofarme samenleving zullen bevorderen; bijna 1 miljard euro om economische en milieuvoordelen te koppelen ter ondersteuning van het pakket circulaire economie van de EU, en ongeveer 200 miljoen euro om de achterliggende oorzaken van irreguliere migratie te onderzoeken en die informatie mee te nemen in de Europese migratieagenda.

Om publiek-private samenwerking in de financiering van innovatie op het gebied van schone energie te stimuleren, is daarnaast bij een overeenkomst die in het najaar van 2018 met de Bill and Melinda Gates Foundation is ondertekend, een fonds van 100 miljoen euro opgericht, bedoeld voor innovators en ondernemingen in de EU die het potentieel hebben om aanzienlijke en duurzame verminderingen van de uitstoot van broeikasgassen te bereiken.

De Europese open wetenschapscloud, een virtuele omgeving om gegevens over disciplines en grenzen heen op te slaan, te delen en te hergebruiken, is in 2018 officieel van start gegaan, waardoor naar schatting 1,7 miljoen onderzoekers en 70 miljoen professionals toegang kunnen krijgen tot een groeiend volume aan open gegevens.

De EU in de ruimte

Voortbouwend op de ruimtestrategie voor Europa van 2016 heeft de EU voortgewerkt aan de ontwikkeling van de ruimte-infrastructuur die de economie en heel wat aspecten van ons dagelijks leven ondersteunt. In juni 2018 heeft de Commissie een ruimtevaartprogramma van 16 miljard euro voorgesteld dat het leiderschap van de EU in de ruimte verder zou versterken.

Het Copernicus-programma is wereldwijd de grootste leverancier van aardobservatiegegevens die helpen bij de aanpak van uiteenlopende problemen, zoals natuurrampen en klimaatverandering. De lancering van de zevende Copernicus-satelliet in 2018 heeft onze mogelijkheden verbeterd om de oceanen, het land en de atmosfeer te monitoren. De DIAS-diensten (Data and Information Access Services) van Copernicus, die ook in 2018 van start zijn gegaan, maken het voor innovatieve start-ups en andere gebruikers mogelijk om gegevens gemakkelijk te bekijken, te verwerken en te downloaden, en dit zonder te hoeven investeren in dure faciliteiten voor dataopslag en -verwerking.

Galileo, het satellietnavigatieprogramma van de EU, biedt nauwkeurige plaatsbepalings-, navigatie- en tijdsbepalingsdiensten en kan door de nieuwste generatie smartphones worden gebruikt met een grotere nauwkeurigheid dan vroegere gps-only-systemen. Met vier nieuwe satellieten die in 2018 gelanceerd zijn (genoemd naar kinderen die een tekenwedstrijd wonnen), presteert Galileo beter en wordt het meer en meer een volledig onafhankelijk, autonoom satellietnavigatiesysteem dat wereldwijd 500 miljoen gebruikers heeft. De signalen van Galileo worden gebruikt voor verkeers- en spoorbeheer, luchtvaartnavigatie, het bankwezen en de landbouw, en maken de weg vrij voor zelfrijdende auto’s.

In november heeft de Amerikaanse Federal Communications Commission besloten om een licentie te verlenen voor Galileo-signaalontvangst in de Verenigde Staten. Dit betekent dat burgers en bedrijven in de VS zullen kunnen profiteren van de nieuwste satellietnavigatiesignalen van Galileo — voor geconnecteerde voertuigen, slimme horloges, landbouw of luchtvaartnavigatie.

De nauwkeurigheid van Galileo is een belangrijke factor in de doeltreffendheid van het eCall-systeem, dat helpt om een auto in een noodgeval te lokaliseren. eCall is verplicht in alle nieuwe soorten auto’s in de EU sinds 31 maart 2018 en draagt ertoe bij dat de responstijd van de hulpdiensten tot 60 % korter wordt. In december heeft de Commissie nieuwe maatregelen genomen om mensen in noodsituaties nauwkeuriger te helpen lokaliseren dankzij de signalen van Galileo, waardoor reddingsoperaties doeltreffender worden. Volgens de nieuwe regels zullen alle smartphones die in de EU worden verkocht, de precieze locatie van de persoon die het noodnummer 112 belt, kunnen sturen naar de hulpdiensten die de oproep aannemen.

Omdat toegang tot de ruimte van strategisch belang is, wil de EU haar autonomie op dit gebied versterken. In 2018 is een wedstrijd gelanceerd om 10 miljoen euro toe te kennen aan de commercieel meest levensvatbare oplossing om goedkope lanceerdiensten voor lichte satellieten aan te bieden. Het InnovFin-initiatief Space Equity Pilot brengt ongeveer 110 miljoen euro aan financiering samen om investeringen in de ruimtevaartsector te stimuleren door het bedrag aan risicokapitaal te verhogen dat voor kleine en middelgrote ondernemingen en midcaps beschikbaar is.

Europese defensietechnologie

In 2018 heeft de Europese Unie 40 miljoen euro bijgedragen aan de financiering van gezamenlijke onderzoeksprojecten op het gebied van innovatieve defensietechnologieën en -producten in het kader van de voorbereidende actie inzake defensieonderzoek.

In juli heeft de EU het nieuwe industriële ontwikkelingsprogramma voor de Europese defensie goedgekeurd om de Europese defensie-industrie financiële steun te bieden tijdens de ontwikkelingsfase van nieuwe producten en technologieën op gebieden die op Europees niveau worden geselecteerd. Het voorziet in een budget van 500 miljoen euro in 2019 en 2020 voor de medefinanciering van gezamenlijke projecten voor de ontwikkeling van defensievermogen.

Investeren in mensen

In 2018 heeft de EU een aanbeveling inzake een kader voor hoogwaardige en doeltreffende leerlingplaatsen aangenomen. Zij bevat criteria ter bevordering van goede leer- en arbeidsvoorwaarden voor leerlingen in de hele EU.

In april heeft de EU het Europass-cv vereenvoudigd en gemoderniseerd, dat mensen zal helpen om hun vaardigheden en kwalificaties op een meer zichtbare en begrijpelijke wijze te presenteren in heel de eengemaakte markt. Het zal er ook voor zorgen dat beleidsmakers beter kunnen anticiperen op de behoeften van en trends op de arbeidsmarkt.

Hervormingen van de onderwijs- en opleidingsstelsels zijn een topprioriteit in de meeste lidstaten en hebben ook in het Europees Semester 2018 een prominente plaats ingenomen. Twintig lidstaten hebben een landspecifieke aanbeveling over onderwijs en opleiding ontvangen.

Doeltreffende onderwijs- en opleidingsstelsels zijn van cruciaal belang om jongeren uit te rusten met de kennis, competenties en vaardigheden om zinvol werk te vinden en onafhankelijke, geëngageerde burgers te worden. Ze spelen ook een cruciale rol om werknemers de mogelijkheid te bieden hun vaardigheden bij te schaven om bij te blijven bij de veranderende werkmethoden en behoeften van de arbeidsmarkt, en de productiviteit en de groei te helpen verbeteren.

In het kader van haar werkzaamheden voor de totstandbrenging van een Europese onderwijsruimte tegen 2025 heeft de Commissie in de eerste helft van 2018 zes concrete beleidsmaatregelen voorgesteld. In mei 2018 heeft de Raad de aanbeveling inzake sleutelcompetenties voor een leven lang leren aangenomen om meer mensen te helpen de kernvaardigheden te verwerven die nodig zijn om te leven en te werken in de 21e eeuw, en de aanbeveling inzake het bevorderen van gemeenschappelijke waarden, inclusief onderwijs en de Europese dimensie van lesgeven. In november 2018 heeft hij maatregelen aangenomen betreffende de automatische wederzijdse erkenning van kwalificaties en de resultaten van leerperioden in het buitenland. De besprekingen over opvang en onderwijs voor jonge kinderen en het onderwijzen en het leren van talen zijn aan de gang. De uitvoering van een actieplan ter verbetering van de digitale vaardigheden van de burgers van de EU en het gebruik van nieuwe technologieën in onderwijs en leren, is ook nog gaande.

Mensen bij elkaar brengen

Europa heeft in 2018 het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed gevierd om meer mensen aan te moedigen om het rijke en gevarieerde culturele erfgoed van Europa te ontdekken en zich daarin te verdiepen, en om hun meer het gevoel te geven tot een gemeenschappelijke Europese ruimte te behoren. Meer dan 7,5 miljoen mensen hebben deelgenomen aan meer dan 13 000 evenementen, georganiseerd in 37 landen. Om ervoor te zorgen dat het Europees Jaar ook na 2018 een blijvend effect heeft, heeft de Commissie op 7 december 60 acties voorgesteld voor de bevordering en bescherming van cultureel erfgoed op langere termijn.

In 2018 hebben ongeveer 600 000 jongeren en 190 000 personeelsleden van onderwijsinstellingen en jeugdorganisaties door het Erasmus+-programma voor onderwijs, opleiding, sport en jeugd, dat een budget van meer dan 2,7 miljard euro heeft, kunnen deelnemen aan leeractiviteiten. In maart heeft de Commissie aan de mobiliteitsactiviteiten een onlineversie toegevoegd met de lancering van Erasmus+ Virtuele Uitwisseling, een project ter bevordering van interculturele dialoog en verbetering van de vaardigheden van ten minste 25 000 jongeren door middel van digitale leermiddelen. In mei heeft de Commissie voorgesteld om de Erasmus-financiering in de volgende langetermijnbegroting 2021-2027 te verdubbelen tot 30 miljard euro, waardoor drie keer zoveel mensen zouden kunnen worden ondersteund.

DiscoverEU

Van juli tot en met oktober 2018 hebben ongeveer 15 000 jongeren de kans gekregen om Europa te ontdekken met een DiscoverEU-reispas. Door dit nieuwe initiatief konden ze een beter inzicht krijgen in de diversiteit van Europa, profiteren van de culturele rijkdom, nieuwe vrienden maken en een gevoel van hun Europese identiteit krijgen. In november hebben jongeren weer de kans gekregen om gratis tickets voor reizen in 2019 aan te vragen. De Commissie heeft voorgesteld om de regeling na 2020 sterk uit te breiden.

Het Europees Solidariteitskorps

In oktober heeft het Europees Solidariteitskorps een stimulans gekregen: de EU heeft een zelfstandige rechtsgrondslag voor dit initiatief aangenomen en een budget voor de komende drie jaar toegekend. Eind december hadden bijna 100 000 jongeren zich aangemeld en hadden er 11 000 deelgenomen aan solidariteitsacties in heel Europa. In juni heeft de Commissie een nieuw programma voor het Europees Solidariteitskorps voorgesteld na 2020, met een budget van 1,26 miljard euro om de aangeboden mogelijkheden te verbreden. Daardoor zouden in de periode 2021-2027 ten minste 350 000 jonge Europeanen steun kunnen verlenen aan gemeenschappen in nood via vrijwilligerswerk (met inbegrip van steun aan humanitaire hulpoperaties in landen buiten de EU), stages en banen.

De gezondheid van de mens beschermen en de economie vooruithelpen

In december 2018 hebben de Europese ministers van Volksgezondheid de door de Commissie voorgestelde aanbeveling aangenomen ter versterking van de samenwerking in de EU bij de bestrijding van ziekten die door vaccins kunnen worden voorkomen. De aanbeveling focust op drie belangrijke pijlers: het terugdringen van de vaccinatiescepsis en het verhogen van de vaccinatiegraad, een duurzaam vaccinatiebeleid in de EU, en coördinatie door de EU en bijdrage aan de mondiale gezondheid.

In het verslag Health at a Glance: Europe 2018, dat in november door de Commissie en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling is gepubliceerd, wordt gepleit voor een verbetering van de geestelijke gezondheid en de preventie van psychische aandoeningen die niet alleen sociale gevolgen hebben, maar naar schatting ook meer dan 4 % van het bruto binnenlands product in de EU kosten. Uit het verslag blijkt tevens dat de gestage stijging van de levensverwachting is vertraagd en dat er tussen en binnen landen grote verschillen blijven bestaan, met name mensen met een laag opleidingsniveau blijven achterop. Er wordt tevens gepleit voor het aanpakken van risicofactoren zoals roken, alcohol en obesitas, het terugdringen van voortijdige sterfte, het waarborgen van de universele toegang tot zorg en het versterken van de veerkracht van gezondheidsstelsels. Met het verslag heeft de Commissie het startschot gegeven voor de tweede kenniscyclus „Gezondheidstoestand in de EU”, die vergelijkende gegevens over en inzichten in gezondheid en gezondheidsstelsels in de EU analyseert en deelt, en gezondheidsautoriteiten ondersteunt in hun empirisch onderbouwde beleidsvorming.

De tweejarige cyclus „Gezondheidstoestand van de EU” werd voorbereid door de Europese Commissie, in nauwe samenwerking met de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling en de Europese Waarnemingspost voor gezondheidszorgstelsels en -beleid.

De EU is zich blijven richten op de bescherming van de gezondheid en veiligheid op het werk met een voorstel om de blootstelling van werknemers aan nog eens vijf kankerverwekkende chemische stoffen te beperken. Het is de bedoeling meer dan 1 miljoen werknemers in Europa nóg beter te beschermen.

Om bijen en bestuivers beter proberen te beschermen, zijn verdere beperkingen aangenomen op het gebruik van drie neonicotinoïden, wat werkzame stoffen zijn die chemisch verwant zijn aan nicotine en die in gewasbeschermingsmiddelen worden gebruikt. Een volledig verbod op het gebruik van deze producten in de open lucht is in december 2018 in werking getreden en het gebruik ervan in binnenruimten is beperkt tot permanente kassen. Dit werd aangevuld met het allereerste initiatief van de EU om de achteruitgang van wilde bestuivende insecten tegen te gaan.

Een resultaatgerichte EU-begroting

De EU-begroting voor 2018 was gericht op de verwezenlijking van Europa’s prioriteiten door het stimuleren van banencreatie, met name voor jongeren, en door het bevorderen van groei en strategische investeringen. Zij is ook de inspanningen om de migratie- en veiligheidsuitdagingen aan te pakken, zowel binnen als buiten de EU, verder blijven ondersteunen.

Bijna de helft van de vastgelegde middelen (77,5 miljard euro) ging naar het versterken van de Europese economie, het scheppen van werkgelegenheid en het vergroten van het mondiale concurrentievermogen van ondernemingen, onderzoekers en universiteiten. Er ging EU-financiering naar landbouw en plattelandsgebieden (gemeenschappelijk landbouwbeleid), regio’s (Europees Fonds voor regionale ontwikkeling, Europees Sociaal Fonds, Cohesiefonds), onderzoek en innovatie (Horizon 2020), kleine en middelgrote ondernemingen (Cosme), onderwijs, opleiding en jeugdzaken (Erasmus+), vervoer en digitale infrastructuur (Connecting Europe Facility).

Het jongerenwerkgelegenheidsinitiatief pakte de jeugdwerkloosheid aan door 350 miljoen euro vast te leggen om jongeren ondersteuning en betere kansen te bieden om een baan te vinden. In 2018 werd aanvullend voorzien in 2 miljard euro voor het Europees Fonds voor strategische investeringen om de succesvolle mobilisering van particuliere investeringen in strategische Europese projecten voort te zetten. 59,2 miljard euro heeft bijgedragen aan de bevordering van duurzame groei door middel van steun voor landbouwers, visserij, klimaat en biodiversiteit.

De langetermijnbegroting 2017-2027 van de EU

In mei heeft de Commissie na maanden van overleg met de lidstaten en de Europese burgers haar voorstel voor de langetermijnbegroting 2021-2027 ingediend.

Dit voorstel werd gevolgd door een volledige reeks voorstellen voor sectorale programma’s en fondsen. Dit voorstel voor een langetermijnbegroting zet de doelstellingen van de EU voor het komende decennium, waarover de leiders van de EU in februari 2018 overeenstemming hebben bereikt, in begrotingscijfers om. De voorgestelde begroting combineert nieuwe instrumenten met gemoderniseerde programma’s om de prioriteiten van de EU efficiënt te verwezenlijken. Zij biedt de middelen om passende antwoorden te zoeken op belangrijke uitdagingen zoals jeugdwerkloosheid, migratie, veiligheid en technologische en digitale transformatie. De voorstellen omvatten een vereenvoudigde begroting die sterker aan de politieke prioriteiten is gekoppeld (zie ook het speciale hoofdstuk over de toekomstige langetermijnbegroting van de EU).

InvestEU

Gezien het succes van het investeringsplan voor Europa heeft de Europese Commissie voorgesteld dat alle financieringsprogramma’s van de EU in de volgende langetermijnbegroting (2021-2027) hetzelfde model volgen. De vele financieringsprogramma’s die momenteel door de EU worden aangeboden, zouden onder één dak worden samengebracht: het InvestEU-programma. Net zoals het investeringsplan zou het InvestEU-programma bestaan uit een fonds, een advieshub en een investeringsportaal. Het InvestEU-fonds zou beschikken over een garantie van 38 miljard euro uit de EU-begroting ter ondersteuning van strategisch belangrijke projecten in de hele EU in sectoren zoals duurzame infrastructuur; onderzoek, innovatie en digitalisering; kleine en middelgrote ondernemingen, en sociale investeringen en vaardigheden. Geschat wordt dat het fonds zou leiden tot meer dan 650 miljard euro aan aanvullende investeringen tijdens de periode van zeven jaar.

Stimuleren van onderzoek, innovatie en technologie

De Commissie is ook van plan om de investeringen in onderzoek te stimuleren om Europa in de voorhoede te houden van onderzoek en innovatie wereldwijd, met een voorgesteld budget van 100 miljard euro voor onderzoek en innovatie in de periode 2021-2027 in het kader van het nieuwe programma Horizon Europa. De Commissie heeft voorgesteld dat de EU 16 miljard euro investeert in het kader van het ruimtevaartprogramma van de EU om haar leiderschap in de ruimte te helpen ontwikkelen. De Commissie stelt voor het Europees Defensiefonds een budget van 13 miljard euro voor. Hierdoor zal de EU behoren tot de vier belangrijkste investeerders in defensieonderzoek en -technologie in Europa.

Landbouw en de maritieme economie voor groei

De Commissie heeft voorgesteld vast te houden aan haar grote steun voor de landbouw en de plattelandsgebieden van de EU door 365 miljard euro toe te wijzen aan het gemeenschappelijk landbouwbeleid voor de periode 2021-2027. De voorstellen voor het gemeenschappelijk landbouwbeleid focussen op vereenvoudiging en modernisering van het beleid om het geschikt te houden voor de toekomst. De plannen besteden niet alleen aandacht aan de traditionele doelstellingen van inkomen uit landbouw, voedselzekerheid en milieubescherming, maar ook aan nieuwe maatschappelijke behoeften zoals veilige, voedzame en duurzame voeding, bestrijding van voedselverspilling en dierenwelzijn. De plannen stellen ook een nieuw partnerschap voor tussen de EU en haar lidstaten. In de toekomst zullen de elementen die nodig zijn om de gemeenschappelijke doelstellingen van de EU en de vlotte werking van de eengemaakte markt te bereiken, op EU-niveau worden vastgesteld, terwijl de lidstaten de beleidsmaatregelen om aan de behoeften van hun landbouwers en plattelandsgebieden tegemoet te komen, zullen kunnen kiezen en vormgeven.

De Commissie heeft ook een nieuw Europees Fonds voor maritieme zaken en visserij met een budget van 6,14 miljard euro voorgesteld om de maritieme economie meer te ondersteunen, terwijl vereenvoudiging en een sterkere nadruk op resultaten worden bevorderd. Het fonds zal investeringen in nieuwe maritieme markten, technologieën en diensten zoals energie uit de oceanen en mariene biotechnologie mogelijk maken. Kustgemeenschappen zullen meer steun krijgen en het fonds zal ook steun blijven verlenen aan de Europese visserijsector, met speciale aandacht voor de kleinschalige visserij.

De toekomst van het cohesiebeleid

Met een budget van 373 miljard euro dat door de Commissie wordt voorgesteld, focussen de voorstellen voor de fondsen voor het cohesiebeleid op de modernisering van de Europese economie om die slimmer, groener en meer geconnecteerd te maken, en op de overgang naar een koolstofarme economie. De regels zouden ook worden vereenvoudigd, met één reeks regels voor de zeven fondsen, en de procedures zouden flexibeler worden gemaakt.

Investeren in mensen

De Commissie heeft voorgesteld om de sociale dimensie van de Unie verder te versterken door middel van een nieuw en verbeterd Europees Sociaal Fonds. Het nieuwe ESF+ zou 101,2 miljard euro bedragen, een aanzienlijk groter deel van de totale begroting voor cohesie dan momenteel het geval is. Het zou sociale investeringen meer zichtbaarheid en effect geven. Met name de combinatie van ESF+, Erasmus en het Europees Solidariteitskorps betekent mogelijk meer dan een verdubbeling van de middelen die voor de ondersteuning van jongeren worden bestemd in vergelijking met het huidig financieel kader. Het Europees Fonds voor aanpassing aan de globalisering zou worden hervormd, maar het toepassingsgebied ervan zou worden uitgebreid en het maximum zou worden verhoogd tot 225 miljoen euro per jaar, terwijl dat in de huidige periode 170 miljoen euro per jaar bedraagt.

Totstandbrenging van de digitale eengemaakte markt

Het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie hebben overeenstemming bereikt over 23 van de 30 wetgevingsinitiatieven die de Europese Commissie sinds 2015 heeft gepresenteerd. Er liggen nog zeven Commissievoorstellen op tafel, die het Europees Parlement en de Raad moeten goedkeuren om verder te bouwen aan de digitale eengemaakte markt.

Verscheidene belangrijke digitale initiatieven hebben in 2018 hun vruchten afgeworpen. In januari werd het startschot gegeven voor de EU-brede bewustmakingscampagne #SaferInternet4EU over onlineveiligheid, mediageletterdheid en cyberhygiëne. In september trad de EU-wetgeving inzake elektronische identificatie (eIDAS-verordening) in werking. In oktober implementeerden de lidstaten regels die mensen met een visuele of andere beperking gemakkelijker toegang bieden tot gedrukt materiaal in aangepaste formaten, en in december werden nieuwe regels van kracht die een einde maken aan ongerechtvaardigde geoblocking bij onlineverkoop binnen de eengemaakte markt.

Films en muziek zonder grenzen

Dankzij de nieuwe regels inzake portabiliteit hebben Europeanen sinds april 2018 overal in de EU toegang tot de online-content (audiovisuele inhoud en muziek) waarop ze zich thuis hebben geabonneerd. In mei kondigde de Commissie de aanleg van een online-directory van Europese films aan om meer zichtbaarheid aan de Europese filmkunst te geven. In oktober werd een prototype uitgebracht.

In juni 2018 bereikten het Europees Parlement, de Raad en de Commissie een politiek akkoord over herziene regels voor een eerlijkere regelgeving voor de hele audiovisuele sector, met inbegrip van ondemanddiensten en videoplatforms. De regels bevorderen Europese audiovisuele producties en waarborgen de onafhankelijkheid van reguleringsinstanties voor de audiovisuele sector.

Veiliger en gemakkelijker online winkelen

De nieuwe verordening betreffende grensoverschrijdende pakketbezorgdiensten, die belangrijk is voor de e-commerce, is in mei in werking getreden. Hoge prijzen voor grensoverschrijdende pakketbezorging vormen een obstakel voor consumenten en retailers, met name kleine en middelgrote ondernemingen, die in de hele EU online willen kopen en verkopen.

Vertrouwen kweken in de onlinewereld en bouwen aan de digitale eengemaakte markt

De regels inzake elektronische identificatie voor elektronische transacties in de interne markt zijn in werking getreden, waardoor Europeanen over een nieuwe vrijheid beschikken: door gebruik te maken van een aangemeld elektronisch identificatiemiddel kan iedereen in alle veiligheid toegang krijgen tot digitale diensten overal in Europa, van zich inschrijven voor een buitenlandse universiteit, elektronische patiëntendossiers raadplegen, een bedrijf registreren en het online invullen van belastingaangiften tot het digitaal openen van een bankrekening.

Sinds december 2018 zijn nieuwe regels van kracht die ongerechtvaardigde geoblocking en andere vormen van discriminatie op basis van de nationaliteit, verblijfplaats of plaats van vestiging van een klant verbieden. Ze bieden mensen en bedrijven toegang tot websites in andere EU-landen en tot dezelfde goederen en diensten als plaatselijke klanten. De Commissie heeft ook een tussentijds verslag gepresenteerd over de effecten van de afschaffing van roamingtoeslagen voor de consument, die in 2017 in werking is getreden.

Het volledige potentieel van de Europese dataeconomie ontsluiten

Het slechten van barrières zal de waarde van de dataeconomie van de EU tussen 2015 en 2020 helpen verdubbelen, van 1,9 % tot 4 % van het bruto binnenlands product. Uiterlijk in 2020 zullen naar schatting 10,4 miljoen mensen in de dataeconomie van de EU werken. Door bestaande gegevenslokalisatievereisten te schrappen, zullen de kosten van gegevensdiensten dalen en kunnen bedrijven hun databeheer en data-analyse flexibeler organiseren, terwijl ze er ook uitgebreider gebruik van kunnen maken en uit meer aanbieders kunnen kiezen.

Kunstmatige intelligentie

Kunstmatige intelligentie maakt al deel uit van ons dagelijks leven, denk maar aan dokters die er gebruik van maken om sneller en nauwkeuriger diagnoses te stellen en boeren die er een beroep op doen om minder pesticiden te gebruiken. Zij helpt overheidsdiensten ook om burgers oplossingen op maat te bieden en om het aantal verkeersongevallen terug te dringen. Kunstmatige intelligentie kan voorts bijdragen tot de bestrijding van klimaatverandering en het anticiperen op dreigingen.

In april heeft de Commissie een Europese aanpak voorgesteld om publieke en particuliere investeringen in kunstmatige intelligentie te verhogen, zich voor te bereiden op de sociaal-economische gevolgen ervan en voor een passend ethisch en juridisch aansprakelijkheidskader voor deze nieuwe technologie te zorgen. De aanpak is erop gericht de impact van investeringen op EU- en nationaal niveau te maximaliseren, samenwerking te stimuleren, beste praktijken uit te wisselen en samen de weg uit te stippelen om het mondiale concurrentievermogen van de EU in deze sector te waarborgen.

In juni heeft de Commissie de Deskundigengroep op hoog niveau inzake kunstmatige intelligentie ingesteld en de Europese KI-alliantie in het leven geroepen, een online multistakeholdergemeenschap die openstaat voor iedereen met belangstelling voor kunstmatige intelligentie.

Als follow-up van de mededeling van april en in nauwe samenwerking met de lidstaten heeft de Commissie in december een gecoördineerd plan voorgesteld om de ontwikkeling en het gebruik van kunstmatige intelligentie van Europese makelij te bevorderen. Dit plan moet voor complementariteit en synergieën tussen maatregelen op nationaal en op EU-niveau zorgen teneinde de impact ervan te maximaliseren en de voordelen van kunstmatige intelligentie over heel Europa te verspreiden. In het plan worden gezamenlijke acties op vier sleutelgebieden voorgesteld: meer investeren, meer gegevens beschikbaar maken, talent stimuleren en vertrouwen scheppen. Tevens voorziet het in een strategisch kader voor nationale strategieën inzake kunstmatige intelligentie. De EU-landen worden aangemoedigd om uiterlijk medio 2019 met hun nationale strategieën inzake artificiële intelligentie te komen, op basis van de werkzaamheden die op Europees niveau zijn verricht.

Parallel hiermee heeft de Commissie 66 miljoen euro toegewezen aan roboticaprojecten die zullen helpen bij de digitalisering van kleine en middelgrote ondernemingen in de hele EU.

In december heeft een onafhankelijke groep van 52 deskundigen ethische richtsnoeren voor de ontwikkeling en het gebruik van kunstmatige intelligentie opgesteld, die via de KI-alliantie kunnen worden geraadpleegd en waaraan in 2019 de laatste hand zal worden gelegd. De groep zal in het voorjaar van 2019 ook beleidsaanbevelingen doen.

Een supercomputerinfrastructuur van wereldklasse in Europa bouwen

In januari 2018 heeft de Commissie plannen voorgesteld om een Gemeenschappelijke Onderneming Europese high-performance computing op te richten. Deze nieuwe juridische en financieringsstructuur zal EU- en nationale middelen samenbrengen om supercomputer- en data-infrastructuur te bouwen en onderzoek en innovatie op dit gebied te ondersteunen, met als doel van Europa een van de drie grootste supercomputermogendheden ter wereld te maken. In september hebben de lidstaten het voorstel van de Commissie gesteund en in november ving de gemeenschappelijke onderneming haar werkzaamheden aan. Ze zal deze infrastructuur in heel Europa bouwen en inzetten (met financiering ten laste van de volgende langetermijnbegroting van de EU) om de gegevensverwerkingscapaciteit voor de onderzoekswereld en de industrie uit te breiden. Ze zal ook innovatie op het gebied van supercomputertechnologie, hardware en software ondersteunen. Er zullen voordelen zijn op veel gebieden, van gezondheidszorg en hernieuwbare energie tot veiligheid van voertuigen en cyberbeveiliging.

Betere toegang tot en herbruikbaarheid van gegevens

In april heeft de Commissie voorgesteld de richtlijn overheidsinformatie uit te breiden tot gegevens van overheidsbedrijven en de tarieven voor het hergebruik van hun gegevens te beperken. Beoogd wordt ook het hergebruik van met overheidsfinanciering verkregen onderzoeksgegevens te vergemakkelijken en de lidstaten te verplichten een beleid inzake open toegang vast te stellen. Waar van toepassing, vereisen de nieuwe regels technische oplossingen om realtimetoegang tot gegevens te bieden.

In april heeft de Commissie in het kader van het derde pakket maatregelen op gegevensgebied een nieuwe reeks aanbevelingen gedaan inzake technologische veranderingen met betrekking tot de toegang tot en de bewaring van wetenschappelijke informatie. Ze bieden richtsnoeren voor de uitvoering van het beleid inzake open toegang overeenkomstig de doelstellingen van open wetenschap, voor onderzoeksgegevens en gegevensbeheer, voor de totstandbrenging van een Europese open wetenschapscloud en voor tekst- en datamining. De aanbevelingen hadden ook betrekking op stimulansen en op de ontwikkeling van relevante vaardigheden voor onderzoekers om open wetenschap te bedrijven.

Vrij verkeer van niet-persoonsgebonden gegevens

In december werden nieuwe regels van kracht die het mogelijk maken overal in de EU niet-persoonsgebonden gegevens zonder ongerechtvaardigde beperkingen op te slaan en te verwerken. De nieuwe regels ruimen obstakels voor het vrije verkeer van gegevens uit de weg en zullen een impuls aan de Europese economie geven: een groei die uiterlijk in 2020 kan oplopen tot 4 % van het bruto binnenlands product. De lidstaten moeten de Commissie in kennis stellen van alle resterende of geplande beperkingen inzake gegevenslokalisatie, die enkel in een beperkt aantal specifieke situaties zijn toegestaan om redenen van openbare veiligheid, met inachtneming van het evenredigheidsbeginsel. Overheidsinstanties krijgen toegang tot gegevens voor controle en toezicht, ongeacht waar in de EU ze worden opgeslagen of verwerkt. De regels zullen ook de opstelling van gedragscodes voor cloudcomputingdiensten aanmoedigen om het overstappen naar andere clouddienstverleners binnen duidelijke termijnen gemakkelijker te maken.

Gelijke tred houden met de opmars van de blockchain

De Commissie heeft in februari met de steun van het Europees Parlement het EU-blockchainwaarnemingscentrum en -forum opgericht. Het zal de ontwikkelingen volgen en de rol van Europese belanghebbenden bij de blockchaintechnologie, die datablokken in een digitaal gedistribueerd netwerk opslaat, promoten.

.eu als topniveaudomeinnaam

In december werd overeenstemming bereikt over nieuwe regels inzake het topniveaudomein .eu, dat in 2002 werd gecreëerd om het voor Europese bedrijven en burgers gemakkelijker te maken deel te nemen aan e-commerce en een boost te geven aan de eengemaakte onlinemarkt. De herziening is gericht op een toekomstbestendig, flexibel en transparant stelsel voor internetgovernance, waarbij de stakeholders ten volle worden betrokken. Een van de belangrijkste voorstellen bestaat erin EU-burgers de mogelijkheid te geven .eu-domeinnamen te registeren, ongeacht waar ze wonen.

E-gezondheid

In april maakte de Commissie haar ambities op het gebied van de digitale transformatie in de gezondheid en de zorg bekend. De Commissie zal EU-samenwerking op drie prioritaire gebieden steunen: beveiligde toegang van burgers tot hun medische gegevens, ook over de grenzen heen, gepersonaliseerde geneeskunde en ziektepreventie door middel van gemeenschappelijk gebruik van Europese gegevens, en empowerment van burgers met digitale instrumenten en persoonsgerichte zorg. Als eerste resultaat zal een kopgroep van lidstaten vanaf begin 2019 elektronische recepten en patiëntendossiers uitwisselen. Ondertussen hadden in november 2018 19 Europese landen een verklaring ondertekend om grensoverschrijdende toegang tot hun genoominformatie te bieden.

Connectiviteit en digitaal ondernemerschap

In januari heeft de Commissie haar actieplan voor digitaal onderwijs goedgekeurd, dat ervoor moet zorgen dat alle EU-burgers thuis, op school en op de werkplek in gelijke mate kunnen profiteren van de kansen die online beschikbaar zijn. Tot de initiatieven behoren het uitrusten van scholen met snelle breedbandverbindingen, het uitbreiden van het gebruik door scholen van een nieuw zelfbeoordelingsinstrument voor het gebruik van technologie bij lesgeven en leren (Selfie), en de bewustmakingscampagne #SaferInternet4EU. De campagne ging van start op de Dag voor een Veiliger Internet (6 februari) om aandacht te vragen voor de onlineveiligheid van kinderen. Aan de orde komen kwesties zoals cyberpesten, nepnieuws, sexting, schadelijke inhoud, kritisch denken, mediageletterdheid en digitale vaardigheden, en goede praktijken op het gebied van cyberveiligheid.

In november ging de eerste aanvraagronde van start voor WiFi4EU, een initiatief van de EU om gemeenschappen in heel Europa openbare wifihotspots te verschaffen. Het budget voor WiFi4EU bedraagt 120 miljoen euro tussen 2018 en 2020. De regeling verleent steun voor de installatie van wifi-apparatuur op openbare plaatsen zoals parken, pleinen, overheidsgebouwen, bibliotheken, ziekenhuizen en musea.

Investeren in breedband

In juni bereikten het Europees Parlement en de Raad een politiek akkoord over de herziening van de telecomregels van de EU. Het nieuwe Europese wetboek voor elektronische communicatie zal een extra impuls geven aan investeringen in netwerken met zeer hoge capaciteit in de hele EU, dus ook in afgelegen en plattelandsgebieden. Op grond van het akkoord moeten de lidstaten uiterlijk in 2020 de radiofrequentiebanden toewijzen die nodig zijn voor de ontwikkeling van 5G-diensten. Het wetboek is in december in werking getreden. De Europese Commissie heeft ook een instrumentarium voorgesteld om meer breedband naar afgelegen en plattelandsgebieden te brengen, waar slechts 40 % van de mensen snelle internettoegang heeft, tegenover 76 % in de EU als geheel.

„Digital Opportunity”-stages

Dit door de EU gefinancierd opleidingsinitiatief zal bedrijven helpen vacatures in te vullen met kandidaten die over digitale vaardigheden beschikken. In april heeft de Commissie een door Horizon 2020 gefinancierd en in het kader van Erasmus+ beheerd proefproject voor 6 000 stages op het gebied van cyberbeveiliging, big data, quantumtechnologie, machinaal leren en digitale marketing gelanceerd.

Women in Digital

Omdat de Commissie zich bewust is van de enorme sociale en economische gevolgen van de digitale genderkloof, heeft zij met de ontwikkeling van de „Women in Digital”-strategie het belang van de empowerment van vrouwen in onze digitale maatschappij onder de aandacht gebracht. Het doel ervan is te helpen bij de ontsluiting van de volwaardige bijdrage die vrouwen aan de digitale economie kunnen leveren door stereotypen in de media te bestrijden en rolmodellen te promoten, digitale vaardigheden en digitaal onderwijs voor vrouwen te bevorderen en de participatie van vrouwen in digitaal ondernemerschap en digitale innovatie te faciliteren.

Internationale samenwerking

In februari heeft de Commissie de strategie voor de Westelijke Balkan aangenomen, in het kader waarvan zes vlaggenschipinitiatieven zijn gelanceerd, waarvan een is ontworpen om de zes EU-partners in de Westelijke Balkan te helpen de digitale transitie te doen slagen. In juni werd een begin gemaakt met de Digitale Agenda voor de Westelijke Balkan om de burgers van de regio te laten delen in de voordelen van de digitale transformatie. In het kader daarvan is een aanpak vastgesteld om roamingkosten te verlagen, in breedbandverbindingen te investeren, de cyberbeveiliging, het vertrouwen en de digitalisering van het bedrijfsleven te verbeteren, de digitale economie te versterken en onderzoek en innovatie te stimuleren.

Tegen de achtergrond van de nieuwe Afrikaans-Europese alliantie voor duurzame investeringen en banen is in december 2018 de Taskforce digitale economie van de EU en de Afrikaanse Unie voor het eerst samengekomen. Ze zal uiterlijk in juni 2019 aanbevelingen doen voor de wijze waarop de pan-Afrikaanse digitale markt op de digitale eengemaakte markt van de EU kan worden aangesloten.

Een eerlijk digitaal ecosysteem

Zorgen voor eerlijke concurrentie in de online-economie

In januari heeft de Commissie Qualcomm een boete van 997 miljoen euro opgelegd wegens misbruik van zijn dominantie op de markt voor zogeheten „Long-Term Evolution”-basebandchipsets voor de verbinding van smartphones en tablets met cellulaire netwerken op basis van de communicatienorm „4G Long Term Evolution (LTE)”. De Commissie gaf tevens voorwaardelijke toestemming voor de voorgenomen acquisitie van NXP door Qualcomm, twee toonaangevende spelers in de halfgeleiderindustrie. In de mediasector gaf de Commissie in juni toestemming voor de overname van Sky door Comcast. In de telecommunicatiesector keurde de Commissie in juli de overname van UPC Austria door T-Mobile Austria goed.

In juli gaf de Commissie Google een boete van 4,34 miljard euro wegens het overtreden van de antitrustregels van de EU door fabrikanten van Android-toestellen en aanbieders van mobiele netwerken illegale beperkingen op te leggen en daarmee zijn dominante positie op het gebied van algemene internetzoekdiensten af te grendelen. De Commissie heeft in vier afzonderlijke besluiten de producenten van consumentenelektronica Asus, Denon & Marantz, Philips en Pioneer beboet voor een totaalbedrag van ruim 111 miljoen euro omdat ze hun onlineretailers in strijd met de mededingingsregels van de EU vaste verkoopprijzen of minimumverkoopprijzen oplegden.

In december heeft de Commissie Guess een boete van net geen 40 miljoen euro gegeven omdat het de EU-mededingingsregels overtrad door retailers beperkingen op te leggen met betrekking tot online adverteren en grensoverschrijdende verkoop aan consumenten in andere lidstaten (geoblocking).

In september gaf de Commissie goedkeuring voor de voorgenomen overname van Shazam, een toonaangevende muziekherkenningsapplicatie, door Apple, dat Apple Music aanbiedt, de op een na grootste muziekstreamingdienst in Europa. In november verleende de Commissie goedkeuring voor de voorgestelde overname van delen van Fox door Disney, beide in de VS gevestigde mondiale mediabedrijven. Het besluit is afhankelijk van de onverkorte nakoming van de door Disney gedane toezeggingen om aan de mededingingsbezwaren van de Commissie tegemoet te komen. In november stemde de Commissie ook in met de voorgenomen overname van Tele2 NL door T-Mobile NL. Het onderzoek van de Commissie wees uit dat het weinig waarschijnlijk was dat de voorgenomen transactie een impact zou hebben op het niveau van de dienstverlening of op de tarieven die Nederlandse mobieletelecomklanten betalen.

De Commissie stelde ook de eerste staatssteunbesluiten met betrekking tot netwerken met zeer hoge capaciteit voor breedband vast, waardoor de lidstaten steun voor zulke netwerken kunnen verlenen, met name in specifieke doelgebieden in Oostenrijk, Duitsland en Nederland.

Belasting van de digitale economie

In maart stelde de Commissie een hervorming voor van de EU-regels inzake vennootschapsbelasting voor digitale activiteiten. De nieuwe maatregelen zorgen er ook voor dat digitale ondernemingen eerlijke belastingen betalen in de EU door de belastingregels aan te passen aan de recente expansie in de digitale economie.

Verdere digitalisering van financiële diensten

In maart heeft de Commissie een actieplan inzake technologische innovaties op het gebied van financiële diensten (FinTech) aangenomen dat de financiële sector helpt de snelle ontwikkelingen op gebieden als blockchains, kunstmatige intelligentie en clouddiensten te benutten. Het beoogt markten veiliger en gemakkelijker toegankelijk te maken, niet alleen voor consumenten, investeerders en banken, maar ook voor nieuwe marktspelers. Een eerste belangrijk resultaat was dat de Commissie nieuwe regels heeft voorgesteld die crowdfundingplatforms moeten helpen zich over de hele eengemaakte markt van de EU te verbreiden, zodat met name start-ups en andere kleine bedrijven betere financieringsmogelijkheden krijgen. De nieuwe regels moeten deze platforms in staat stellen een EU-label aan te vragen en hun diensten in de hele EU aan te bieden, terwijl de investeerders zullen worden beschermd door regels inzake openbaarmaking van informatie, governance, risicobeheer en coherent toezicht.

Billijkheid en transparantie voor gebruikers van onlinetussenhandelsdiensten

In april heeft de Commissie een voorstel voor een verordening ter bevordering van billijkheid en transparantie voor zakelijke gebruikers van onlinetussenhandelsdiensten goedgekeurd. Het voorstel pakt schadelijke handelspraktijken aan die resulteren uit ongelijke zakelijke verhoudingen tussen platforms en zakelijke gebruikers die van zulke platforms afhankelijk zijn om hun goederen en diensten aan te bieden aan consumenten in de EU. Een nieuw waarnemingscentrum zal, bijgestaan door een groep van onafhankelijke deskundigen, de onlineplatformeconomie nauwlettend volgen en de Commissie adviseren over de behoefte aan toekomstige initiatieven.

Cyberbeveiliging versterken en het internet veiliger maken

De richtlijn inzake de beveiliging van netwerk- en informatiesystemen werd in mei 2018 van toepassing. Ze bevat de eerste EU-brede juridisch bindende cyberbeveiligingsregels en schept een kader om een hoog gemeenschappelijk niveau van beveiliging van netwerken en informatiesystemen in de hele EU te waarborgen.

De Commissie heeft voorgesteld een Europees kenniscentrum voor industrie, technologie en onderzoek op het gebied van cyberbeveiliging en een netwerk van nationale coördinatiecentra op te richten. Het doel is de EU te helpen de technologische en industriële cyberbeveiligingscapaciteiten te ontwikkelen die nodig zijn voor de beveiliging van de digitale eengemaakte markt. Het netwerk zal zich bezighouden met de ontwikkeling van nieuwe cyberbeveiligingscapaciteiten en bredere competentieverwerving op het gebied van cyberbeveiliging in de lidstaten. Het voorstel moet de EU en de lidstaten helpen het industriebeleid voor cyberbeveiliging te benaderen vanuit een proactief en strategisch langetermijnperspectief.

Bestrijding van online-desinformatie

In april heeft de Commissie een eerste reeks maatregelen voorgesteld om de strijd aan te binden met online-desinformatie. Een van deze maatregelen is de opstelling van een EU-brede praktijkcode betreffende desinformatie, die in september is gepubliceerd en die door de ondertekenaars, waaronder grote onlineplatforms, vóór de Europese verkiezingen van 2019 moet worden geïmplementeerd. Het maatregelenpakket omvat ook steun voor een onafhankelijk netwerk van factcheckers en de bevordering van kwaliteitsjournalistiek en mediageletterdheid. De onthullingen in verband met Facebook en Cambridge Analytica maakten duidelijk dat persoonsgegevens kunnen worden misbruikt in het kader van verkiezingen, en lieten de weerslag zien die zulks heeft op het democratisch bestel. In september heeft voorzitter Juncker maatregelen voor vrije en eerlijke verkiezingen en een EU-brede praktijkcode betreffende desinformatie aangekondigd. Vervolgens heeft de Commissie vertegenwoordigers van onlineplatforms en onlineadverteerders verzocht deze code te onderschrijven.

In december hebben de Commissie en de hoge vertegenwoordiger een actieplan tegen desinformatie vastgesteld dat voortbouwt op de mededeling van april en op de werkzaamheden van de onder de Europese Dienst voor extern optreden ressorterende Taskforce strategische communicatie oost, die in 2015 is opgericht toen de Europese Raad voor het eerst de dreiging van Russische desinformatiecampagnes erkende.

Het actieplan tegen desinformatie is toegespitst op vier belangrijke gebieden om op doeltreffende wijze in de hele EU capaciteit op te bouwen om desinformatie aan te pakken: a) betere opsporing, analyse en blootlegging van desinformatie; b) nauwere samenwerking tussen de instellingen en de lidstaten; c) mobilisatie van het bedrijfsleven om desinformatie aan te pakken, en d) bewustmaking en empowerment van burgers. Ook in de context van de aanstaande Europese verkiezingen zal in maart 2019 een systeem voor snelle waarschuwing tussen de EU-instellingen en de lidstaten worden opgezet.

De langetermijnbegroting van de EU 2021-2027

Om ervoor te zorgen dat de Europese Unie tot de voorhoede van de digitale transformatie blijft behoren, heeft de Commissie een nieuw programma Digitaal Europa met een begroting van 9,2 miljard euro voorgesteld (2021-2027). Het programma omvat middelen ter ondersteuning van vijf specifieke gebieden: high-performance computing; kunstmatige intelligentie; cyberbeveiliging en vertrouwen; digitale vaardigheden, en digitale transformatie en interoperabiliteit. Het digitale onderdeel van de Connecting Europe Facility zal de breedbandinfrastructuur (met inbegrip van 5G) versterken om gemeenschappen over de hele EU met elkaar te verbinden (3 miljard euro). Andere fondsen, zoals InvestEU en de fondsen voor regionale ontwikkeling en cohesiebeleid, zullen deze investeringen in de digitale strategie aanvullen.

In het kader van Horizon Europa zullen digitaal onderzoek en digitale innovatie in het bedrijfsleven (15 miljard euro), alsook op andere gebieden zoals beveiliging, gezondheid, mobiliteit en milieu, worden gefinancierd. In het kader van Creatief Europa wordt voorzien in financiering van het mediaprogramma en van aanvullende maatregelen ter ondersteuning van mediavrijheid, mediapluralisme en mediageletterdheid (1,2 miljard euro).

Een strategische visie voor een klimaatneutraal Europa tegen 2050

Het is onderhand moeilijk te negeren dat de klimaatverandering in Europa en elders gevolgen heeft. De temperatuur is in Europa sterker gestegen dan het mondiale gemiddelde. Het jaar 2018 werd gekenmerkt door uitzonderlijke droogte. Daarnaast waren er in vier van de afgelopen vijf jaren extreme hittegolven. In de zomer van 2018 lagen de temperaturen in de poolcirkel 5 °C hoger dan normaal, terwijl het in het midden van Europa zo droog was dat binnenvaart op delen van de Rijn onmogelijk was. Het is onvermijdelijk dat we ons aanpassen aan het veranderende klimaat: we moeten afstappen van de geleidelijke vermindering van emissies en ernaar streven de uitstoot van broeikasgassen tot nagenoeg nul terug te brengen.

De Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering heeft bevestigd dat er veel sneller wereldwijde klimaatactie moet worden ondernomen. De netto-uitstoot van broeikasgassen in de wereld moet rond 2070 tot nul worden teruggebracht om de temperatuurstijging te beperken tot 1,5 °C. Om blijk te geven van mondiaal leiderschap en daarvan als eerste de vruchten te plukken, zou de EU tegen 2050, zoals voorgesteld in de langetermijnstrategie van de EU, broeikasgasneutraal moeten zijn.

Europa heeft de laatste twee jaar als reactie op de klimaatverandering alles in het werk gesteld om EU-wetgeving op het gebied van klimaat en energie vast te stellen die gericht is op een verschuiving in ons energiesysteem in de richting van een koolstofarme economie. Nu die wetgeving er is, kan de EU maatregelen nemen om de toekomst voor iedereen te vrijwaren.

De Commissie heeft op verzoek van het Europees Parlement en de Raad in november 2018 een strategische langetermijnvisie voor een bloeiende, moderne, concurrerende en klimaatneutrale economie tegen 2050 voorgesteld met de titel: Een schone planeet voor iedereen.

De strategie geeft aan welke richting het klimaat- en energiebeleid van de EU moet inslaan en wat de EU beschouwt als haar langetermijnbijdrage aan de doelstellingen van de Klimaatovereenkomst van Parijs, namelijk een temperatuurstijging die ruim onder de 2 °C ligt, waarbij wordt gestreefd naar een stijging van minder dan 1,5 °C. Daartoe zal de EU investeren in realistische technologische oplossingen, de burger een grotere rol geven en de maatregelen op belangrijke gebieden, waaronder industriebeleid, financiën en onderzoek, op elkaar afstemmen. Daarbij staat een sociale en rechtvaardige transitie centraal: geen enkele Europeaan mag langs de kant blijven staan. Met dit plan streeft de EU ernaar de eerste grote economie van de wereld te zijn die tegen het jaar 2050 klimaatneutraal is.

De burgers van de EU hebben ons het mandaat gegeven om actie te ondernemen. Volgens een in november 2018 gepubliceerde Eurobarometer-enquête is 93 % van de Europese burgers van mening dat klimaatverandering wordt veroorzaakt door menselijke activiteit en is 85 % het ermee eens dat de bestrijding van de klimaatverandering en het efficiënter gebruik van energie tot economische groei en meer werkgelegenheid in Europa kunnen leiden.

De Commissie heeft bij de voorbereiding van haar visie uiteenlopende belanghebbenden bij elkaar gebracht en gebruikgemaakt van een openbare raadpleging. Met de publicatie van de visie werd het startschot gegeven voor een brede discussie tussen beleidsmakers, belanghebbenden en burgers over de vraag hoe de EU kan bijdragen aan de langetermijndoelstellingen van de Overeenkomst van Parijs en over de manier waarop de vereiste transformatie kan worden bereikt.

In december 2018 heeft de Europese Raad de lidstaten verzocht om werk te maken van de strategie van de Commissie en in de eerste helft van 2019 de algemene richting en de politieke prioriteiten aan te geven. Vervolgens kan de Europese Unie in overeenstemming met de Overeenkomst van Parijs tegen 2020 met een langetermijnstrategie komen.

Op internationaal niveau werken aan wereldwijde klimaatactie

De VN-klimaatconferentie (COP24) in het Poolse Katowice vond in december plaats, kort na de vaststelling van de langetermijnstrategie en drie jaar na de Overeenkomst van Parijs. De EU nam eraan deel en had twee hoofddoelstellingen: het voltooien van een solide en alomvattend pakket voorschriften om de Overeenkomst van Parijs in de praktijk te brengen, en nagaan welke vooruitgang er gezamenlijk is geboekt in de richting van de doelstellingen op lange termijn.

Het resultaat van de in Katowice gevoerde gesprekken was de goedkeuring van een duidelijk pakket voorschriften om de Overeenkomst van Parijs over de hele wereld in de praktijk te brengen. Daarbij speelde de EU een essentiële rol door samen te werken met bondgenoten uit zowel de ontwikkelde landen als de ontwikkelingslanden. Zo werd aangetoond dat multilateralisme en internationale samenwerking het meest doeltreffend zijn om deze wereldwijde uitdaging aan te pakken.

Met het pakket voorschriften kunnen de partijen bij de Overeenkomst van Parijs hun bijdragen aan de bestrijding van de klimaatverandering uitvoeren, in het oog houden en geleidelijk opvoeren om aan de langetermijndoelstellingen van de overeenkomst te voldoen.

Op de COP24-conferentie hebben de regeringen en stakeholders verder de balans opgemaakt van de vorderingen die zijn gemaakt in de richting van de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs. Daarnaast bogen zij zich over de vraag hoe de klimaatactie momenteel ambitieuzer kan worden gemaakt en hoe zij daar bij de volgende ronde van nationale klimaatverbintenissen voor kunnen zorgen. Dit zal naar verwachting een positief politiek elan teweegbrengen en leiden tot een wereldwijd debat over langetermijnstrategieën en de noodzaak om sneller actie te ondernemen.

Gedurende het hele jaar 2018 heeft de EU een doorslaggevende rol gespeeld bij belangrijke evenementen die in het teken stonden van wereldwijde klimaatactie. De EU organiseerde samen met Canada en China de tweede ministeriële bijeenkomst inzake klimaatactie in Brussel, waarop vertegenwoordigers van 36 regeringen van de grootste economieën van de wereld bijeenkwamen. De ministers benadrukten het belang van multilateralisme en bevestigden dat de Overeenkomst van Parijs onomkeerbaar is en dat er niet over kan worden onderhandeld. Op de EU-China-top in juli bevestigden de EU en China hun engagement voor klimaatactie en spraken ze af nauwer samen te werken op het gebied van emissiehandel. Verder intensiveerde de EU de samenwerking op het vlak van koolstofmarkten met Californië en Nieuw-Zeeland.

De EU gaf blijk van wereldwijd leiderschap bij de ratificatie van een overeenkomst om fluorkoolwaterstoffen (gevaarlijke gassen die het klimaat doen opwarmen en vaak in verwarmings- en koelapparatuur worden gebruikt) uit te faseren. De overeenkomst is op 1 januari 2019 in werking getreden. De wereldwijde uitvoering ervan zal een aanzienlijke bijdrage leveren aan de doelstelling van de Overeenkomst van Parijs.

In 2018 heeft de EU ook bijgedragen aan twee belangrijke klimaatafspraken in de scheepvaart en de luchtvaart. In april is de Internationale Maritieme Organisatie akkoord gegaan met een duidelijke doelstelling voor de vermindering van broeikasgasemissies met ten minste 50 % tegen 2050 ten opzichte van 2008, waarbij het de bedoeling is de broeikasgasemissies van de sector deze eeuw zo spoedig mogelijk uit te faseren. In juni heeft de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie de norm goedgekeurd voor de allereerste wereldwijde regeling voor het aanpakken van CO2-emissies in de luchtvaartsector. In de overeenkomst zijn regels vastgelegd die luchtvaartmaatschappijen nodig hebben voor de monitoring, rapportage en verificatie van hun emissies vanaf 2019.

De EU blijft zich inzetten voor de ondersteuning van klimaatactie in ontwikkelingslanden. De EU, de lidstaten en de Europese Investeringsbank blijven de grootste verstrekker van publieke klimaatfinanciering: in 2017 waren ze samen goed voor een bijdrage van 20,4 miljard euro aan de ontwikkelingslanden.

Voltooiing van een moderne en ambitieuze energie-unie

Willen we de klimaatverandering aanpakken, dan moeten we de Europese energiesystemen omvormen. Dat houdt in dat we onze energieproductie en ons energiegebruik moeten veranderen. Om die reden werkt de EU aan de opbouw van een koolstofarme economie waarin de consumenten meer keuze op het gebied van energievoorziening krijgen, beschikken over betrouwbare instrumenten om energieprijzen te vergelijken, en de mogelijkheid hebben om hun eigen energie te produceren en te verkopen.

Het pakket schone energie

In 2018 is over alle wetgevingsvoorstellen van het pakket schone energie voor alle Europeanen een akkoord bereikt. Daardoor is er een modern regelgevingskader voor de transitie naar schone energie en wordt een bijdrage geleverd aan de EU-doelstelling om op het gebied van hernieuwbare energie wereldwijd de toon aan te geven en om energie-efficiëntie bovenaan op de agenda te zetten.

Daartoe behoren een nieuw EU-streefcijfer voor energie-efficiëntie voor 2030 van ten minste 32,5 % en een nieuw streefcijfer van ten minste 32 % voor hernieuwbare energie in de energiemix van de EU. Beide streefcijfers kunnen tegen 2023 naar boven worden bijgesteld. De nieuwe streefcijfers laten zien dat de EU zeer ambitieus is. Die ambitie is gestoeld op de mogelijkheden die ontstaan door nieuwe technologieën en door kostenbesparingen dankzij schaalvoordelen. Hierdoor kunnen de broeikasgasemissies tegen 2030 in totaal met ongeveer 45 % worden teruggedrongen. Dat is meer dan de EU heeft toegezegd in het kader van de Overeenkomst van Parijs, namelijk de emissies tegen 2030 met 40 % te verlagen ten opzichte van 1990.

De nieuwe Europese regels die in juli in werking zijn getreden, dragen daartoe bij: in de bouwsector, de grootste energieverbruiker in Europa, valt enorme efficiëntiewinst te behalen. Daarmee wordt het pad geëffend voor een bestand met vooral emissiearme en emissievrije gebouwen tegen 2050.

Door de nieuwe regels worden gebouwen slimmer gemaakt en wordt geld bespaard, maar wordt ook voor werkgelegenheid in de renovatie- en bouwsector gezorgd.

Verbetering van de energie-efficiëntie helpt verder de energiearmoede te bestrijden: de energierekeningen voor oudere gebouwen die dringend moeten worden gerenoveerd, vallen lager uit. De Commissie zet zich in voor het aanpakken van energiearmoede in alle EU-landen. Ze heeft daarom in januari het startschot gegeven voor de waarnemingspost voor energiearmoede die zorgt voor betere meting en monitoring en voor de uitwisseling van kennis en beste praktijken op dat gebied.

In december is wetgeving van kracht geworden die de lidstaten en de EU de middelen geeft om de energie-unie te besturen. Er wordt een politiek proces vastgelegd dat definieert hoe de landen en de Commissie samenwerken om ervoor te zorgen dat de energie- en klimaatstreefcijfers en de klimaataanpassingsdoelen voor 2030 worden behaald.

In december werd verder een politiek akkoord bereikt over nieuwe regels die de werking van de elektriciteitsmarkt van de EU verbeteren. Die regels zorgen voor meer concurrentie en geven de consument de mogelijkheid om actiever aan de markt deel te nemen en een rol te spelen bij de overgang naar schone energie. Er werd ook een akkoord bereikt over maatregelen om de Europese burgers beter te beschermen tegen kritische elektriciteitstekorten en om de rol van het Europees Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators te versterken.

Tot de andere acties op het gebied van energie-efficiëntie in 2018 behoorde het verbod op de verkoop van inefficiënte halogeenlampen vanaf 1 september. Hierdoor valt de energierekening voor de consumenten in de EU lager uit en wordt de uitstoot van broeikasgassen verminderd.

Energiezekerheid en solidariteit

Het verzekeren van de energievoorziening voor de consumenten in de EU is een integraal onderdeel van de strategie voor de energie-unie. Om de voorzieningszekerheid in de Baltische staten te verbeteren, hebben de voorzitter van de Commissie en de leiders van Litouwen, Letland, Estland en Polen een akkoord bereikt dat ervoor moet zorgen dat het elektriciteitsnet van de Baltische staten in 2025 gesynchroniseerd is met het continentale Europese net. Volledige integratie van de netten van de Baltische staten met de rest van Europa is een prioriteit voor de energie-unie en zal een belangrijke bijdrage leveren aan de eenheid en de voorzieningszekerheid van de EU.

Dankzij concurrentie en de diversificatie van energiebronnen krijgen de burgers van de EU een ruimere keuze en grotere voorzieningszekerheid. Een voorbeeld daarvan is de gasinterconnector tussen Bulgarije en Servië. De twee landen bekrachtigden dit project in mei met hun handtekening. Deze gaspijpleiding is niet alleen een nieuwe aanvoerroute naar Servië, maar ook naar andere delen van de regio Zuidoost-Europa.

In juni hebben de premiers van Bulgarije en Griekenland een politieke verklaring ondertekend ter ondersteuning van de bouw van een gasinterconnector tussen de twee landen. Andere belangrijke projecten die lidstaten met elkaar verbinden, zijn de gasinterconnectoren tussen Denemarken en Polen en tussen Polen en Litouwen.

De Europese solidariteit op het gebied van energie werd in juli benadrukt tijdens de top van Lissabon: de leiders van Portugal, Frankrijk en Spanje werden het eens over maatregelen om de integratie van het Iberisch Schiereiland in de Europese energiemarkt te verbeteren. De Commissie steunt de aanleg van de noodzakelijke infrastructuur door een recordbedrag van 578 miljoen euro te investeren in de hoogspanningsleiding door de Golf van Biskaje. Dit is de grootste investering ooit voor een project op het gebied van energie-infrastructuur in het kader van de Connecting Europe Facility.

In mei heeft de Commissie bindende verplichtingen aan het Russische bedrijf Gazprom opgelegd om de vrije gasstroom tegen concurrerende prijzen op de Centraal- en Oost-Europese gasmarkten mogelijk te maken en te garanderen.

In 2018 heeft de EU via de Connecting Europe Facility 48,4 miljoen euro geïnvesteerd in acht infrastructuurprojecten op het gebied van elektriciteit, gas en slimme netten. Meer dan 50 % van het geplande budget voor duurzame-energie- en vervoersprojecten voor de periode 2014-2020 (ongeveer 32 miljard euro) is al toegewezen aan concrete projecten. De EU verleent actief steun aan tal van regio’s bij het ontwikkelen van strategieën en het uitvoeren van concrete maatregelen. Daartoe behoren proefprojecten voor regio’s die een industriële transitie doormaken, en het initiatief voor steenkool- en koolstofintensieve regio’s. Ook in 2018 droeg het investeringsplan voor Europa ertoe bij dat Europese burgers energie uit hernieuwbare bronnen gebruiken. In totaal heeft het investeringsplan 7,4 miljoen huishoudens daarbij geholpen. In december heeft de Commissie een boete opgelegd aan Bulgarian Energy Holding, het dochterbedrijf Bulgargaz en de gasinfrastructuurdochter Bulgartransgaz (de BEH-groep). De boete bedroeg 77 miljoen euro en werd opgelegd omdat concurrenten de toegang tot essentiële gasinfrastructuur in Bulgarije werd ontzegd. Dat is in strijd met de EU-mededingingsregels.

In 2018 heeft de EU zes capaciteitsmechanismen voor elektriciteit in België, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Italië en Polen goedgekeurd om een toereikende elektriciteitsvoorziening op de middellange en lange termijn te garanderen.

Wat de internationale ontwikkelingen betreft, heeft de Commissie deelgenomen aan een reeks bijeenkomsten op hoog niveau in Iran met het oog op de versterking van de onderlinge samenwerking op het gebied van energie. Gezien de moeilijkheden waarmee de terugtrekking van de Verenigde Staten uit het gezamenlijk alomvattend actieplan betreffende kernenergie in Iran gepaard gaat, benadrukte de Commissie dat de opheffing van sancties een essentieel onderdeel van de nucleaire overeenkomst is.

Voorzitter Juncker heeft in juli de Amerikaanse president Donald Trump in het Witte Huis bezocht. Daarbij werd besloten de strategische samenwerking tussen de EU en de VS op energiegebied te versterken. In het bijzonder werd besloten om de invoer door de EU van vloeibaar aardgas uit de VS te verhogen teneinde de diversificatie en de energievoorzieningszekerheid te verbeteren.

De economie decarboniseren

Maatregelen om emissies terug te dringen zijn een investering in de welvaart en de duurzaamheid van de Europese economie. Verwacht wordt dat de EU beter zal presteren dan het streefcijfer voor de reductie van broeikasgasemissies van 20 % in 2020. Tussen 1990 en 2017 daalden de emissies met 22 %, hoewel de economie van de EU in die periode met 58 % is gegroeid.

Met het bestaande wetgevingskader kunnen de toezeggingen worden nagekomen die de EU in het kader van de Overeenkomst van Parijs heeft gedaan. Het streefcijfer voor 2030 voor de hele economie is vertaald in specifieke streefcijfers voor de EU-regeling voor emissiehandel en voor de sectoren die daar niet onder vallen, zoals vervoer, gebouwen, afval en landbouw.

In mei hebben de wetgevers voor de periode 2021-2030 bindende jaarlijkse streefcijfers voor de vermindering van broeikasgasemissies vastgesteld, waaraan de EU-lidstaten zich moeten houden. Deze gelden voor de sectoren die buiten de regeling voor emissiehandel vallen en die goed zijn voor bijna 60 % van de totale nationale emissies in de EU. Daarnaast is EU-wetgeving aangenomen voor de regulering van emissies en absorptie door landgebruik.

Voor de periode na 2020 is de EU-regeling voor de emissiehandel herzien. Door deze hervorming worden emissies sneller verminderd, wordt nog steeds bescherming tegen het risico van koolstoflekkage geboden en wordt ertoe bijgedragen dat energie-intensieve industriesectoren en de energiesector de uitdagingen op het gebied van innovatie en investeringen bij de overgang naar een koolstofarme economie het hoofd kunnen bieden. De markt maakt een ontwikkeling door sinds de herziene wetgeving is aangenomen. Daaruit blijkt dat het vertrouwen in de cruciale rol van de koolstofmarkt voor de verwezenlijking van de klimaatambities van de EU toeneemt. Dat geeft een impuls aan technologische veranderingen.

In mei heeft de Commissie de resterende reeks maatregelen voor de modernisering van de Europese vervoersector gepresenteerd (zie ook hoofdstuk 4). Er worden onder meer voor het eerst CO2-emissienormen voor vrachtwagens vastgelegd. Het voorstel houdt in dat de gemiddelde CO2-emissies van nieuwe vrachtwagens in 2025 15 % lager moeten zijn dan in 2019. Daarnaast wordt een indicatief streefcijfer van ten minste 30 % vermindering in 2030 voorgesteld. Deze streefcijfers kunnen transportbedrijven die voornamelijk tot het mkb behoren, aanzienlijke besparingen opleveren dankzij een lager brandstofverbruik. In december hebben het Europees Parlement en de Raad een politiek akkoord bereikt over strenge regels voor het decarboniseren en moderniseren van de sector lichte voertuigen. Het voorlopige akkoord heeft betrekking op nieuwe CO2-emissienormen voor auto’s en bestelwagens in de EU voor de periode na 2020. In 2030 moeten de emissies van nieuwe auto’s 37,5 % en die van nieuwe bestelwagens 31 % lager zijn dan in 2021. Op die manier wordt de overgang naar schone mobiliteit versneld en wordt het pad geëffend voor klimaatneutraliteit in de tweede helft van de eeuw. Bovendien draagt dit ertoe bij dat de toezeggingen van de EU in het kader van de Overeenkomst van Parijs worden nagekomen, en wordt tegelijkertijd de luchtkwaliteit voor alle Europeanen verbeterd.

Een andere maatregel is een alomvattend actieplan dat bijdraagt tot een concurrerend en duurzaam „ecosysteem” voor batterijen in Europa. Batterijen zullen voor de automobielindustrie in de 21e eeuw net zo essentieel zijn als de verbrandingsmotor in de 20e eeuw. Een jaar nadat de Europese Commissie het startschot heeft gegeven voor de EU-alliantie voor batterijen, zijn er grote stappen gezet bij het opzetten van de batterijfabricage in Europa: de eerste proefproductiefaciliteiten worden momenteel gebouwd. Verder heeft de Europese Commissie een voorstel gedaan voor een nieuwe etikettering van banden: door de meest efficiënte banden te gebruiken, kunnen Europese huishoudens jaarlijks 125 euro per auto aan brandstof besparen.

Luchtvervuiling bestrijden

In mei 2018 heeft de EU beslissende stappen gezet om de burgers te beschermen tegen luchtvervuiling, en aangegeven welke steunmaatregelen ertoe bijdragen dat de lidstaten hun streefcijfers kunnen behalen. Daartoe behoren nauwere samenwerking met de lidstaten via dialogen over schone lucht en het gebruik van EU-financiering voor maatregelen om de luchtkwaliteit te verbeteren.

Daarnaast heeft de Commissie Duitsland, Frankrijk, Hongarije, Italië, Roemenië en het Verenigd Koninkrijk voor het Hof van Justitie van de Europese Unie gedaagd omdat deze landen de grenswaarden voor de luchtkwaliteit overschrijden en geen passende maatregelen nemen om die overschrijdingen zo kort mogelijk te houden.

In september zijn er nieuwe emissietests ingevoerd die verplicht zijn voor alle nieuwe auto’s die in Europa worden verkocht en geregistreerd, en die op Europese wegen rijden. Met de nieuwe tests worden emissies in reële rijomstandigheden gemeten, waardoor een betrouwbaarder beeld wordt gegeven en het vertrouwen in de prestaties van nieuwe auto’s wordt versterkt. Vanaf januari 2019 kunnen onafhankelijke partijen, waaronder de Commissie, officieel erkende tests laten uitvoeren door geaccrediteerde laboratoria en technische diensten. Daarbij wordt het emissieniveau tijdens de levensduur van een auto onderzocht (zie ook hoofdstuk 4).

In september is de Commissie van start gegaan met een diepgaand onderzoek om na te gaan of BMW, Daimler en VW (Volkswagen, Audi en Porsche) hebben samengespannen om, in strijd met de EU-mededingingsregels, concurrentie tegen te gaan bij de ontwikkeling en uitrol van technologie om de emissies van personenauto’s met benzine- of dieselmotor minder vervuilend te maken.

In 2018 heeft de Commissie een aantal maatregelen goedgekeurd waarmee de overgang naar emissiearm vervoer wordt ondersteund. Duitsland en Portugal hebben deze staatssteunregelingen ingevoerd om steun te geven bij de aankoop van emissiearme voertuigen, de bouw van de vereiste oplaadinfrastructuur en de aanpassing van oudere dieselbussen.

Aanpassing aan de effecten van de klimaatverandering

De EU blijft niet alleen maatregelen nemen om de emissies te verlagen, maar ook om zich voor te bereiden op de onvermijdelijke effecten van de klimaatverandering en zich daaraan aan te passen. Momenteel hebben 25 lidstaten een aanpassingsstrategie. Bovendien is aanpassing aan de klimaatverandering geïntegreerd in de financieringsinstrumenten van de EU en in initiatieven als het Burgemeestersconvenant voor klimaat en energie, dat in 2018 tien jaar bestond. In november is het verslag over de uitvoering van de aanpassingsstrategie van de EU gepubliceerd, waarin niet alleen dit en andere successen worden benadrukt, maar ook wordt beschreven welke maatregelen nodig zijn om de EU minder kwetsbaar te maken voor de gevolgen van de klimaatverandering binnen en buiten haar grenzen.

Duurzame financiering

Om de klimaat- en energiedoelstellingen van de EU voor 2030 te bereiken, zou er per jaar ongeveer 180 miljard euro extra geïnvesteerd moeten worden. Op basis van de aanbevelingen van de deskundigengroep op hoog niveau heeft de Commissie een actieplan inzake duurzame financiering gepubliceerd, waarop in mei 2018 wetgevingsvoorstellen volgden. In het wetgevingsproces worden vorderingen gemaakt met een voorgestelde wijziging waarbij een nieuwe categorie benchmarks (koolstofarme benchmarks en benchmarks met een positieve koolstofbalans) wordt ingevoerd, en met een voorstel voor een verordening betreffende informatieverschaffing in verband met duurzame beleggingen en duurzaamheidsrisico’s. De Commissie heeft ook voorgesteld om geleidelijk een uniform classificatiesysteem („taxonomie”) in te voeren dat aangeeft welke economische activiteiten als ecologisch duurzaam kunnen worden beschouwd. Zodra deze regels zijn vastgesteld, is dat een krachtige stimulans voor spelers op de financiële markten om duurzamer te investeren. Bovendien wordt voor transparantie gezorgd, zodat institutionele en niet-professionele beleggers in staat zijn op het vlak van investeringen gefundeerde keuzes te maken.

Een andere belangrijke ontwikkeling vond plaats in oktober, toen de Commissie en het door Bill Gates geleide Breakthrough Energy het startschot gaven voor een nieuw investeringsfonds met een budget van 100 miljoen euro; Breakthrough Energy Europe helpt innovatieve Europese bedrijven om nieuwe technologieën op het gebied van schone energie te ontwikkelen en op de markt te brengen. Bovendien heeft de Europese Commissie een investeringspakket van 243 miljoen euro uit de EU-begroting goedgekeurd. Dat bedrag gaat naar projecten in het kader van het LIFE-programma ter ondersteuning van de natuur, het milieu en de levenskwaliteit in de overgang naar een duurzamere en koolstofarmere toekomst in Europa.

De EU-langetermijnbegroting voor 2021-2027

Met het oog op de klimaatdoelstellingen van de EU heeft de Commissie voorgesteld dat ten minste 25 % van de volgende langetermijnbegroting van de EU (voor 2021-2027) een bijdrage moet leveren aan die doelstellingen. Het voorstel houdt in dat het budget van het LIFE-programma, een van de speerpunten van de EU-financiering voor het milieu en het klimaat, met 60 % wordt verhoogd.

Op energiegebied wordt voor de begrotingsperiode van zeven jaar 8,7 miljard euro uitgetrokken ter ondersteuning van investeringen in Europese energie-infrastructuurnetwerken. Het doel is om een duurzame en uit klimaatoogpunt veerkrachtige energie-unie tot stand te brengen en de overgang naar schone energie te ondersteunen. Verder wordt er 6,07 miljard euro uitgetrokken voor het internationale project voor de bouw en exploitatie van een experimentele installatie voor het testen van de haalbaarheid van fusie als schone en duurzame energiebron. Daarnaast heeft de Commissie een voorstel gedaan om de ambities van de EU op het gebied van milieuzorg en klimaatactie te versterken: 40 % van het totale budget van het gemeenschappelijk landbouwbeleid moet dan bijdragen aan klimaatactie.

Er moet worden geïnvesteerd in baanbrekende technologieën om ervoor te zorgen dat de klimaatdoelstellingen van de EU worden bereikt. De herziene richtlijn inzake de EU-regeling voor de emissiehandel zorgt ervoor dat er synergie-effecten ontstaan tussen een innovatiefonds en Horizon Europa, InvestEU en andere EU-programma’s die onder de langetermijnbegroting vallen. Naast de EU-begroting kunnen tien lidstaten in Midden- en Oost-Europa gebruikmaken van een moderniseringsfonds dat extra financiering biedt voor de modernisering en decarbonisatie van de energiesystemen. In het voorstel van de Europese Commissie voor het nieuwe LIFE-programma is 5,45 miljard euro (een verhoging van 1,95 miljard euro) bestemd voor projecten op het gebied van milieu en klimaatactie.

De eengemaakte markt beter laten functioneren voor mensen en bedrijven

Ook in 2018 ging de EU door met het opruimen van belemmeringen voor het vrij verkeer van goederen en diensten, en heeft ze beste praktijken gedeeld die de verdere ontwikkeling van de detailhandel kunnen ondersteunen.

In november 2018 heeft de Commissie een mededeling goedgekeurd waarin met een frisse blik werd gekeken naar de situatie op de eengemaakte markt en lidstaten werden opgeroepen om hun politieke engagement opnieuw te bevestigen. In deze tijd van digitalisering kan de eengemaakte markt alleen haar volledige potentieel waarmaken en voor de duurzame groei van onze economie zorgen wanneer zij goed kan functioneren en zich kan aanpassen aan een snel veranderende wereld.

Een diepere integratie vergt vandaag echter meer politieke moed en grotere inspanningen dan 25 jaar geleden om de kloof tussen woorden en daden te dichten. De mededeling belicht drie belangrijke sectoren waar verdere inspanningen nodig zijn om de eengemaakte markt verder uit te diepen en te versterken. Allereerst roept de Commissie de lidstaten op om bij de implementatie, toepassing en handhaving van EU-regels waakzaam te blijven en geen nieuwe barrières op te werpen. In de tweede plaats roept ze het Europees Parlement en de Raad op om alle wetgeving goed te keuren die ze heeft voorgesteld, zodat de eengemaakte markt goed kan functioneren. In de derde plaats beklemtoont ze dat er nog heel wat ruimte is voor verdere economische integratie op het gebied van diensten, producten, belastingen en netwerkindustrieën. Daarvoor zijn wel politieke moed en vastberadenheid vereist.

De Commissie is ook met mededelingen gekomen over het EU-investeringsplan en over Europese geharmoniseerde normen. Die mededelingen laten zien hoe de initiatieven van de Commissie het dagelijkse leven van mensen helpen te verbeteren, bedrijven laten floreren en van Europa nog steeds een aantrekkelijke bestemming maken voor investeringen. Tegelijk geven ze de Europese waarden, positie en invloed een impuls.

De EU is het eens geworden over nieuwe regels die moeten voorkomen dat nationale overheden het vrije verkeer van werknemers nodeloos belemmeren. Dit komt ten goede aan de vijftig miljoen mensen (of 22 % van alle Europese arbeidskrachten) die actief zijn in gereglementeerde beroepen die specifieke kwalificaties vereisen, zoals ingenieurs, advocaten en architecten. Vanaf 2020 moeten EU-lidstaten een grondige kosten-batenanalyse maken van wetgevingsplannen om na te gaan of die wel evenredig en gerechtvaardigd zijn.

De Europese beroepskaart (EPC), die sinds januari 2016 beschikbaar is, maakt het voor gekwalificeerde professionals gemakkelijker om in de EU diensten te verrichten. Uit een evaluatie in 2018 is gebleken dat de kaart toegevoegde waarde biedt ten opzichte van traditionele erkenningsprocedures. Deze kaart is momenteel alleen beschikbaar voor verplegers algemene zorg, apothekers, fysiotherapeuten, vastgoedmakelaars en berggidsen.

De EU heeft ook gekeken naar restricties in de detailhandel. Deze bedrijfstak geeft werk aan bijna 9 % van de Europese beroepsbevolking, in meer dan 3,6 miljoen bedrijven. Door de snelle ontwikkeling van e-commerce en multichannel retailing ondergaat deze bedrijfstak een ingrijpende transformatie. In april heeft de Commissie een reeks beste praktijken gepubliceerd die voor een meer open, beter geïntegreerde en meer concurrerende detailhandel moeten zorgen. Deze bevatten ook nieuwe benaderingen om stadscentra nieuw leven in te blazen. De Commissie moedigde de lidstaten aan om erop toe te zien dat de bestaande wet- en regelgeving niet-discriminerend, gerechtvaardigd en evenredig is. Een gids voor de revitalisatie en modernisering van de kleine detailhandel geeft praktische suggesties om klaar te staan voor de uitdagingen van de toekomst.

Om de voedselvoorzieningsketen billijker te maken en de positie van boeren en kleine bedrijven te versterken, is de Commissie met een voorstel gekomen dat de schadelijkste oneerlijke handelspraktijken verbiedt.

In december hebben het Europees Parlement, de Raad en de Commissie een politiek akkoord bereikt over een pakket nieuwe voorschriften dat alle Europese landbouwers en het Europese midden- en kleinbedrijf uit de agrovoedingsindustrie zal beschermen tegen praktijken die in strijd zijn met de goede trouw en een eerlijke behandeling.

De Commissie heeft ook een aantal inbreukprocedures tegen lidstaten ingeleid om de regels van de eengemaakte markt correct te doen toepassen. Daarbij ging het onder meer om de erkenning van beroepskwalificaties, overheidsopdrachten en de detailhandel.

Naar een rechtvaardige arbeidsmobiliteit en veiligere arbeidsomstandigheden

In 2018 was het vijftig jaar geleden dat het vrije verkeer van werknemers voor het eerst in verordeningen werd vastgelegd. Vandaag leven of werken zo’n 17 miljoen Europeanen in een ander EU-land. Dat is bijna dubbel zoveel als tien jaar geleden.

De Commissie heeft voorgesteld om een Europese Arbeidsautoriteit op te richten die burgers en bedrijven moet informeren over kansen om te leven, te werken of handel te drijven in een ander EU-land. Deze autoriteit zal ook de samenwerking tussen EU-landen versterken om de regels billijk en doeltreffend te handhaven en zal bemiddelend optreden om grensoverschrijdende geschillen te helpen oplossen. De geplande oprichting van deze nieuwe instantie in 2019 zou gepaard moeten gaan met een betere coördinatie van de socialezekerheidsstelsels die burgers al zestig jaar beschermen. Over beide voorstellen lopen momenteel onderhandelingen tussen het Europees Parlement en de Raad.

Een evenwicht vinden tussen het vrije verkeer van diensten en een gelijke behandeling van werknemers staat centraal bij nieuwe regels om de rechten te beschermen van werknemers die door hun werkgever worden uitgezonden om tijdelijk in een andere lidstaat te werken. Deze zullen ook zorgen voor gelijk loon voor gelijk werk op dezelfde plek. Daardoor ontstaat er in het gastland een gelijk speelveld tussen buitenlandse en lokale ondernemingen.

Eén digitaal portaal: één contactpunt om papierwerk online te regelen

In 2018 is de verordening goedgekeurd waarmee één digitaal portaal wordt gecreëerd. Dit moet het voor burgers en bedrijven in de EU gemakkelijker maken om hun papierwerk online te regelen. In de toekomst zal elke administratieve procedure die momenteel online beschikbaar is voor gebruikers in één EU-land, ook toegankelijk zijn voor gebruikers uit andere lidstaten en in een EU-taal die zij kunnen begrijpen. Het gaat om 21 belangrijke procedures, zoals aanvragen van een geboorteakte of registraties van een auto. Het systeem zal ook grensoverschrijdende rompslomp verminderen doordat een „eenmaligheidbeginsel” wordt ingevoerd. Dit betekent dat instanties informatie die burgers en bedrijven al hebben verstrekt, opnieuw moeten gebruiken. Zo kunnen bedrijven meer dan 11 miljard euro besparen.

Een sterke en innovatieve industriële basis

Een sterke en concurrerende industriële basis is van levensbelang voor de toekomst van de Europese economie. De hernieuwde EU-strategie voor het industriebeleid wil het Europese bedrijfsleven en de Europese burgers de vruchten laten plukken van industriële transformatie, digitalisering en een koolstofarmere economie.

De Europese Dag van de Industrie 2018 liet zien dat Europa in een goede uitgangspositie staat. Met de organisatie van het eerste industrieel forum schone energie bleek eens te meer dat de EU toonaangevend is bij de transitie naar schone en duurzame energie. Centraal op dit forum stonden drie initiatieven vanuit de industrie rond accu’s, hernieuwbare energie en de bouwsector.

De EU heeft de prijs voor innovatieve accu’s voor e-voertuigen ingesteld, waaraan een geldbedrag van 10 miljoen euro is verbonden. Ook heeft ze de eerste bijeenkomst van Industrie 2030 georganiseerd. Deze groep van twintig deskundigen helpt de toekomstvisie voor de Europese industrie uittekenen en komt in de zomer van 2019 met aanbevelingen.

De innovatieprestaties van de EU worden steeds beter, maar het Europees innovatiescorebord 2018 laat zien dat meer inspanningen vereist zijn om het internationale concurrentievermogen van de EU veilig te stellen. In de meeste EU-landen viel er een positieve trend waar te nemen, het meest op Malta en in Nederland en Spanje, maar Zweden blijft in de EU vooroplopen inzake innovatie. De EU vindt opnieuw aansluiting bij belangrijke concurrenten zoals Canada, Japan en de Verenigde Staten. Maar willen we deze innovatiekloof dichten en onze voorsprong op China behouden, dan moeten we onze inspanningen bundelen om het Europese innovatiepotentieel te benutten.

Europa moet de kansen aangrijpen die de snelle technologische ontwikkelingen bieden. De modernisering van de EU-industrie wordt ondersteund met initiatieven zoals maatregelen inzake kunstmatige intelligentie en een strategie voor geconnecteerd en zelfsturend rijden. Daarnaast is de EU ook nagegaan of bestaande regels inzake productaansprakelijkheid nog wel voldoen. Daarbij is gebleken dat deze regels nog steeds voldoen voor opkomende digitale technologieën en innovatieve producten.

Belastingheffing vereenvoudigen en fraudebestendiger maken

Om soepel te kunnen functioneren, heeft een eengemaakte markt eerlijke en doeltreffende belastingregels nodig. Daarom heeft de Commissie 22 voorstellen op belastinggebied ingediend sinds november 2014.

In maart 2018 keurden de EU-ministers van Financiën regels goed die transparantie moeten stimuleren, om zo agressieve grensoverschrijdende fiscale planning te voorkomen. Vanaf juli 2020 zullen fiscale intermediairs zoals belastingadviseurs, accountants, banken en advocaten die voor hun cliënten complexe grensoverschrijdende financiële structuren opzetten waarmee belastingen kunnen worden ontweken, deze structuren aan hun belastingdienst moeten melden.

De Commissie is momenteel bezig met de meest ingrijpende btw-hervorming van de voorbije kwarteeuw. In oktober 2017 heeft ze de belangrijkste beginselen voor de totstandbrenging van een gemeenschappelijke btw-ruimte in de EU voorgesteld. Die moeten paal en perk stellen aan de grensoverschrijdende btw-fraude waardoor er elk jaar naar schatting 50 miljard euro verloren gaat voor de nationale begrotingen van de EU-lidstaten. In mei 2018 heeft de Commissie de gedetailleerde technische maatregelen voorgesteld om de belangrijkste beginselen voor het belasten van handel tussen EU-landen in de praktijk te brengen.

In oktober toonde de Commissie zich ingenomen met het feit dat EU-landen nieuwe instrumenten hebben goedgekeurd om mazen in het btw-stelsel van de EU te dichten. Nu deze instrumenten in november 2018 van kracht zijn geworden, zullen EU-landen meer informatie kunnen uitwisselen en nauwer kunnen samenwerken in de strijd tegen criminele organisaties.

Vijftig jaar douane-unie

In 2018 is de vijftigste verjaardag van de douane-unie gevierd. De eengemaakte EU-markt, waar bedrijven uit de EU hun goederen kunnen afzetten en waardoor ze in de hele EU kunnen investeren zonder dat ze op interne grenzen stoten, zou onmogelijk zijn zonder de tariefvrije ruimte van de douane-unie.

De afgelopen vijftig jaar zijn de rol en de taken van nationale douaneautoriteiten alleen maar toegenomen. In juli hebben de EU-lidstaten, na het eerste tweejaarlijks verslag over de vooruitgang in de ontwikkeling van de EU-douane-unie en haar governance, het Handvest van de douaneadministraties van de EU ondertekend. Hierin worden nu en voor de toekomst de beginselen bevestigd: bescherming van de samenleving, vergemakkelijken van de handel en optreden als één dienst.

Betere financiële diensten

Volgens de huidige regels maakt het voor ingezetenen of bedrijven uit de eurozone geen verschil of ze transacties in euro uitvoeren in hun eigen land of met een andere lidstaat uit de eurozone. De EU wil dat Europeanen uit landen buiten de eurozone dezelfde voorwaarden krijgen wanneer ze grensoverschrijdende betalingen in euro doen. In december hebben het Europees Parlement, de Raad en de Commissie een politiek akkoord bereikt over een voorstel waardoor overmakingen in euro overal in de EU goedkoper worden en consumenten minder moeten betalen voor valutaomrekeningen.

In mei kwam de Commissie met een voorstel voor nieuwe EU-regels voor de motorrijtuigenverzekering die slachtoffers van ongevallen met voertuigen beter beschermen en de rechten van polishouders verbeteren. Slachtoffers van ongevallen met voertuigen zouden dan de volledige schadevergoeding krijgen waarop ze recht hebben, zelfs als de verzekeraar insolvent is.

Betere consumentenbescherming voor verzekeringsproducten

Sinds de nieuwe regels over de distributie van verzekeringsproducten in oktober van toepassing zijn, hebben consumenten in de EU meer duidelijkheid. Ze worden beter beschermd nu de regels zijn aangescherpt voor de wijze waarop verzekeringsproducten worden verkocht. Dit is naar verwachting niet alleen in het belang van polishouders, maar ook van verzekeringsondernemingen en -aanbieders.

Een gelijk speelveld op de eengemaakte markt garanderen

Een van de taken van de Commissie is toezicht houden op de mededinging. Op het gebied van concentratiecontrole moet ze ervoor zorgen dat burgers in de EU de voordelen van concurrentie niet mislopen, zoals lagere prijzen, een ruimer aanbod voor consumenten en meer productinnovatie.

In 2018 heeft de Commissie groen licht gegeven voor de overname van Monsanto door Bayer. Daaraan verbond zij wel voorwaarden. De bedrijven gingen ermee akkoord om alle vastgestelde mededingingsbezwaren weg te nemen, met name de gevolgen die deze concentratie zou hebben voor innovatie in de toekomst. Daarom hebben ze een uitgebreid pakket remedies aangeboden, met onder meer de afstoting van de betrokken O&O-activa.

De Commissie voert ook actief strijd tegen kartels en legt hen zware geldboetes op. In het kader van de clementieregeling kunnen bedrijven intern bewijsmateriaal met de Commissie delen. In ruil kunnen ze dan een boetevermindering krijgen. In 2018 heeft de Commissie voor 254 miljoen euro geldboetes opgelegd aan acht producenten van condensatoren (die worden gebruikt in smartphones en andere toestellen) voor hun deelname aan een kartel (samen met een immuniteitsverzoeker). De Commissie heeft ook geldboetes opgelegd in de automobielsector: 395 miljoen euro aan vier scheepvaartondernemingen met autoschepen en, in drie afzonderlijke kartelschikkingen, 151 miljoen euro aan leveranciers van auto-onderdelen.

In de EU moet het staatssteuntoezicht ervoor zorgen dat EU-landen bepaalde bedrijven fiscaal niet beter behandelen dan andere. In juni kwam de Commissie tot de conclusie dat Luxemburg twee groepsmaatschappijen van Engie had toegestaan om over bijna hun volledige winst geen belasting te betalen. Luxemburg moet nu rond 120 miljoen euro niet-betaalde belasting invorderen. In oktober concludeerde de Commissie dat de 125 miljoen euro Slowaakse investeringssteun voor Jaguar Land Rover voldoet aan de EU-staatssteunregels. De steun zal bijdragen aan de ontwikkeling van de regio Nitra, zonder dat de mededinging op de eengemaakte markt buitensporig wordt verstoord.

In december gaf de Commissie groen licht voor 1,75 miljard euro staatssteun ten behoeve van een particulier investeringsproject van 6 miljard euro voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie op het gebied van micro-elektronica. Dit is een van de zgn. Key Enabling Technologies (KET’s) voor de Europese economie. Dit belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang zal worden uitgevoerd door zo’n dertig bedrijven in vier lidstaten die zullen samenwerken met onderzoeksorganisaties en universiteiten. Het project zal aanzienlijke overloopeffecten hebben voor andere bedrijven in de EU.

In december is de Commissie tot de conclusie gekomen dat de regeling waarbij in Gibraltar rente en royalty’s van vennootschapsbelasting worden vrijgesteld, volgens de EU-staatssteunregels verboden is. Hetzelfde geldt ook voor vijf belastingrulings. De begunstigden moeten nu rond 100 miljoen euro niet-betaalde belastingen aan Gibraltar teruggeven.

Naar veilige, schone en geconnecteerde mobiliteit

De EU schakelt over naar schone en duurzame mobiliteit om onze gezondheid en ons milieu te beschermen en om de concurrentiepositie van de EU-industrie te versterken.

In 2018 heeft de EU de laatste hand gelegd aan de procedure die ervoor moet zorgen dat autobouwers alle EU-voorschriften inzake veiligheid, milieu en productie strikt naleven. Het voorstel voor deze hervorming kwam er in de nasleep van het „Dieselgate”-schandaal en is een aanvulling op de ruimere inzet van de EU voor een schone, duurzame en concurrerende automobielsector. De nieuwe regels zullen vanaf 2020 van toepassing zijn. Hiermee zullen de kwaliteit en onafhankelijkheid van de tests van voertuigen sterk verbeteren, zullen auto’s die al op de EU-markt zijn, meer worden gecontroleerd en komt er meer Europees toezicht op het hele systeem.

In het kader van het initiatief „Europa in beweging” heeft de EU de laatste reeks maatregelen gepresenteerd die het Europese vervoerssysteem moeten moderniseren, zodat alle Europeanen kunnen profiteren van veiliger verkeer, minder vervuilende voertuigen en meer geavanceerde technologische oplossingen.

De hervorming van regels inzake voertuigveiligheid betekent dat alle nieuwe modellen die op de markt komen, moeten zijn uitgerust met de recentste geavanceerde veiligheidstechnologie, zoals noodremsystemen en intelligente snelheidsadaptatie. Dit gaat hand in hand met inspanningen om de weginfrastructuur veiliger te maken. Over deze voorstellen loopt nu een laatste overleg tussen de lidstaten en het Europees Parlement.

Voorts zullen de risico’s van onveilige weginfrastructuur stelselmatig worden aangepakt, waaronder die voor kwetsbare weggebruikers zoals fietsers en voetgangers. De voorstellen zullen lidstaten helpen bij hun inspanningen om de verkeersveiligheid te verbeteren. Met name zullen lidstaten die op het punt van verkeersveiligheid zwak presteren, de beter presterende landen kunnen bijbenen.

De overschakeling naar geconnecteerde en zelfsturende auto’s kan mobiliteit veiliger, schoner, inclusiever en efficiënter maken. De inzet van de strategie van 2018 is de ontwikkeling van veilige essentiële technologie en infrastructuur in de EU.

Een eind aan de zomertijdregeling

Als antwoord op het verzoek van het Europees Parlement en de bezwaren van een toenemend aantal burgers en lidstaten heeft de Commissie in juli een openbare raadpleging over de zomertijdregeling georganiseerd. Ze ontving ongeveer 4,6 miljoen reacties, het hoogste aantal ooit in een openbare raadpleging. Van de respondenten bleek 84 % er voorstander van te zijn om een eind te maken aan de overschakeling tussen winter- en zomertijd. De oorspronkelijke redenen waarom lidstaten deze regelingen in de jaren 1970 hadden ingevoerd (vooral om energie te besparen), zijn veel minder relevant geworden nu nieuwe technieken beschikbaar zijn gekomen om het energieverbruik terug te dringen.

De bestaande EU-wetgeving harmoniseerde voor alle lidstaten de regels voor de overschakeling tussen winter- en zomertijd. Dit moest voorkomen dat de eengemaakte markt werd verstoord. Met diezelfde doelstelling voor ogen is de Commissie in september met een voorstel gekomen dat een eind wil maken aan deze overschakeling tussen winter- en zomertijd. Het voorstel riep de lidstaten op om bij de keuze van hun standaardtijd (dit is een nationale bevoegdheid) gecoördineerd te werk te gaan, ongeacht of ze willen dat hun toekomstige vaste standaardtijd samenvalt met de huidige zomertijd dan wel ongewijzigd blijft (de huidige „wintertijd”). Dit voorstel ligt nu bij de Raad en het Europees Parlement.

Bescherming van intellectuele-eigendomsrechten en de strijd tegen namaak

In een wereld waarin EU-bedrijven steeds meer concurreren op innovatie, creativiteit en kwaliteit, is de bescherming van intellectuele-eigendomsrechten een krachtig instrument om het concurrentievermogen van alle bedrijven, met inbegrip van het midden- en kleinbedrijf, te versterken.

Om Europese farmabedrijven te helpen snelgroeiende internationale markten aan te boren en werkgelegenheid, groei en investeringen in de EU te bevorderen, is de Commissie met een voorstel voor een aanpassing van de regels inzake intellectuele-eigendomsrechten gekomen. Dit moet farmabedrijven uit de EU concurrerender maken op internationale markten.

De reclamesector heeft de krachten gebundeld om de strijd met namaak en piraterij aan te binden. Ze hebben een vrijwillige overeenkomst ondertekend om de reclame-inkomsten van websites en mobiele apps die auteursrechten schenden of namaak verspreiden, te doen dalen.

Nieuwe EU-regels om bedrijfsgeheimen te beschermen, zijn sinds juni van kracht. De wijzigingen zullen oneerlijke concurrentie ontmoedigen en aanzetten tot coöperatieve innovatie en het delen van waardevolle knowhow. Dit moet van de EU een sterkere en meer concurrerende economische regio maken.

Moderne en duurzame overheidsopdrachten

Jaarlijks besteden meer dan 250 000 overheidsinstanties in de EU rond 2 biljoen euro — 14 % van het bruto binnenlands product van de EU — aan werken, leveringen en diensten. In 2018 heeft de Commissie voortgebouwd op haar strategie om belastingbetalers meer waar voor hun geld te geven en bij te dragen aan een innovatievere, duurzamere, inclusievere en meer concurrerende economie. Ze publiceerde een handreiking die overheidsinkopers wil aanmoedigen om overheidsopdrachten te gebruiken als instrument om innovatie te stimuleren. Ook deelde ze een aanbeveling voor nationale autoriteiten om het midden- en kleinbedrijf te ondersteunen, zodat het gemakkelijker kan deelnemen aan overheidsopdrachten op defensiegebied. Aparte richtsnoeren moeten helpen om een aantal veelvoorkomende fouten te vermijden bij projecten met cofinanciering van de Europese structuur- en investeringsfondsen.

De EU-langetermijnbegroting 2021-2027

In juni 2018 is de Commissie met een voorstel gekomen voor een nieuw speciaal programma van 4 miljard euro om consumenten mondiger te maken en te beschermen, en om het midden- en kleinbedrijf in Europa in staat te stellen ten volle van een goed functionerende eengemaakte markt te profiteren. Dit nieuwe programma zal de governance van de eengemaakte markt versterken, het concurrentievermogen van bedrijven ondersteunen en de gezondheid van mens, dier en plant en het dierenwelzijn bevorderen.

Voltooiing van de bankenunie

De voltooiing van de bankenunie is een belangrijke stap bij het uitdiepen van de economische en monetaire unie in de EU. Sinds 2014 zijn de risico’s in de financiële sector in de EU gestaag verder afgebouwd. Dit moet de weg vrijmaken om risico’s meer te delen via een Europees depositoverzekeringsstelsel. In 2015 was de Europese Commissie met een plan gekomen om voor de hele eurozone in een regeling te voorzien die bestaande nationale depositogarantiestelsels moest aanvullen. Volgens EU-wetgeving zijn nu al alle deposito’s tot 100 000 euro beschermd bij falen van een bank. Met de voorgestelde regeling zou, dankzij een gemeenschappelijk fonds, de verzekeringsdekking in de eurozone steviger en eenvormiger zijn.

In december zijn de EU-leiders het eens geworden over de concrete details van de achtervang voor het gemeenschappelijk afwikkelingsfonds voor de bankenunie. De achtervang zal deel uitmaken van het Europees stabiliteitsmechanisme en zal het vertrouwen in het EU-bankensysteem versterken. Dit achtervangmechanisme zal als laatste redmiddel fungeren in belangrijke gevallen van afwikkeling van banken.

De risico’s in de EU-banksector zijn de jongste jaren sterk afgebouwd. Sinds 2014 hebben banken die onder het toezicht van de Europese Centrale Bank staan, 234 miljard euro extra kapitaal kunnen aantrekken. Hun liquiditeitsbuffers zijn nu ook veel groter. In december 2018 is een akkoord bereikt over nieuwe regels die banken nog veerkrachtiger moeten maken en de mogelijkheid bieden om de markt te verlaten zonder kosten voor de belastingbetaler.

Voorts is het aandeel niet-renderende leningen (NPL’s) — waarbij de kredietnemer een banklening niet kan of wil terugbetalen — fors gedaald, ook in lidstaten waar dit aandeel zeer hoog was. In november is EU-breed onder coördinatie van de Europese Bankautoriteit een stresstest gehouden van de Europese banksector. Daaruit bleek dat Europese banken nu beter bestand zijn tegen macro-economische schokken. In de test kwamen 48 van de grootste Europese banken aan bod, waaronder 33 banken die rechtstreeks onder toezicht van de Europese Centrale Bank staan en goed zijn voor ongeveer 70 % van de bankactiva in de eurozone.

In maart 2018 is de Commissie met wetgeving gekomen die een oplossing moet bieden voor het resterende volume niet-renderende leningen en die moet voorkomen dat in de toekomst het volume niet-renderende leningen opnieuw toeneemt. Ook heeft zij voorstellen gedaan voor een stimuleringskader voor door overheidseffecten gedekte obligaties (SBBS). Dit moet banken helpen om portefeuilles overheidsobligaties verder te diversifiëren. Bij de voorstellen voor niet-renderende leningen is vooruitgang geboekt nu er overeenstemming is bereikt over een van de centrale elementen: zekerheid bieden dat banken over voldoende verliesdekking beschikken voor toekomstige niet-renderende leningen. Voor twee andere aspecten lopen de werkzaamheden nog: een versneld buitengerechtelijk uitwinningsmechanisme voor leningen die door zekerheden zijn gedekt, en de verdere ontwikkeling van secundaire markten voor niet-renderende leningen waar banken dergelijke leningen aan kredietservicers en beleggers kunnen verkopen.

Vooruitgang van lidstaten op weg naar de invoering van de euro

In mei heeft de Europese Commissie haar tweejaarlijkse evaluatie gepubliceerd, waarin zij nagaat in hoeverre bepaalde lidstaten klaar zijn om de euro als hun munt in te voeren. Op basis van dit convergentieverslag beslist de Raad van de Europese Unie of een lidstaat voldoet aan de voorwaarden om tot de eurozone toe te treden. Parallel met dit verslag maakt de Europese Centrale Bank een eigen beoordeling. Dit verslag van de Commissie kijkt naar de zeven lidstaten die hebben toegezegd om de euro in te voeren, maar dit tot dusver niet hebben gedaan. Het gaat om Bulgarije, Hongarije, Kroatië, Polen, Roemenië, Tsjechië en Zweden.

De nominale convergentie mag dan al bij al vrij sterk zijn, toch voldoet geen van deze zeven landen momenteel aan alle formele voorwaarden om deel te nemen aan de gemeenschappelijke munt, zo wijst het verslag uit. Bulgarije en Kroatië voldoen aan alle convergentiecriteria, met uitzondering van het wisselkoerscriterium, maar volgens het verslag was alleen de Kroatische wetgeving volledig in overeenstemming met de regels van de economische en monetaire unie.

De evaluatie van de overige factoren leerde dat lidstaten van buiten de eurozone economisch en financieel doorgaans goed geïntegreerd zijn in de EU. Sommige van deze lidstaten hebben echter nog steeds te maken met macro-economische kwetsbare punten en/of staan voor uitdagingen wat betreft hun ondernemingsklimaat en institutionele raamwerk. Deze uitdagingen kunnen een risico vormen voor de duurzaamheid van het convergentieproces.

De Commissie is vastberaden om lidstaten te steunen bij hun voorbereiding op de toetreding tot de eurozone. Via een specifieke actielijn in haar steunprogramma voor structurele hervormingen (SRSP) zal de Commissie, op verzoek, lidstaten die de euro willen invoeren, gerichte ondersteuning bieden. Convergentie verwezenlijken en robuuste economische structuren opzetten is van cruciaal belang voor de welvaart van de EU als geheel en voor de soepele werking van de euro.

Grotere sociale rechtvaardigheid in de economische en monetaire unie

De Europese pijler van sociale rechten formuleert beginselen die van essentieel belang zijn voor billijke en goed functionerende arbeidsmarkten en socialezekerheidsstelsels. Bijzondere aandacht voor werkgelegenheid en sociale prestaties is erg belangrijk om de economische en monetaire unie veerkrachtiger te maken en verder uit te diepen. De Europese pijler van sociale rechten waarmaken is een gezamenlijk politiek engagement en een gedeelde verantwoordelijkheid van de Unie en de lidstaten, elk binnen hun bevoegdheden.

Een sterke sociale dimensie is een onmisbaar aspect van de economische en monetaire unie. De Europese pijler van sociale rechten is in november 2017 gezamenlijk door het Europees Parlement, de Raad en de Commissie afgekondigd. Deze pijler dient als kompas bij het aangaan van nieuwe sociale uitdagingen en moet zorgen voor een moderne, inclusieve en concurrerende samenleving.

De flexibelere arbeidsregelingen die nu bestaan, bieden nieuwe banenkansen, vooral voor jongeren, maar kunnen ook een bron van economische onzekerheid en ongelijkheid zijn. Daarom wil de Commissie, in lijn met de beginselen van de pijler van sociale rechten, ervoor zorgen dat iedereen een eerlijke kans krijgt om een volwaardig werkzaam leven te leiden met fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden en voldoende sociale bescherming, ongeacht het soort arbeidscontract dat zij of hij heeft. Naast het voorstel voor de bestaande pijler is de Europese Commissie in 2017 en 2018 ook met specifieke initiatieven gekomen om deze pijler in de praktijk te brengen.

Zo heeft de Commissie in maart een pakket sociale rechtvaardigheid gepresenteerd. Dit bevat voorstellen voor een Europese Arbeidsautoriteit die er moet op toezien dat EU-regels inzake arbeidsmobiliteit eerlijk, eenvoudig en doeltreffend worden gehandhaafd (zie ook hoofdstuk 4).

Dit pakket sociale rechtvaardigheid bevatte ook een voorstel voor een aanbeveling van de Raad over de toegang tot sociale bescherming voor werknemers en zelfstandigen. In december hebben de ministers een politiek akkoord over dit voorstel bereikt. De aanbeveling wil alle atypische werknemers en zelfstandigen steunen die vanwege hun arbeidsstatus niet voldoende gedekt zijn door socialezekerheidsstelsels en daardoor tegen grotere economische onzekerheid aankijken.

De aanbeveling ziet op socialezekerheidsstelsels voor werkloosheid, ziekte en ziektekosten, moeder- en vaderschapsverlof, arbeidsongevallen en beroepsziekten, invaliditeit en ouderdom. Het doel is om EU-landen ertoe aan te zetten dat ze alle atypische werknemers en zelfstandigen de zekerheid bieden dat ze kunnen aansluiten bij en bijdragen aan socialezekerheidsstelsels, zodat lacunes in de formele dekking worden gedicht. Tegelijk kunnen deze groepen hiermee als deelnemers aan een stelsel afdoende sociale rechten opbouwen en komt er meer transparantie over socialezekerheidsstelsels en de daaraan verbonden rechten.

Evenwicht tussen werk en privéleven

In 2017 is de Commissie gekomen met een voorstel voor een nieuwe richtlijn voor het evenwicht tussen werk en privéleven voor ouders en mantelzorgers. Dit initiatief moet een van de cruciale verwezenlijkingen van de Europese pijler van sociale rechten worden. Hiermee wordt een aantal nieuwe of strengere minimumnormen vastgesteld voor ouderschaps-, vaderschaps- en zorgverlof en flexibele arbeidsregelingen. Het Europees Parlement en de Raad onderhandelen momenteel over dit initiatief. In december hebben ze hierover een voorlopig akkoord bereikt.

Transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden

In juni 2018 hebben de lidstaten een akkoord bereikt over het voorstel van de Commissie voor een richtlijn voor transparantere en beter voorspelbare arbeidsvoorwaarden. Dit voorstel moet ervoor zorgen dat in een moderne en flexibele arbeidsmarkt alle werknemers in de EU de nodige documenten ontvangen met alle nuttige informatie over de basisvoorwaarden van hun arbeidsverhoudingen. Voorts bevat het voorstel nieuwe rechten voor alle werknemers, ook die in atypische arbeidsvormen. Het Europees Parlement en de Raad waren eind 2018 nog aan het onderhandelen over dit voorstel.

Uitdagingen voor de werkgelegenheid en op sociaal gebied aanpakken

De Europese pijler van sociale rechten was richtinggevend in de cyclus 2018 van economische beleidscoördinatie, beter bekend als het Europees Semester. Daardoor ging in de aanbevelingen aan de lidstaten de aandacht nog meer naar uitdagingen op werkgelegenheidsgebied en op sociaal gebied. Het ontwerp van gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid bevatte een nieuw sociaal scorebord. Dit brengt de trends en prestaties van de verschillende EU-landen in kaart voor drie gebieden die verband houden met de twintig beginselen van de pijler: gelijke kansen en toegang tot de arbeidsmarkt, billijke arbeidsvoorwaarden, en sociale bescherming en inclusie.

De economische vooruitzichten zijn positief. Tegen die achtergrond willen de landspecifieke aanbevelingen van 2018 een toekomstgerichte benadering bevorderen waarbij de aandacht gaat naar het leggen van de fundamenten voor duurzame, inclusieve groei op lange termijn. Om dit doel te bereiken, moeten alle niveaus zich engageren, ook sociale partners en het maatschappelijk middenveld. De Raad heeft de aanbevelingen in juli vastgesteld.

Hervormingen in de lidstaten ondersteunen

De Europese economie is sterker geworden en groeit gestaag. Dat neemt niet weg dat verdere structurele hervormingen nodig zijn om onze economieën stabieler, inclusiever, productiever en veerkrachtiger te maken.

Om die hervormingsinspanningen te ondersteunen, heeft de Commissie in 2015 de Ondersteunings­dienst voor structurele hervormingen (SRSS) opgericht. Die helpt lidstaten om hervormingen voor te bereiden, vorm te geven en uit te rollen. De ondersteuning komt er alleen als daarom gevraagd wordt en ze is toegesneden op de behoeften van de lidstaat.

De vraag om ondersteuning door deze dienst heeft alle verwachtingen overtroffen. Tot dusver is de dienst, via onder meer het steunprogramma voor structurele hervormingen (SRSP), betrokken bij bijna vijfhonderd projecten voor technische ondersteuning in 25 EU-lidstaten. Daarbij gaat het er bijvoorbeeld om dat lidstaten hulp krijgen bij het hervormen en moderniseren van hun onderwijs- en zorgstelsels, overheidsfinanciën, belastingdienst, overheidsdiensten en rechtspraak, digitale economie, het ondernemingsklimaat en de toegang tot financiering.

Zo kreeg het Kroatische Ministerie van Justitie bijstand bij de inspanningen ter verbetering van organisatie en bedrijfsvoering van rechtbanken in het land, om zo de rechtspraak doeltreffend te maken en de rechtsstaat te doen respecteren. De Commissie ondersteunt ook Slowakije in zijn inspanningen om de zorg doeltreffender en efficiënter te maken. Letland krijgt dan weer steun om zijn belastingstrategie voor de middellange termijn uit te rollen. Ook Bulgarije kreeg steun om het land te helpen een ondernemingsvriendelijker klimaat te creëren, terwijl de Baltische staten hulp kregen om kapitaalmarkten in de regio beter te laten functioneren.

Omdat de vraag vanuit de lidstaten bleef toenemen, had de Commissie in december 2017 voorgesteld om de financiering van het steunprogramma voor structurele hervormingen op te trekken. Het Europees Parlement en de Raad hebben het voorstel in 2018 goedgekeurd. Het programma beschikt daarmee nu over een budget van in totaal 222,8 miljoen euro voor de periode tot 2020. Hiermee kan de EU inspelen op de grote vraag om ondersteuning vanuit de lidstaten.

Eerlijke concurrentie

Het afgelopen decennium speelde het staatssteuntoezicht van de EU in de banksector een onmisbare rol om de EU-banksector opnieuw gezond te maken. Banken moesten immers herstructureren en hun balansen opschonen, wilden ze staatssteun krijgen. De Commissie heeft ook geholpen om resterende lasten uit het verleden bij banken in de EU weg te werken.

Op Cyprus heeft de Commissie groen licht gegeven voor staatssteun waarmee Cyprus Cooperative Bank (CCB) gecontroleerd de markt kon verlaten. Daarbij werden delen van de activiteiten van de bank aan Hellenic Bank verkocht. Met deze hele operatie is voor 6 miljard euro niet-renderende leningen uit de Cypriotische banksector weggehaald. Om deze goedkeuring te krijgen, heeft Cyprus bindende toezeggingen gedaan om zijn rechtspraak te hervormen. Dit moet aanslepende problemen met niet-renderende leningen helpen voorkomen en de kosten voor de belastingbetaler verminderen.

In Italië is Banca Monte dei Paschi di Siena, in het kader van haar herstructureringsplan, erin geslaagd 24,6 miljard euro probleemkredieten af te stoten via de Italiaanse garantieregeling GACS. Met deze regeling, die in 2016 is opgezet, is geen steun gemoeid. Tussen januari en september 2018 hebben nog negen andere marktconforme GACS-transacties plaatsgevonden. Hiermee is voor nog eens 14,4 miljard euro aan probleemkredieten uit het Italiaanse banksysteem weggehaald.

Voorts heeft de Commissie een onderzoek naar steun die de Sloveense Nova Ljubljanska Banka (NLB) in 2013 had ontvangen, met goed gevolg afgesloten. De Commissie kon instemmen met de maatregelen die Slovenië had voorgesteld om van deze bank opnieuw een levensvatbare speler op de Sloveense bankenmarkt te maken.

In 2018 gaf de Commissie toestemming om de Duitse HSH Nordbank zonder verdere steun aan particuliere investeerders te verkopen. De meeste banken die in het belang van de financiële stabiliteit tijdens de crisis van de belastingbetaler steun hebben gekregen, zijn nu hun staatssteunprocedure aan het verlaten en worden opnieuw aantrekkelijk voor particuliere marktpartijen.

Het staatssteuntoezicht in de banksector zal zijn onafhankelijke rol blijven spelen om voor een eerlijke en concurrerende financiële sector te zorgen. Dit verloopt in nauwe coördinatie met het kader voor bankenafwikkeling van de bankenunie.

Versterken van de internationale rol van de euro

In september kondigde Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, in zijn Staat van de Unie plannen aan voor nieuwe initiatieven die de internationale rol van de euro verder moeten versterken. Met deze voorstellen die de Commissie in december heeft aangekondigd, maakt ze nogmaals duidelijk hoe sterk Europa gehecht is aan een open, multilaterale en op regels gebaseerde wereldeconomie. Deze voorstellen kunnen Europese burgers en bedrijven tastbare voordelen opleveren, zoals lagere transactiekosten, een ruimer aanbod, betere toegang tot financiering, meer autonomie en een veerkrachtiger internationaal financieel systeem. De hoeksteen van dit pakket van voorstellen zijn initiatieven die de euro aantrekkelijker moeten maken als internationale munt, door de veerkracht van de Europese economie te versterken en de diepte, liquiditeit en efficiëntie van Europese financiële markten te verbeteren, met name door de kapitaalmarktenunie te voltooien. In de voorstellen wordt er ook voor gepleit om de euro meer te gebruiken in strategische sectoren zoals energie, grondstoffen en vervoer. Ook zou de eurozone internationaal meer met één stem naar buiten moeten treden.

De EU-langetermijnbegroting 2021-2027

In mei 2018 is de Commissie met twee voorstellen gekomen die duidelijk maken hoe de nieuwe EU-langetermijnbegroting (2021-2027) kan bijdragen aan stabiliteit, convergentie en cohesie in de eurozone en in de EU, en tegelijk de economische prestaties en veerkracht impulsen kan geven.

Het steunprogramma voor hervormingen zal prioritaire hervormingen in alle EU-lidstaten ondersteunen. Daarvoor is een totaalbudget van 25 miljard euro beschikbaar. Het bestaat uit drie onderdelen: een hervormingsinstrument, dat hervormingen financieel moet ondersteunen; een instrument voor technische ondersteuning, dat technische deskundigheid aanbiedt en deelt, en een convergentiefaciliteit, die de lidstaten bijstaat op hun weg naar toetreding tot de euro. Met dit programma zou de EU kunnen inspelen op de sterke vraag vanuit de lidstaten naar steun bij het voorbereiden, vormgeven en uitrollen van groeibevorderende hervormingen.

Het voorstel voor een Europese stabilisatiefunctie voor investeringen zal helpen om overheidsinvesteringen op peil te houden en grote economische schokken in lidstaten van de eurozone en in lidstaten die deelnemen aan het Europees wisselkoersmechanisme, beter op te vangen.

Een evenwichtig en vooruitstrevend handelsbeleid

De laatste jaren heeft de internationale handel te kampen met groeiende problemen. Niet alleen zijn er opnieuw twijfels gerezen over de gevolgen van de globalisering, maar ook over het nut van handelsovereenkomsten, en het protectionisme is teruggekeerd. De EU verdedigde in 2018 daarom nog sterker het op regels gebaseerde multilaterale handelsstelsel dat wordt geschraagd door de WTO, en werkt daarbij nauw samen met handelspartners om de internationale handelsregels te moderniseren.

De EU blijft een leidende rol spelen binnen de WTO. Zij heeft nogmaals haar ondubbelzinnige steun voor de WTO uitgesproken en zal blijven streven naar oplossingen voor belangrijke vraagstukken in het multilaterale wereldhandelsstelsel. In september 2018 diende de EU een voorstel in voor de hervorming van de organisatie. De regels inzake subsidies en gedwongen overdracht van technologie, die ten grondslag liggen aan de groeiende spanningen op handelsgebied, moeten worden geactualiseerd en de WTO moet transparanter worden. Ook moet de impasse in de benoeming van nieuwe leden van de WTO-beroepsinstantie worden doorbroken, zodat het geschillenbeslechtingssysteem kan blijven functioneren.

Het handelsbeleid moet ook doeltreffend en transparant zijn, en gebaseerd op waarden. De kernpunten van de strategie „Handel voor iedereen” van 2015 bleven ook van toepassing in 2018: openheid gecombineerd met strenge normen blijft de beste manier om de globalisering ten goede te laten komen aan alle Europeanen.

De EU is blijven streven naar de sluiting van nieuwe handelsovereenkomsten en de actualisering van bestaande overeenkomsten ten voordele van bedrijven, werknemers en consumenten.

Er is vooruitgang geboekt met het voorstel voor de toetsing van buitenlandse directe investeringen op veiligheid en openbare orde om ervoor te zorgen dat deze een belangrijke bron van groei blijven in de EU, zonder de essentiële belangen van de Unie te schaden. In november bereikten de Raad en het Europees Parlement politieke overeenstemming over de definitieve vorm van deze toetsing. Het Parlement zal in februari 2019 hierover stemmen, waarna de Raad de verordening snel kan goedkeuren. De verordening zal naar verwachting in april 2019 in werking treden.

Met haar markttoegangsstrategie pakt de EU overal ter wereld belemmeringen voor markttoegang aan, maar tegelijkertijd blijft zij zich inzetten voor evenwichtige, op regels gebaseerde en verantwoorde handel.

Een Europa dat beschermt

Europa is een open continent, maar we zijn niet naïef. De EU komt op voor haar waarden en belangen. In ons handelsbeleid komen we ook krachtig op voor bedrijven en werknemers wanneer anderen de regels voor de wereldhandel overtreden of oneerlijke handelspraktijken toepassen.

Wanneer diplomatiek ingrijpen niet helpt, aarzelt de EU niet om een beroep te doen op het WTO-mechanisme voor geschillenbeslechting om ervoor te zorgen dat bedrijven, werknemers en landbouwers in de EU ten volle profiteren van de rechten op grond van ons WTO-lidmaatschap. In 2018 begon de EU een procedure tegen China vanwege technologieoverdracht en tegen de Verenigde Staten vanwege de maatregelen met betrekking tot de invoer van staal en aluminium. Deze geschillenbeslechtingsprocedures werpen vruchten af: in 2018 schafte Rusland de antidumpingrechten op lichte bedrijfsvoertuigen uit Duitsland en Italië af.

In overeenstemming met de regels van de WTO en de EU-wetgeving heeft de EU tien nieuwe onderzoeken geopend en zeven maatregelen tegen oneerlijke handelspraktijken genomen, waaronder antidumpingrechten op staal uit China, zodat de exportprijs overeenkomt met de reële marktwaarde. De EU heeft ook zeventien nieuwe herzieningsonderzoeken geopend en zeven bestaande maatregelen met vijf jaar verlengd.

In juli heeft de EU voorlopige vrijwaringsmaatregelen ingesteld ten aanzien van 23 categorieën staalproducten om de mogelijke verlegging van het handelsverkeer in staal vanuit andere landen naar de EU als gevolg van de Amerikaanse heffingen tegen te gaan.

De EU beschermt haar industrieën ook wanneer derde landen onderzoeken tegen EU-export openen (antidumping-, antisubsidie- of vrijwaringsonderzoeken), bijvoorbeeld de procedures die zijn ingeleid door de Verenigde Staten (staal en aluminium, zonnepanelen, olijven), Turkije (banden) of Israël (cacaopasta).

In juni 2018 is de nieuwe EU-antidumping- en antisubsidiewetgeving in werking getreden. Samen met de veranderingen die in december 2017 werden doorgevoerd in de regels voor de berekening van de dumpingmarge wanneer de prijzen en kosten worden verstoord door overheidsingrijpen, is dit de eerste grote herziening van de EU-handelsbeschermingsinstrumenten sinds de oprichting van de WTO in 1994. Met de nieuwe regelgeving zijn de handelsbeschermingsinstrumenten beter afgestemd op de uitdagingen van de wereldeconomie. Ze zijn effectiever, transparanter en gebruiksvriendelijker geworden voor ondernemingen en bieden de EU de mogelijkheid hogere rechten te heffen op met dumping ingevoerde producten.

Octrooien zijn essentieel voor de Europese economie en de internationale handel doordat zij innovatie stimuleren, terwijl de toegang tot normen belangrijk is voor technologische ontwikkeling. De relatie tussen octrooien en normen is een prioriteit voor de EU. In oktober heeft de EU een groep van 15 deskundigen op het gebied van standaard-essentiële octrooien opgericht. Deze octrooien maken deel uit van gestandaardiseerde technologie en de groep adviseert de Europese Commissie over de verbetering van de vergunningen hiervoor. De eerste vergadering heeft plaatsgevonden op 12 november.

Europese exporteurs krijgen nog steeds overal ter wereld te maken met handelsbelemmeringen. Volgens het in juni gepubliceerde jaarverslag van de Europese Commissie over de handels- en investeringsbelemmeringen werden EU-exporteurs in 2017 geconfronteerd met 396 handelsbelemmeringen in meer dan 57 landen, een grote stijging ten opzichte van 2016. Uit het verslag bleek dat dankzij de markttoegangsstrategie van de Commissie 45 belemmeringen waren weggewerkt, die gevolgen hadden voor uitvoer ter waarde van 8,2 miljard euro — meer dan een verdubbeling ten opzichte van 2016.

De EU neemt duidelijk stelling tegen goederen die worden gebruikt voor de doodstraf of foltering. De alliantie voor handel zonder foltering, waartoe de EU in 2017 mede het initiatief had genomen, kwam in september bijeen tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Delegaties van nog eens zes landen, waaronder Australië en Nieuw-Zeeland, sloten zich aan bij de alliantie en de leden kwamen overeen maatregelen te nemen om de handel in goederen die worden gebruikt voor de doodstraf of foltering, te beperken of te stoppen en te streven naar een bindende resolutie van de Verenigde Naties.

Een Europa dat het voortouw neemt

De handelsovereenkomsten die de EU heeft gesloten of waarover zij onderhandelt, hebben als doel dat handel iedereen ten goede komt. Dankzij deze overeenkomsten worden de strenge Europese normen op het gebied van voedselveiligheid, rechten van werknemers, milieu en consumentenrechten tot ver buiten Europa geëxporteerd.

De EU speelde een sleutelrol in de discussies binnen de Verenigde Naties over nieuwe regels voor de beslechting van investeringsgeschillen. In 2018 bleef de EU streven naar de oprichting van een multilateraal gerecht voor de beslechting van dergelijke geschillen, wat een belangrijke innovatie zou zijn op het vlak van mondiale governance.

In juni reikte Cecilia Malmström, Europees commissaris voor Handel, de eerste „Fair and Ethical Trade City Award” uit aan de stad Gent. Met deze prijs worden lokale initiatieven voor eerlijke en ethische handelspraktijken aangemoedigd.

De handelsovereenkomst EU-Mexico

In april werden de onderhandelingen over een nieuw handelsakkoord afgerond. Vrijwel al het goederenverkeer tussen de EU en Mexico zal vrij van rechten zijn, inclusief de handel in landbouwproducten. De vereenvoudiging van de douaneprocedures zal ten goede komen aan de industrie en de landbouw in de EU.

De overeenkomst stelt strenge eisen op het gebied van werk, veiligheid en milieu- en consumentenbescherming. Er wordt expliciet verwezen naar het voorzorgsbeginsel, op grond waarvan beleidsmakers de gezondheid van mensen, dieren of planten, of het milieu op door hen passend geachte wijze kunnen beschermen als zij van mening zijn dat deze gevaar lopen, ook als het wetenschappelijke bewijs niet eenduidig is.

De overeenkomst bevat ook een verbintenis tot het uitvoeren van de Klimaatovereenkomst van Parijs. De EU-lidstaten behouden het recht om hun publieke dienstverlening te organiseren naar eigen inzicht.

Het is de eerste EU-handelsovereenkomst die ook bepalingen bevat inzake corruptie, zoals omkoping en witwassen, in de particuliere sector en bij de overheid.

Europese en Mexicaanse bedrijven kunnen op voet van gelijkheid deelnemen aan elkaars aanbestedingsprocedures voor overheidsopdrachten. Met dit akkoord worden ook de intellectuele-eigendomsrechten beschermd en wordt voorkomen dat kopieën van traditionele EU-streekproducten (levensmiddelen en dranken) worden verkocht in Mexico.

De handel in diensten, zoals financiële diensten, vervoer, e-commerce en telecommunicatie, wordt opengesteld en dankzij ambitieuze mededingings- en subsidiebepalingen wordt een gelijk speelveld gecreëerd en wordt de toegang tot de markt verbeterd.

Het investeringsklimaat wordt beter en omvat ook het nieuwe Europese systeem voor de regeling van investeringsgeschillen, dat transparantie waarborgt en regeringen het recht geeft om regulerend op te treden in het openbaar belang. De EU en Mexico zullen samen werken aan de oprichting van een multilateraal investeringsgerecht.

De economische partnerschapsovereenkomst met Japan

Tijdens de top EU-Japan, die in juli plaatsvond in Tokio, ondertekenden Commissievoorzitter Juncker, voorzitter van de Europese Raad Tusk en de Japanse premier Abe de economische partnerschapsovereenkomst tussen de EU en Japan, het grootste en belangrijkste handelsakkoord dat ooit door de EU werd gesloten.

Japan en de EU zijn beide sterk gehecht aan democratie, de bescherming van de mensenrechten, vrije en open handel, multilateralisme en een op regels gebaseerde internationale orde. Japan is sinds jaar en dag een strategische partner van de EU en een belangrijke bondgenoot op het internationale toneel.

Met de economische partnerschapsovereenkomst, die op 1 februari 2019 in werking is getreden, ontstaat een handelszone van 635 miljoen mensen, die bijna een derde van het totale bruto binnenlands product van de wereld vertegenwoordigt. De overeenkomst zal handelsbelemmeringen wegnemen en de EU en Japan helpen gezamenlijk vorm te geven aan de regels voor de wereldhandel.

De één miljard euro aan rechten die naar Japan exporterende EU-bedrijven momenteel betalen, wordt vrijwel volledig afgeschaft, evenals een aantal reeds lang bestaande belemmeringen in de regelgeving, bijvoorbeeld wat de uitvoer van Europese auto’s betreft. De overeenkomst zal de uitvoer een impuls geven en nieuwe kansen creëren voor EU-bedrijven, waarvan ook de burgers zullen profiteren. De uitvoermogelijkheden worden verruimd, met name voor belangrijke EU-landbouwproducten, en de benaming van meer dan 200 traditionele dranken en levensmiddelen wordt beschermd op de Japanse markt. De overeenkomst zal het voor EU-bedrijven gemakkelijker maken om diensten te verlenen in Japan. Mededingings- en subsidiebepalingen zullen bijdragen tot een gelijk speelveld. De overeenkomst bevat ook een hoofdstuk over kleine en middelgrote ondernemingen, en voorziet in contactpunten en gerichte informatie voor kleinere ondernemingen, wat bijzonder relevant is aangezien vier op de vijf huidige exporteurs naar Japan kleine bedrijven zijn.

De overeenkomst stelt strenge eisen op het gebied van werk, veiligheid en milieu- en consumentenbescherming, en behoedt de openbare diensten volledig. Er is een apart hoofdstuk over duurzame ontwikkeling en het is de eerste EU-handelsovereenkomst met een specifieke verbintenis tot naleving van de Klimaatovereenkomst van Parijs.

In 2018 heeft de EU verder tijdens drie sessies onderhandeld met Japan over de normen inzake investeringsbescherming en geschillenbeslechting.

De Brede Economische en Handelsovereenkomst met Canada

Op 21 september 2018 was het één jaar geleden dat de Brede Economische en Handelsovereenkomst tussen de EU en Canada voorlopig van toepassing werd.

Deze overeenkomst zal EU-bedrijven meer dan 500 miljoen euro per jaar besparen, het bedrag dat zij vroeger moesten betalen aan Canadese douanerechten. Bijna 99 % van deze besparingen begon op de eerste dag dat de overeenkomst van kracht was.

Bedrijven zullen tijd en geld besparen doordat de procedures zijn versoepeld. Consumenten in de EU zullen profiteren van een ruimere keuze en lagere prijzen.

Transparante en inclusieve onderhandelingen

Transparantie en betrokkenheid van het publiek bleven in 2018 essentiële elementen van het handelsbeleid met het oog op de democratie, het vertrouwen van de burger en de verantwoordingsplicht. Deze drie elementen moeten worden gewaarborgd vóór, tijdens en na de onderhandelingen, en ook bij de uitvoering van de overeenkomst.

De Europese Commissie heeft verslagen van onderhandelingsronden gepubliceerd, evenals standpuntnota’s en voorstellen voor de tekst van handelsovereenkomsten waarover werd onderhandeld. Zij heeft ook een grote hoeveelheid extra informatie over de handelsovereenkomst met Mexico gepubliceerd. In 2018 heeft de Europese Commissie haar tweede uitgebreide jaarverslag gepubliceerd over de uitvoering van de handelsovereenkomsten van de EU. Daardoor konden belanghebbenden, het maatschappelijk middenveld en andere EU-instellingen toezicht uitoefenen op de wijze waarop de EU de overeenkomsten uitvoert. Het bevat ook lessen voor lopende en toekomstige handelsonderhandelingen.

In februari hield de nieuwe adviesgroep over EU-handelsonderhandelingen de eerste van zes vergaderingen. De groep bestaat uit 28 organisaties die bedrijven, vakbonden, consumenten en milieuorganisaties vertegenwoordigen, en wil de dialoog bevorderen en standpunten van een breed scala van belanghebbenden verzamelen.

Verenigde Staten

Wat de handel met de Verenigde Staten betreft, was onze aandacht vooral gericht op de aanpak van vraagstukken van wederzijds belang. In juni heeft de VS heffingen ingesteld op de uitvoer van staal en aluminium door de EU. De EU beschouwde deze heffingen als ongerechtvaardigd en illegaal en had geen andere keuze dan tegenmaatregelen te nemen tegen uitvoer door de VS. In juli kwamen Commissievoorzitter Juncker en de Amerikaanse president Trump overeen een uitvoerende werkgroep in te stellen om het handelsverkeer te vergemakkelijken en een positieve trans-Atlantische handelsagenda te ontwikkelen. De groep moet ook manieren onderzoeken om de samenwerking op regelgevingsgebied te intensiveren, de heffingen op industriegoederen (met uitzondering van auto’s) af te schaffen, de handel in sojabonen te vergemakkelijken, de handel in vloeibaar aardgas te vergroten met het oog op de energiezekerheid, en de Wereldhandelsorganisatie te hervormen.

Sinds de oprichting heeft de groep vier vergaderingen op politiek niveau gehouden, waarbij de besprekingen vooral betrekking hadden op regelgeving. Dit heeft al positieve resultaten opgeleverd. Wat betreft vloeibaar aardgas, hebben EU-bedrijven verschillende langetermijncontracten met Amerikaanse bedrijven gesloten en nieuwe EU-infrastructuur- en terminalprojecten zijn gaande. De VS heeft beloofd zijn vergunningsvereisten voor de uitvoer van vloeibaar aardgas naar de EU te versoepelen. Wat betreft de handel in sojabonen, hebben Amerikaanse exporteurs hun aandeel op de EU-markt ongeveer verdubbeld. Terwijl deze werkzaamheden worden voorgezet, hebben beide partijen beloofd geen nieuwe heffingen in te voeren.

China

In 2018 vond een succesvolle topontmoeting tussen de EU en China plaats. Ook werden drie onderhandelingsronden gehouden over een investeringsovereenkomst met China en in de marge van de top zijn de eerste voorstellen inzake markttoegang uitgewisseld. Er vonden twee onderhandelingsronden plaats over de overeenkomst inzake de bescherming van traditionele dranken en levensmiddelen. China heeft toegezegd met de EU te zullen samenwerken inzake de hervorming van de Wereldhandelsorganisatie, zodat deze het hoofd kan bieden aan de huidige uitdagingen.

Overige onderhandelingen

De EU heeft handelsovereenkomsten met zeventig partners, die 40 % van het mondiale bruto binnenlands product vertegenwoordigen. Om nieuwe markten te openen voor Europese exporteurs, heeft de EU nieuwe onderhandelingen opgestart en is goede vooruitgang geboekt met lopende onderhandelingen.

Zuidelijke en oostelijke buurlanden

De ministers van Handel en vertegenwoordigers van 43 landen van de Unie voor het Middellandse Zeegebied kwamen in maart voor het eerst sinds 2010 bijeen om een nieuwe impuls te geven aan de regionale handels- en investeringsagenda. Ze bekrachtigden actieplannen voor meer samenwerking in allerlei sectoren en inzake de bestrijding van piraterij en namaak.

Er is vooruitgang geboekt met de diepe en brede vrijhandelsruimte met Tunesië tijdens twee onderhandelingsronden in 2018.

In juni hielden de Europese Commissie en de Samenwerkingsraad van de Golf hun tweede vergadering van de handels- en investeringsdialoog.

Wat de oostelijke buurlanden betreft, heeft de EU zich geconcentreerd op de uitvoering van haar overeenkomsten inzake diepe en brede vrijhandelsruimten met Georgië, Moldavië en Oekraïne.

Latijns-Amerika

De besprekingen met de Mercosur (Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay) zijn in 2018 voortgezet. Het doel daarvan is twee grote regionale markten te integreren, de douanerechten te verlagen, betere kansen voor het bedrijfsleven in de Mercosurlanden te creëren, consumenten meer keuze te geven, bureaucratische rompslomp te verminderen, de groei en het concurrentievermogen te stimuleren en gedeelde waarden zoals duurzame ontwikkeling te bevorderen, en banen te scheppen.

De EU heeft drie onderhandelingsronden met Chili gehouden over de actualisering van de vrijhandelsovereenkomst tussen de EU en Chili van 2002. De EU heeft voor het eerst voorgesteld bepalingen op te nemen over handel en gender.

In april zijn de onderhandelingen over de modernisering van de handelsovereenkomst met Mexico afgerond.

Azië en Australazië

Op 19 oktober ondertekende de EU handels- en investeringsovereenkomsten met Singapore. In oktober stuurde de Commissie de handels- en investeringsovereenkomsten met Vietnam naar de Raad ter goedkeuring en naar het Europees Parlement voor instemming. Er zijn drie onderhandelingsronden gehouden met Indonesië over een overeenkomst om de handel en directe investeringen tussen de EU en Indonesië te stimuleren. Het doel is tot een overeenkomst te komen die vergelijkbaar is met die met Singapore en Vietnam.

In juni zijn onderhandelingen geopend met Australië en Nieuw-Zeeland.

Met elk land zijn twee onderhandelingsronden gehouden en de EU heeft voorstellen gepubliceerd op 18 onderhandelingsterreinen.

Landen in Afrika, het Caribisch Gebied en de Stille Oceaan

In augustus was Gambia het 14e West-Afrikaanse land dat de regionale economische partnerschapsovereenkomst met de EU ondertekende. In september ondertekende Mauritanië als 15e land (alleen Nigeria ontbreekt nog). Op 6 december hechtte de Raad zijn goedkeuring aan de toetreding van Samoa tot de economische partnerschapsovereenkomst met landen in de Stille Oceaan. Deze economische partnerschapsovereenkomsten zijn handels- en ontwikkelingsovereenkomsten tussen de EU en landen in Afrika, het Caribisch Gebied en de Stille Oceaan. Momenteel worden vijftig van dergelijke overeenkomsten uitgevoerd. Ze kunnen worden gezien als bouwstenen voor een toekomstige vrijhandelsruimte tussen beide continenten, een van de doelen van de nieuwe Afrikaans-Europese alliantie voor duurzame investeringen en banen, waarmee ook steun wordt verleend voor de Afrikaanse inspanningen om een vrijhandelsruimte in Afrika te bewerkstelligen.

Bestrijding van terrorisme en andere criminaliteit in Europa

De EU heeft haar actieplan van 2017 inzake de bescherming van openbare ruimten verder uitgevoerd, ondersteund door meer dan 100 miljoen euro aan financiering. Naar aanleiding van de incidenten in Salisbury en Amesbury in het Verenigd Koninkrijk werd de uitvoering van het actieplan van oktober 2017 ter verbetering van de paraatheid bij veiligheidsrisico’s op chemisch, biologisch, radiologisch en nucleair gebied versneld.

In 2018 zijn ook drie richtlijnen van toepassing geworden die cruciaal zijn voor een betere bestrijding van terrorisme en ernstige criminaliteit, te weten de EU-richtlijn persoonsgegevens van passagiers (PNR), de richtlijn terrorismebestrijding en de richtlijn controle op de verwerving en het voorhanden hebben van wapens.

In april heeft de Commissie voorstellen ingediend om terrorismefinanciering droog te leggen door de toegang tot financiële informatie te verbeteren. Op grond van de voorgestelde regels zouden rechtshandhavingsinstanties tijdig toegang krijgen tot de financiële informatie die nodig is om ernstige strafbare feiten te onderzoeken. De nieuwe regels zorgen voor een betere samenwerking tussen de nationale rechtshandhavingsinstanties en de nationale financiële-inlichtingeneenheden, en met Europol. Het voorstel is momenteel in behandeling bij de Raad en het Europees Parlement, die ernaar streven het vóór de Europese verkiezingen van mei 2019 goed te keuren.

In september heeft de Commissie nieuwe regels voorgesteld om binnen één uur terroristische inhoud van het web te verwijderen. Het voorstel verduidelijkt de rol van de nationale autoriteiten en de aanbieders van hostingdiensten, en voorziet tevens in solide waarborgen voor de eerbiediging van de grondrechten, zoals de vrijheid van meningsuiting en de invoering van een wettelijk bindende zorgplicht.

De Commissie heeft ook een initiatief gelanceerd waarbij de Europese Raad werd verzocht artikel 86 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie te wijzigen, zodat de wetgever de bevoegdheid van het Europees Openbaar Ministerie kan uitbreiden tot de bestrijding van grensoverschrijdend terrorisme in alle lidstaten. Een sterker Europees Openbaar Ministerie, dat optreedt op EU-niveau, zou de huidige tekortkomingen in de bestrijding van terrorisme het hoofd bieden en zorgen voor een gemeenschappelijke EU-aanpak van terrorisme, die alle stappen omvat, gaande van onderzoek en vervolging tot het voor de rechter brengen van terroristische misdrijven.

Criminelen en terroristen gebruiken tekstberichten, e-mails en apps om te communiceren. In meer dan de helft van alle strafrechtelijke onderzoeken die vandaag worden gevoerd, willen speurders inzage in elektronisch bewijsmateriaal dat in het bezit is van dienstverleners in andere landen. Bijna twee derde van deze misdrijven kan echter niet naar behoren worden onderzocht of vervolgd omdat die onderzoekers niet tijdig toegang krijgen tot dit bewijsmateriaal. Om deze kwestie aan te pakken, heeft de Commissie in april nieuwe regels voorgesteld op grond waarvan rechtshandhavingsinstanties en justitiële autoriteiten gemakkelijker toegang krijgen tot dit bewijsmateriaal, ongeacht waar in de Unie dat is opgeslagen. In december heeft de Raad zijn onderhandelingsstandpunt over de voorgestelde verordening bepaald en zodra het Europees Parlement dat ook heeft gedaan, zal de Raad onderhandelingen met het Parlement beginnen.

Op 14 november is een nieuwe verordening aangenomen over de bevriezing en confiscatie van vermogensbestanddelen in andere landen. De nieuwe regels zullen het gemakkelijker maken om criminele vermogensbestanddelen in andere landen in beslag te nemen, illegale middelen te bevriezen en te confisqueren, en de rechten van slachtoffers op schadevergoeding te beschermen.

De EU heeft ermee ingestemd het rechtskader van het Europees Strafregisterinformatiesysteem te verbeteren, door een leemte in het systeem te dichten en de lidstaten te helpen bij de identificatie van onderdanen van derde landen met strafrechtelijke veroordelingen. Deze wetgeving zal een gecentraliseerd systeem creëren om EU-landen te identificeren waar gedetailleerde informatie over veroordelingen uit nationale registers snel kan worden verkregen.

Doeltreffendere wetgeving tegen witwaspraktijken

Sinds juli 2018 zijn nieuwe antiwitwasregels van kracht, die verhinderen dat de financiële systemen van de EU worden gebruikt voor het witwassen van geld of het financieren van terroristen. In oktober 2018 heeft de EU overeenstemming bereikt over strengere strafrechtelijke maatregelen ter bestrijding van witwaspraktijken. In een nieuwe richtlijn zullen de strafbare feiten en de sancties op het gebied van het witwassen van geld worden geharmoniseerd, zodat gevaarlijke criminelen en terroristen in de hele EU even zwaar worden bestraft voor hun misdrijven. Op basis van een in juni door de Commissie gepubliceerde methode is een versterkt beleid ten uitvoer gelegd om te bepalen welke rechtsgebieden van derde landen strategische tekortkomingen vertonen in hun regelingen ter bestrijding van witwaspraktijken en terrorismefinanciering.

Ondanks het feit dat het EU-kader voor de bestrijding van witwaspraktijken solide is, blijkt uit recente gevallen waarbij EU-banken betrokken waren, duidelijk dat er ruimte is voor verbetering, met name wat betreft samenwerking tussen bevoegde autoriteiten uit verschillende landen. In september heeft de Commissie een voorstel ingediend om het toezicht op financiële instellingen in de EU te versterken om de dreigingen van witwaspraktijken en terrorismefinanciering aan te pakken, met name door de versterking van het mandaat van de Europese Bankautoriteit inzake witwastoezicht in de financiële sector. Het voorstel is in behandeling bij de Raad en het Europees Parlement, die ernaar streven het vóór de Europese verkiezingen van mei 2019 goed te keuren.

Daarnaast heeft de Commissie in april een voorstel ingediend om het gebruik van financiële en andere informatie voor het voorkomen en bestrijden van ernstige criminaliteit te vergemakkelijken. Dit voorstel zal de samenwerking van financiële-inlichtingeneenheden met rechtshandhavingsinstanties en onderling verbeteren.

Ten slotte heeft de Commissie een gedelegeerde verordening vastgesteld met regels over de aanwijzing en de taken van centrale contactpunten voor uitgevers van elektronisch geld en betalingdienstaanbieders.

Civiel recht

Betere justitiële samenwerking

In mei heeft de Commissie twee voorstellen goedgekeurd over de modernisering en digitalisering van de justitiële samenwerking op het gebied van de betekening en de kennisgeving van stukken en de bewijsverkrijging. Het doel is om de toegang tot de civiele rechter voor burgers en bedrijven goedkoper, efficiënter en gemakkelijker te maken. De Raad en het Europees Parlement onderhandelen momenteel over deze voorstellen.

In december hebben de Raad en het Europees Parlement in trialogen een akkoord bereikt over de voorgestelde regels voor insolventieprocedures, bedoeld om systemen voor herstructurering op te zetten en ondernemers een tweede kans te geven. Dit initiatief, dat in 2019 formeel zal worden goedgekeurd, zal in financiële moeilijkheden verkerende, levensvatbare ondernemingen meer mogelijkheden geven om vroegtijdig te herstructureren teneinde het faillissement en het ontslag van personeel te voorkomen. Het zal er ook voor zorgen dat eerlijke ondernemers na een faillissement een tweede kans krijgen om zaken te doen.

In december 2018 heeft de Raad een politiek akkoord bereikt over de voorgestelde actualisering van de „Brussel II bis-verordening” teneinde de regels voor de bescherming van kinderen in grensoverschrijdende geschillen in het gezin te actualiseren en de procedures te versnellen.

Vennootschapsrecht en toegang tot bedrijfsinformatie

In april heeft de Commissie nieuwe regels voorgesteld betreffende het gebruik van digitale instrumenten en processen in het vennootschapsrecht en grensoverschrijdende omzettingen, fusies en splitsingen. Door deze regels kunnen ondernemingen gemakkelijker digitaal communiceren met overheidsinstanties over vennootschapsrechtelijke kwesties en een geharmoniseerde procedure volgen als zij binnen de eengemaakte markt herstructureren of verhuizen. Tegelijkertijd krijgen werknemers, aandeelhouders en crediteuren meer juridische duidelijkheid en waarborgen. De onderhandelingen in het Europees Parlement en in de Raad zijn in 2018 goed gevorderd, volgens een ambitieus tijdschema dat voorziet in goedkeuring tijdens de huidige zittingsperiode.

Het systeem van gekoppelde registers, dat het gemakkelijker maakt bedrijfsinformatie in de EU te vinden, werd in 2018 op grote schaal gebruikt, met meer dan 372 000 zoekopdrachten voor bedrijfsinformatie en meer dan 241 000 verzoeken om bedrijfsgegevens in de eerste 17 maanden na de inwerkingtreding van het systeem.

Betere bescherming van persoonsgegevens

De algemene verordening gegevensbescherming, die sinds mei 2018 van kracht is, zorgt voor een sterker en consistenter gegevensbeschermingskader voor individuele personen, bedrijven en overheden. In januari heeft de Commissie richtsnoeren gepubliceerd waarin de belangrijkste vernieuwingen en mogelijkheden van de nieuwe verordening worden uitgelegd.

De nieuwe gegevensbeschermingsregels voor de instellingen, organen en instanties van de EU zijn op 11 december 2018 in werking getreden.

De voorgestelde e-privacyregels hebben tot doel gebruikers van elektronischecommunicatiediensten een hoog niveau van privacybescherming te bieden en te zorgen voor een gelijk speelveld voor alle marktdeelnemers. De nieuwe regels dragen bij tot een sterk en coherent kader voor gegevensverwerking en brengen de bestaande regels, die dateren van 2002, in overeenstemming met de algemene verordening gegevensbescherming teneinde de rechten van de burgers op bescherming van persoonsgegevens te handhaven.

Gegevensstromen zijn van belang voor zowel het bedrijfsleven als de rechtshandhaving. Door te bepalen dat een land buiten de EU een passend niveau van gegevensbescherming waarborgt, maken adequaatheidsbesluiten het mogelijk dat persoonsgegevens om zakelijke redenen vrij circuleren tussen de EU en het betrokken land, en/of dat rechtshandhavingsinstanties in staat zijn, indien nodig, gegevens uit te wisselen, waarbij de continuïteit van de bescherming wordt gewaarborgd.

In juli hebben de EU en Japan hun gesprekken over een wederzijds adequaat beschermingsniveau voor commerciële doeleinden afgerond. Tegelijkertijd zijn er tussen de EU en Zuid-Korea gesprekken gaande over een adequaat beschermingsniveau voor commerciële doeleinden, die naar verwachting begin 2019 zullen worden afgerond.

Grondrechten en rechtsstelsels

Verbetering van de doeltreffendheid van rechtsstelsels en handhaving van de rechtsstaat

Doeltreffende rechtsstelsels zijn van cruciaal belang voor de toepassing van het EU-recht en voor investeringen. In 2018 heeft de Commissie gebruikgemaakt van het EU-scorebord voor justitie en het Europees Semester om de lidstaten aan te moedigen de onafhankelijkheid, kwaliteit en efficiëntie van hun rechtsstelsels te verbeteren. In juli heeft de Raad hierover aanbevelingen gericht tot Kroatië, Italië, Cyprus, Portugal en Slowakije.

In september heeft de Commissie Polen voor het Hof van Justitie van de Europese Unie gedaagd wegens schendingen van het beginsel van rechterlijke onafhankelijkheid door de nieuwe Poolse wet inzake de verlaging van de pensioenleeftijd voor rechters van het Hooggerechtshof. Het Hof van Justitie heeft alle voorlopige maatregelen gelast waarom de Commissie had verzocht, in afwachting van zijn definitieve arrest.

In het kader van de nieuwe langetermijnbegroting van de EU heeft de Commissie een voorstel ingediend voor een verordening inzake de bescherming van de begroting van de Unie in geval van fundamentele tekortkomingen op het gebied van de rechtsstaat in de lidstaten.

Bescherming van rechten en bestrijding van discriminatie

In april heeft de Commissie EU-brede normen voorgesteld voor de bescherming van klokkenluiders die melding maken van inbreuken op EU-regels die het algemeen belang ernstig kunnen schaden. Dit zal het opsporen, onderzoeken en bestraffen van inbreuken op het EU-recht bevorderen en zou het recht op vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van de media waarborgen.

In het verslag over de toepassing van het EU-Handvest van de grondrechten van 2017 werd gewezen op de dringende uitdagingen om van de grondrechten een realiteit te maken in het dagelijkse leven van de burgers. Dit varieert van een betere respons tegen haatcriminaliteit, haatzaaiende uitspraken en geweldpleging tegen vrouwen, tot de bevordering van de Europese pijler van sociale rechten. In het verslag werd ook gewezen op de belangrijke rol van een vrij en dynamisch maatschappelijk middenveld, en van onafhankelijke rechtbanken.

In juli heeft de Commissie Hongarije een aanmaningsbrief gestuurd met betrekking tot de wet tot strafbaarstelling van activiteiten ter ondersteuning van asiel- en verblijfsaanvragen, ook om ervoor te zorgen dat de EU-regels inzake het vrije verkeer van personen en de bepalingen van het Handvest van de grondrechten van de EU worden nageleefd.

Bestrijding van haatcriminaliteit en haatuitingen online en offline

De gedragscode van de EU voor de bestrijding van haatmisdrijven op internet blijft vruchten afwerpen. Volgens de derde evaluatie van de gedragscode, die in januari 2018 is gepubliceerd, is verdere vooruitgang geboekt met de snelle evaluatie en verwijdering van racistische en xenofobe haatzaaiende uitlatingen op het internet.

IT-bedrijven hebben gemiddeld 70 % van de hun ter kennis gebrachte inhoud verwijderd en hebben, met een gemiddelde van meer dan 81 %, de doelstelling om het merendeel van de kennisgevingen binnen de 24 uur te evalueren, bereikt. De gedragscode is een sectorbrede norm geworden in de strijd tegen haatmisdrijven: Snapchat, Instagram, Google+ en Dailymotion hebben in 2018 hun deelname aangekondigd.

Non-discriminatie en gelijkheid

De lidstaten zijn verplicht om minstens één organisatie voor gelijke behandeling op te richten die discriminatie analyseert en monitort, en die ervoor zorgt dat iedere inwoner gelijk wordt behandeld. In juni heeft de Commissie een reeks maatregelen aanbevolen waarmee de lidstaten ervoor kunnen zorgen dat organen voor gelijke behandeling de burgers daadwerkelijk beschermen en discriminatie bestrijden.

Een van de resultaten van de Europese strategie inzake handicaps is het voorstel van de Commissie voor een Europese toegankelijkheidswet om de toegankelijkheid van alledaagse producten en diensten, zoals mobiele telefoons, computers, e-boeken, e-commerce en bankdiensten, te verbeteren. Dit zal een positief effect hebben op het leven van miljoenen Europeanen en zal het voor bedrijven gemakkelijker en aantrekkelijker maken om toegankelijke producten en diensten te creëren en te verkopen. In november 2018 werd een voorlopig akkoord bereikt en tegen april 2019 wordt de definitieve goedkeuring van het voorstel door het Europees Parlement verwacht.

De EU heeft verder bijgedragen aan de bevordering van diversiteit door steun te verlenen aan de toenemende beweging van diversiteitshandvesten, die in het kader van diversiteitsbeheer 9 000 organisaties in heel Europa ondersteunen, samen goed voor 15 miljoen werknemers. Zij is ook doorgegaan met de uitvoering van haar reeks maatregelen ter bevordering van gelijke rechten van lhbti’s, door toe te zien op de wetgeving, projecten te financieren en het bewustzijn te vergroten.

In januari heeft de Commissie een grondige evaluatie van het EU-kader voor de nationale strategieën voor integratie van de Roma 2011-2020 gepubliceerd. De EU heeft de Romacultuur actief bevorderd tijdens de Europese Week van de Roma in april en de Romaholocaust herdacht.

Gemiddeld verdienen vrouwen in de EU nog steeds 16 % minder dan mannen. Om de loonkloof tussen mannen en vrouwen aan te pakken, is de Commissie begonnen met de uitvoering van een actieplan om te komen tot een gelijk loon voor mannen en vrouwen, met verwachte tastbare resultaten tegen 2020.

De EU is toegetreden tot het Verdrag van Istanbul inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Dit is een belangrijke stap in de richting van een uitgebreider rechtskader op EU-niveau om een einde te maken aan gendergerelateerd geweld.

Burgerschap van de Europese Unie

Consulaire bescherming

In mei 2018 zijn regels inzake consulaire bescherming van toepassing geworden, waarin de rechten van EU-burgers op bijstand van de ambassades van andere EU-lidstaten in een land buiten de EU worden verduidelijkt. In augustus 2018 werd een voorlichtingscampagne gelanceerd over consulaire bescherming voor jonge Europese reizigers.

In mei heeft de Commissie voorgesteld de regels inzake EU-noodreisdocumenten te verbeteren teneinde de documenten beter te beveiligen en de toepasselijke procedures te stroomlijnen. Het voorstel werd door de Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken van het Parlement goedgekeurd, en momenteel wordt er in de Raad over onderhandeld.

Identiteitskaarten

In april heeft de Commissie voorgesteld om de beveiligingskenmerken van identiteitskaarten en verblijfsdocumenten van EU-burgers, en van verblijfskaarten van familieleden van buiten de EU te verbeteren. Zo moet het voor EU-burgers gemakkelijker worden om hun recht van vrij verkeer uit te oefenen. Het Parlement en de Raad hebben besloten onderhandelingen aan te gaan over het voorstel.

Verkiezingen

Naar aanleiding van het Facebook/Cambridge Analytica-schandaal en de toegenomen risico’s van desinformatiecampagnes, cyberaanvallen en hybride dreigingen voor verkiezingen, is het waarborgen van vrije en eerlijke verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019 een prioriteit geworden voor de Commissie.

Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, heeft de Commissie in september 2018 een pakket maatregelen goedgekeurd om de autoriteiten van de lidstaten en andere relevante belanghebbenden te ondersteunen bij hun gezamenlijke inspanningen om vrije en eerlijke verkiezingen te waarborgen.

Het pakket bevat een reeks concrete maatregelen, waaronder nauwere samenwerking door de oprichting van netwerken voor electorale samenwerking (zowel op nationaal als op EU-niveau); richtsnoeren voor de toepassing van de gegevensbeschermingsregels in het kader van de verkiezingen; grotere transparantie van betaalde politieke advertenties en boodschappen op internet; versterkte cyberbeveiliging; zorgvuldige handhaving van de bestaande kiesregels, zodat ook de onlinecontext erin kan worden opgenomen; bewustmaking, en het opleggen van passende sancties bij misbruik van persoonsgegevens met de bedoeling de uitkomst van de Europese verkiezingen opzettelijk te beïnvloeden.

Bescherming van de consument

In april heeft de Commissie een „new deal” voor de consument voorgesteld om ervoor te zorgen dat consumenten ten volle gebruik kunnen maken van hun EU-rechten. Met de nieuwe regels wordt een Europees systeem van collectief verhaal voorgesteld voor gevallen waarin groepen consumenten schade hebben geleden, met passende waarborgen om misbruik tegen te gaan. Ook moeten consumentenautoriteiten van de lidstaten strenger kunnen optreden tegen bedrijven die deze regels overtreden. In december heeft het Europees Parlement zijn standpunt bepaald over het deel van deze „new deal” dat betrekking heeft op collectief verhaal, en het zal zijn standpunt over de rest naar verwachting in januari 2019 bepalen.

De nieuwe regels hebben ook tot doel de consumentenrechten aan te passen aan de nieuwe technologieën. Zo zal de consument bijvoorbeeld bij het zoeken op onlinemarktplaatsen en -platforms duidelijk worden geïnformeerd wanneer een handelaar voor een zoekresultaat betaalt. Onlinemarktplaatsen moeten de consument ook informeren over de belangrijkste algoritmen die de rangorde van de resultaten bepalen en meedelen van wie de consument koopt.

De Commissie is zich blijven inzetten voor de bestrijding van misleidende handelspraktijken, zoals die waarbij producten op de markt worden gebracht alsof zij identiek zouden zijn, terwijl de samenstelling of kenmerken ervan aanzienlijk verschillen. Zo stelt de Commissie voor het toepasselijke EU-recht te verduidelijken in het kader van de „new deal” voor de consument. Bovendien heeft de Commissie samen met de sector een gemeenschappelijke testmethode ontwikkeld, die momenteel wordt uitgevoerd in een EU-brede testcampagne.

Op grond van de nieuwe regels voor pakketreizen, die sinds juli van kracht zijn, zullen reizigers duidelijke informatie krijgen over de vraag of hun een pakket met volledige bescherming wordt aangeboden, dan wel een gekoppeld reisarrangement met een beperktere bescherming. Reizigers zullen ook meer rechten hebben, bijvoorbeeld met betrekking tot annuleringen of wanneer de organisator de prijs met meer dan 8 % verhoogt.

Buitengerechtelijke geschillenbeslechting

De procedure voor alternatieve geschillenbeslechting zorgt ervoor dat wanneer er iets misgaat bij een aankoop door een consument, betaalbare en onpartijdige geschillenbeslechting beschikbaar is om consumenten en handelaren bij te staan. In 2018 hebben kwaliteitsgecertificeerde geschillenorganen zich verspreid over alle lidstaten van de EU.

Gezamenlijke acties ter bescherming van de consument

De Commissie was betrokken bij een aantal gezamenlijke acties met nationale instanties om de consumentenbeschermingsregels in 2018 te handhaven. Naar aanleiding van het emissieschandaal „dieselgate” heeft Volkswagen zich ertoe verbonden de kosteloze reparatie voort te zetten tot eind 2020. In juli bedroeg het aantal reparaties 80 % van de betrokken auto’s. Een andere gezamenlijke actie die betrekking had op Facebook, Twitter en Google+, heeft geleid tot een betere dienstverlening voor meer dan 250 miljoen gebruikers van sociale media in de EU. In 2018 is gestart met een actie tegen AirBnB om de transparantie van hun prijzen te verbeteren en de voorwaarden van hun dienstverlening in overeenstemming te brengen met de EU-normen.

Voorkomen dat gevaarlijke producten bij de consument terechtkomen

Het systeem voor snelle waarschuwingen voor gevaarlijke non-foodproducten maakt het mogelijk snel informatie uit te wisselen over gevaarlijke producten die op de markt worden aangetroffen en over de maatregelen die zijn genomen om te voorkomen dat deze producten bij de consumenten, en met name kinderen, terechtkomen. In 2018 werden 2 257 gevaarlijke producten gesignaleerd aan de 31 Europese nationale autoriteiten die aan het systeem deelnemen.

In juni hebben vier onlinemarktplaatsen, nl. Alibaba (voor AliExpress), Amazon, eBay en Rakuten-France, een productveiligheidsbelofte ondertekend en zich er met name toe verbonden om door nationale toezichtsautoriteiten gesignaleerde gevaarlijke producten binnen twee werkdagen van hun websites te verwijderen.

Uit het jaarverslag 2017 van het systeem voor snelle waarschuwingen voor levensmiddelen en diervoeders blijkt dat er in dat jaar sprake was van 3 832 oorspronkelijke kennisgevingen van mogelijke risico’s van levensmiddelen en diervoeders in 2017, waarvan er 942 waren geclassificeerd als „waarschuwingen” die aanleiding konden geven tot ernstige gezondheidsproblemen.

rescEU

Hoewel het bestaande EU-mechanisme voor civiele bescherming een solide basis biedt voor een gecoördineerde aanpak op Europees niveau van natuurrampen en door de mens veroorzaakte rampen, heeft het bosbrandseizoen van 2018 opnieuw aangetoond dat het noodzakelijk is om dat mechanisme te verbeteren en te versterken. In totaal zijn er in Europa in 2018 meer dan 130 000 hectare verbrand, en het risico van branden zal als gevolg van de klimaatverandering naar verwachting verder toenemen. In 2018 hebben Griekenland, Zweden, Letland en Portugal het EU-mechanisme voor civiele bescherming geactiveerd om bosbranden te bestrijden. Branden waren verantwoordelijk voor het grootste deel (35 %) van de verzoeken om EU-bijstand.

In december 2018 hebben het Europees Parlement en de Raad een voorlopig akkoord bereikt over het voorstel van de Commissie om het bestaande mechanisme te versterken. Dit voorstel zal investeringen in rampenpreventie en rampenparaatheid stimuleren, de bundeling van bijstandscapaciteit in het kader van een Europese pool voor civiele bescherming aanmoedigen en een reserve creëren van extra capaciteit voor civiele bescherming op EU-niveau om te reageren op rampen (de zogenoemde „rescEU”). De rescEU-capaciteit zal blusvliegtuigen en -helikopters omvatten en kan op basis van risicoanalyse tot andere capaciteit worden uitgebreid. De drie instellingen hebben zich ertoe verbonden de formele goedkeuring te voltooien, en de regeling zal in de eerste helft van 2019 in werking treden.

De langetermijnbegroting 2021-2027 van de EU

Als onderdeel van de langetermijnbegroting van de EU voor de periode 2021-2027 heeft de Commissie voorgesteld een fonds voor justitie, rechten en waarden op te richten met een voorgestelde begroting van 947 miljoen euro voor de periode van zeven jaar. Het fonds zal gericht zijn op personen en entiteiten die bijdragen aan de gemeenschappelijke waarden, rechten en rijke diversiteit van de EU.

De Europese migratieagenda

In de loop van 2018 heeft de Commissie regelmatig verslag uitgebracht over de uitvoering van de Europese migratieagenda en daarbij de maatregelen belicht die zijn genomen om de migratiestromen te stabiliseren en de buitengrenzen van de EU beter te beheren. In de verslagen werd aandacht besteed aan het streven van de EU om de dieperliggende oorzaken van migratie aan te pakken, steun te verlenen aan de lidstaten en aan de derde landen die de sterkste migratiedruk ondervinden, en migranten onderweg te beschermen. Speerpunten waren ook terugkeer en overname en de voortgang inzake legale migratiemogelijkheden, zoals hervestiging.

De Commissie merkte in haar verslag van december 2018 op dat de integrale aanpak van migratie op alle fronten resultaten heeft opgeleverd: het aantal irregulier aankomende migranten is weer op het niveau van voor de crisis, er wordt intensiever samengewerkt met de partnerlanden, het beheer van de buitengrenzen is verbeterd en er zijn doeltreffendere instrumenten ter beschikking gekomen om migratie binnen én buiten de EU te beheersen. De conclusie van het verslag was dat op alle niveaus zowel binnen als buiten de EU moet worden voortgewerkt.

Bescherming van de grenzen en aanpak van irreguliere migratiestromen

Grensbeheer

Er is in 2018 verder onderhandeld over het Commissievoorstel van 2017 om de Schengengrenscode bij te werken, zodat de veiligheid van de burgers kan worden gewaarborgd en tegelijkertijd hun bewegingsvrijheid behouden kan blijven. Het is de bedoeling de regels voor de tijdelijke herinvoering van het binnengrenstoezicht aan te passen aan de huidige behoeften en krachtigere procedurele waarborgen in te voeren, zodat grenscontroles aan de binnengrenzen een maatregel blijven die slechts als laatste redmiddel wordt toegepast.

De Commissie dringt in haar mededeling over migratie van december aan op het herstel van het Schengengebied als ruimte zonder tijdelijke controles aan de binnengrenzen, op basis van een goed werkend gemeenschappelijk Europees asielstelsel.

Het Europees Grens- en kustwachtagentschap heeft steun verleend aan de nationale grenswachten door in 2018 op alle migratieroutes gemiddeld ongeveer 1 350 deskundigen in te zetten. In juni drongen de lidstaten aan op verdere versterking van de ondersteunende rol van het Agentschap, onder meer door samenwerking met landen buiten de EU, uitbreiding van de middelen en versterking van het mandaat.

Naar aanleiding daarvan stelde de Commissie in september voor om het Agentschap tussen nu en 2020 uit te breiden met een permanent korps van 10 000 operationele personeelsleden. De leden van het permanente korps krijgen uitvoerende bevoegdheden en zullen kunnen beschikken over eigen uitrusting voor interventies aan de buitengrenzen van de EU en daarbuiten, overal waar die nodig zijn. Het voorstel zorgt er ook voor dat de lidstaten hun soevereiniteit behouden ten aanzien van operaties die aan hun grenzen plaatsvinden. Tegen eind 2018 waren de lidstaten het in de Raad eens geworden over enkele onderdelen van het voorstel van de Commissie (de bepalingen over terugkeer en samenwerking met derde landen). De besprekingen over alle onderdelen zijn nog aan de gang.

De EU is doorgegaan met de onderhandelingen over operationele samenwerkingsovereenkomsten inzake grensbeheer met de landen van de Westelijke Balkan. Die overeenkomsten maken het mogelijk dat het Europees Grens- en kustwachtagentschap bijstand verleent en personeel inzet wanneer dat nodig is. De EU heeft in oktober zo’n overeenkomst ondertekend met Albanië. Overeenkomsten zijn geparafeerd met de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië (in juli) en met Servië (in september). Ook de onderhandelingen met Montenegro en met Bosnië en Herzegovina zijn met succes afgerond.

Informatiesystemen voor veiligheid en grensbeheer

In oktober 2018 is de verordening tot oprichting van een Europees systeem voor reisinformatie en -autorisatie (Etias) in werking getreden. Het nieuwe systeem houdt in dat reizigers die visumvrije toegang hebben tot het Schengengebied, vóór vertrek worden gescreend op risico’s uit het oogpunt van veiligheid en migratie. Dit systeem moet uiterlijk eind 2021 operationeel zijn.

Nadat de nieuwe wetgeving in december 2017 in werking was getreden, begon de Commissie met de uitvoering van een nieuw inreis-uitreissysteem voor het Schengengebied. Dit systeem zorgt voor strengere controles aan de buitengrenzen van de EU: informatie over inreis, uitreis en weigering van toegang van niet-EU-onderdanen die de buitengrenzen van het Schengengebied overschrijden, zullen worden geregistreerd. Het systeem zal naar verwachting tegen eind 2020 operationeel zijn.

Versterking van het Schengeninformatiesysteem

Het Schengeninformatiesysteem ondersteunt het toezicht op de buitengrenzen en de samenwerking voor rechtshandhavingsdoeleinden in de Schengenlanden. In december 2018 zijn nieuwe regels in werking getreden die het systeem moeten versterken. De wijzigingen behelzen onder meer nieuwe signaleringen betreffende terugkeerbesluiten, betere handhaving van inreisverboden, de verplichting om signaleringen in verband met terrorisme op te nemen en verdergaande bepalingen inzake vermiste kinderen en mensen in nood. Ook zijn er strengere regels ingevoerd inzake gegevensbescherming, worden vinger- en handpalmafdrukken en gezichtsopnamen efficiënter ingezet om personen te identificeren, en krijgen agentschappen van de EU gemakkelijker toegang tot het systeem.

Interoperabiliteit

In december 2017 stelde de Commissie nieuwe wetgeving voor inzake de interoperabiliteit van informatiesystemen, die ervoor moest zorgen dat grenswachters, immigratiefunctionarissen en rechtshandhavers altijd toegang hebben tot de benodigde informatie. Tegen eind 2018 hadden het Europees Parlement en de lidstaten flinke vooruitgang geboekt, zodat de wetgeving in het eerste kwartaal van 2019 kan worden vastgesteld.

Terugkeer en overname

Alleen al in 2018 heeft de Internationale Organisatie voor Migratie, met steun van de EU, 16 463 mensen geholpen bij de vrijwillige terugkeer vanuit Libië naar hun land van herkomst. De EU blijft er in samenwerking met de Afrikaanse Unie, de Verenigde Naties en de Libische autoriteiten naar streven dat een eind wordt gemaakt aan het systematisch opsluiten van migranten, onder wie kinderen. Meer dan 2 700 vluchtelingen zijn dankzij deze inspanningen vrijgelaten.

In september heeft de Commissie voorgesteld de terugkeerrichtlijn op gerichte wijze te herzien. In combinatie met het voorstel voor een nieuwe verordening inzake de Europese grens- en kustwacht zorgt deze herziening voor een krachtiger mandaat voor het Agentschap op het gebied van terugkeer en een effectiever EU-terugkeerbeleid, terwijl de eerbiediging van de grondrechten van migranten wordt gewaarborgd.

Het voorstel voorziet in vereenvoudigde en snellere terugkeerprocedures aan de grenzen voor personen wier asielverzoek is geweigerd. Dit moet ook onderduiken en irreguliere secundaire stromingen tegengaan. Het voorstel bevat de verplichting om ten aanzien van geweigerde asielzoekers onmiddellijk een terugkeerbesluit uit te vaardigen; hierdoor wordt een procedurele lacune geëlimineerd, die tot nu toe onderduiken in de hand werkte, en worden irreguliere migranten verplicht om mee te werken aan de procedures voor hun identificatie. Daarnaast worden de regels inzake de inbewaringstelling van irreguliere migranten met het oog op verwijdering geharmoniseerd, onder meer door te bepalen dat de bewaring niet meer dan drie maanden mag duren, en door te voorzien in de mogelijkheid van inbewaringstelling van migranten die een risico vormen voor de openbare orde of de openbare veiligheid. Tot slot worden de lidstaten volgens het voorstel verplicht om nationale programma’s op te zetten voor bijstand aan irreguliere migranten die bereid zijn vrijwillig te vertrekken.

Bescherming van mensen in nood

Hervorming van het asielstelsel

De Europese Unie blijft trouw aan haar fundamentele waarden door bescherming te bieden aan mensen die in nood verkeren: in de eerste negen maanden van 2018 is bescherming geboden aan in totaal 164 055 asielzoekers. Na twee jaar intensief werken heeft de Commissie aanzienlijke vooruitgang geboekt ten aanzien van de voorstellen die zij in 2016 heeft gedaan om het gemeenschappelijk Europees asielstelsel te hervormen. Vijf van de zeven voorstellen zijn nu klaar om te worden goedgekeurd: de verordening erkenningsnormen, de richtlijn opvangvoorzieningen, de verordening inzake het Asielagentschap van de Europese Unie, de Eurodac-verordening en de verordening betreffende het Uniekader voor hervestiging. De voorstellen maken deel uit van een breder hervormingsstreven, maar elk voorstel biedt ook afzonderlijk duidelijke voordelen. Snelle vaststelling van elk van de voorstellen is daarom van duidelijke praktische betekenis.

Er is ook aanzienlijke vooruitgang bereikt met de voorstellen voor de verordening asielprocedures en de Dublinverordening. Dit zijn onmisbare onderdelen van een asielstelsel dat op de toekomst is voorbereid. Op verzoek van een lidstaat kunnen tijdelijke regelingen worden opgezet die vooruitlopen op de kernonderdelen van de toekomstige Dublinverordening, teneinde de periode tot de inwerkingtreding van de nieuwe Dublinverordening te overbruggen. Om een compromis te vergemakkelijken, heeft de Commissie in september voorgesteld het mandaat, het budget (321 miljoen euro voor 2019-2020) en de instrumenten van het asielagentschap van de EU nogmaals uit te breiden, zodat het agentschap op verzoek ruimere steun kan verlenen aan de lidstaten tijdens de hele procedure voor internationale bescherming. Gemeenschappelijke EU-teams voor migratiebeheer zullen samen met het Europees Grens- en kustwachtagentschap steun verlenen aan de lidstaten, waar en wanneer dat nodig is, voor taken als het identificeren en registreren van asielzoekers, het opstellen van beslissingen ten aanzien van verzoeken om internationale bescherming, alsmede operationele bijstand.

Hotspots en ondersteuning voor Griekenland, Italië en Spanje

Om de Griekse autoriteiten en de internationale organisaties en ngo’s die zich met de humanitaire en vluchtelingencrisis in Griekenland bezighouden, te ondersteunen, heeft de Commissie sinds begin 2015 ruim 816,4 miljoen euro uitgetrokken voor noodhulp. Deze noodhulpfinanciering komt boven op de 613,5 miljoen euro die al aan Griekenland is toegewezen in het kader van de nationale programma’s voor 2014-2020. Aan het einde van het jaar heeft de Commissie het beheer van 252 miljoen euro gedelegeerd aan internationale organisaties die in Griekenland opereren, waaronder Unicef en het vluchtelingenagentschap van de VN (UNHCR). Daarnaast verleent de Commissie permanente structurele ondersteuning aan de Griekse autoriteiten, door middel van permanente aanwezigheid op alle hotspoteilanden.

Aan Italië is in 2018 ruim 35,5 miljoen euro toegewezen, waarmee het totale bedrag aan noodhulp voor Italië sinds 2014 op 224,9 miljoen euro komt. De toewijzing voor noodhulp is een aanvulling op de 724 miljoen euro aan EU-steun voor nationale programma’s in Italië, verleend via het Fonds voor asiel, migratie en integratie en het Fonds voor interne veiligheid voor 2014-2020.

In juli is, gezien het toenemende aantal migranten, aan Spanje 36,01 miljoen euro aan noodhulp toegewezen. Deze is bestemd voor het verbeteren van de opvangcapaciteit voor migranten die aankomen aan de zuidkust en in Ceuta en Melilla, alsmede voor het stimuleren van terugkeer. De noodhulp voor Spanje komt boven op de 737,5 miljoen euro die aan Spanje is toegewezen voor migratie-, grens- en veiligheidsbeheer in het kader van de nationale programma’s voor 2014-2020.

Migranten die op de hotspots in Italië en Griekenland aankomen, zijn naar behoren geïdentificeerd en geregistreerd, hun vingerafdrukken zijn genomen en zij zijn geverifieerd aan de hand van de voor veiligheid relevante databases. De Commissie merkte in haar voortgangsverslag van december over de migratieagenda op dat de situatie in Griekenland is verbeterd, maar dat de Griekse autoriteiten meer moeten doen om de opvangvoorzieningen te verbeteren, asielverzoeken sneller te behandelen en het aantal terugkeerders te vergroten.

De meeste lidstaten van de EU zijn hulp blijven verlenen om de druk op Griekenland en Italië te verlichten, door uit deze landen (waar de meeste migranten aankomen) voor asiel in aanmerking komende migranten te hervestigen.

Verklaring EU-Turkije

De verklaring EU-Turkije van 2016 blijft van het allergrootste belang voor het beperken van het aantal irreguliere en gevaarlijke oversteken naar de Griekse eilanden vanuit Turkije, voor het redden van levens op zee en voor het bevorderen van de hervestiging van Syriërs die internationale bescherming behoeven.

Turkije heeft voortreffelijk werk geleverd om aan meer dan 3,5 miljoen geregistreerde Syrische vluchtelingen opvang en steun te bieden, en de EU heeft haar toezegging om Turkije daarbij te ondersteunen, gestand gedaan. De faciliteit voor vluchtelingen in Turkije blijft zich inzetten voor vluchtelingen en gastgemeenschappen in Turkije, in nauwe samenwerking met de Turkse overheid. De faciliteit heeft voor 1,9 miljard euro ruim 1,3 miljoen vluchtelingen geholpen met maandelijkse geldovermakingen, onderwijs voor een half miljoen kinderen en gezondheidszorg voor honderdduizenden mensen. De EU is ook begonnen met het mobiliseren van de tweede tranche van 3 miljard euro aan financiële steun.

Financiële ondersteuning voor een doeltreffend migratiebeheer

De Commissie ondersteunt met aanzienlijke middelen de nationale inspanningen om migratie- en grensbeheer te verbeteren. Het Fonds voor asiel, migratie en integratie (576 miljoen euro), het Fonds voor interne veiligheid (grenzen en visa) (567 miljoen euro) en het Fonds voor interne veiligheid (politie) (92,7 miljoen euro) bleven ook in 2018 capaciteitsopbouw ondersteunen, humanitaire en medische assistentie verlenen, en helpen bij de ontwikkeling van operationele samenwerking. Voor de periode 2014-2020 wordt de steun van de Unie voor de nationale inspanningen op het gebied van migratie en veiligheid geraamd op 5,5 miljard euro voor het Fonds voor asiel, migratie en integratie en 2,9 miljard euro voor het Fonds voor interne veiligheid (m.u.v. de agentschappen).

Het Europees Parlement en de Raad hebben in december 2018 de regels van het Fonds voor asiel, migratie en integratie aangepast om het mogelijk te maken dat lidstaten gebruik blijven maken van de financiering die was vastgelegd voor de noodherplaatsingsregeling van de Unie, die in 2017 met succes is beëindigd. Hierdoor kunnen de lidstaten de resterende middelen blijven gebruiken voor het herplaatsen of hervestigen van personen die om internationale bescherming hebben verzocht of reeds bescherming genieten, alsook om in andere migratiegerelateerde behoeften binnen het toepassingsgebied van het fonds te voorzien.

Migratiebeheer en levens redden op zee

Met Operatie Themis, in combinatie met andere gezamenlijke operaties en marinemissies van de EU, is de steun aan Italië voor de aanpak van irreguliere immigratie in het gehele Middellandse Zeegebied voortgezet. Deze operaties hebben ertoe bijgedragen dat meer dan 690 000 mensen op zee zijn gered.

Daarnaast is de EU doorgegaan met het verstoren van de criminele netwerken van mensensmokkelaars in het centrale Middellandse Zeegebied en de Egeïsche Zee, daarbij geholpen door de Turkse autoriteiten en de NAVO. De samenwerking met de partners in de Sahel om netwerken van migrantensmokkelaars en mensenhandelaars aan te pakken, is geïntensiveerd overeenkomstig de verklaring van Niamey (Niger) die in maart is vastgesteld.

In overeenstemming met het actieplan tegen migrantensmokkel van 2015 heeft de Commissie in mei 2018 voorgesteld de samenwerking tussen de lidstaten, de EU en het netwerk van EU-immigratie­verbindingsfunctionarissen anders te organiseren. Dit moet leiden tot betere samenwerking en coördinatie onder het Europese personeel dat in derde landen is ingezet voor werkzaamheden op migratiegebied. De onderhandelingen tussen het Europees Parlement en de Raad moeten begin 2019 van start gaan, zodat de nieuwe regels uiterlijk eind mei 2019 van kracht kunnen worden.

De Europese Raad heeft in december ingestemd met rechtshandhavingsmaatregelen om de strijd tegen criminele netwerken van migrantensmokkelaars op te voeren. Concreet moeten de instanties op nationaal en EU-niveau intensiever gaan samenwerken en synergieën tussen de beschikbare instrumenten en de externe activa van de EU optimaal benutten. De belangrijkste doeleinden zijn vergroting van de operationele en analytische capaciteit van het Europees Centrum tegen migrantensmokkel, versterking van de capaciteit om de onlinecommunicatie tussen smokkelaars aan te pakken, ontwikkeling van partnerschappen met derde landen en uitwisseling van informatie over criminele netwerken.

Meer veilige en legale mogelijkheden om naar Europa te komen

Het ontwikkelen van zowel ordelijke legale migratiemogelijkheden voor mensen die bescherming nodig hebben, als kanalen voor arbeidsmigratie maakt deel uit van de integrale aanpak van migratie van de EU. Dat gaat gepaard met een krachtig beleid om irreguliere migratiestromen aan te pakken, de grenzen beter te beschermen, de asielprocedures te stroomlijnen en voor een effectiever terugkeerbeleid te zorgen. Voorzitter Juncker herhaalde in zijn toespraak van september over de staat van de Unie de oproep van de Commissie om voor meer legale migratiemogelijkheden te zorgen.

Hervestiging

De EU-initiatieven voor hervestiging hebben aangetoond dat de onveilige en illegale migratieroutes kunnen worden vervangen door veilige en legale kanalen voor mensen die internationale bescherming nodig hebben. Sinds 2015 hebben verschillende EU-hervestigingsprogramma’s ruim 48 700 van de kwetsbaarste migranten opvang in de EU helpen vinden. Dit betreft onder meer 21 000 personen die door de lidstaten in 2018 zijn hervestigd in het kader van een gezamenlijke toezegging om voor eind oktober 2019 meer dan 50 000 personen te hervestigen — de grootste EU-hervestigingsregeling tot nu toe.

Aanmoedigen van migratie op basis van behoeften

De Commissie heeft ook voorstellen gedaan voor het opzetten van aantrekkelijkere mogelijkheden voor migratie op basis van behoeften. Een nieuwe EU-blauwekaartregeling die vergeleken met de huidige blauwe kaart een reële meerwaarde biedt, zoals de Commissie in 2016 heeft voorgesteld, is essentieel voor de totstandbrenging van een aantrekkelijke en meer concurrerende economie. Tegen het einde van het jaar had de EU ook aanzienlijke vooruitgang geboekt bij de uitvoering van proefprojecten op het gebied van legale migratie met belangrijke partners in Afrika. Daarvoor is 20 miljoen euro uitgetrokken, en met diverse projecten zal naar verwachting in 2019 worden begonnen. Het is de bedoeling dat daardoor irreguliere migratiestromen plaats zullen maken voor veilige, ordelijke en goed beheerde legale migratiemogelijkheden.

Integratie

Snelle en doeltreffende integratie is van het grootste belang om ervoor te zorgen dat migratie voordelen oplevert, zowel voor de migranten als voor de economie en de cohesie van de Europese samenleving. De Europese Unie is doorgegaan met de uitvoering van het actieplan inzake de integratie van onderdanen van derde landen, dat op 7 juni 2016 is vastgesteld. Dat actieplan biedt een volledig kader voor het ondersteunen van de inspanningen van de lidstaten voor het ontwikkelen en versterken van hun integratiebeleid door middel van financiële ondersteuning en richtsnoeren voor beste praktijken. De Commissie stimuleerde een multistakeholderbenadering om de integratie van migranten op de arbeidsmarkt te bevorderen. Zij bood steun voor het bevorderen van integratie in de praktijk aan onder meer plaatselijke en regionale autoriteiten en niet-gouvernementele organisaties.

Op het in maart gehouden Europees migratieforum hebben ruim tweehonderd belanghebbenden voorbeelden uitgewisseld van succesvolle projecten voor de arbeidsmarktintegratie van migranten.

Visumbeleid

Burgers van sommige landen buiten de EU moeten in het bezit zijn van een visum om naar het Schengengebied te mogen reizen. Voor korte verblijven in het Schengengebied heeft de EU een gemeenschappelijk visumbeleid ingesteld, met een lijst van landen waarvan de burgers bij overschrijding van de buitengrenzen in het bezit moeten zijn van een visum, en een lijst van landen waarvan de burgers van die plicht zijn vrijgesteld. In 2017 (het laatste jaar waarvoor cijfers beschikbaar zijn) hebben de 26 Schengenlanden 14,6 miljoen visa voor kort verblijf afgegeven.

De Commissie heeft in maart een voorstel gedaan voor hervorming van het gemeenschappelijk visumbeleid. Daarbij moeten de regels worden aangepast aan de zich steeds ontwikkelende veiligheidssituatie, de problemen die samenhangen met migratie en de nieuwe mogelijkheden die de technologische ontwikkelingen bieden. De voorgestelde wijzigingen van de visumcode moeten de visumprocedures voor bonafide reizigers eenvoudiger maken en tegelijkertijd de veiligheid bevorderen en de risico’s van irreguliere migratie bestrijden. Tegen eind 2018 had zowel het Europees Parlement als de Raad zijn mandaat voor de interinstitutionele onderhandelingen vastgesteld. De besprekingen tussen de medewetgevers waren aan de gang en het is de bedoeling om de onderhandelingen in de eerste maanden van 2019 af te ronden.

In mei heeft de Commissie voorgesteld het Visuminformatiesysteem te verbeteren om beter in te spelen op de zich steeds ontwikkelende problematiek op veiligheids- en migratiegebied, en het beheer van de buitengrenzen van de EU te verbeteren. De voorgestelde wijzigingen moeten een grondiger antecedentenonderzoek van visumaanvragers mogelijk maken en een einde maken aan beveiligings- en informatielacunes, met name wat betreft de door de lidstaten afgegeven verblijfsdocumenten voor langdurig verblijf. Ook moet worden gezorgd voor volledige interoperabiliteit met andere EU-databanken. De besprekingen in het Europees Parlement en de Raad waren eind 2018 aan de gang en zouden in de eerste maanden van 2019 moeten worden afgerond.

De onderhandelingen met Belarus, China en Tunesië over visumliberaliseringsovereenkomsten met de EU zijn in 2018 voortgezet. Ten aanzien van visumliberalisering heeft de Commissie in juli bevestigd dat Kosovo (deze benaming laat de standpunten over de status van Kosovo onverlet en is in overeenstemming met Resolutie 1244 (1999) van de VN-Veiligheidsraad en het advies van het Internationaal Gerechtshof over de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo) voldoet aan alle criteria voor visumvrij reizen naar het Schengengebied.

De Europese Commissie heeft in december 2018 een mededeling over visumwederkerigheid gepubliceerd. Daarin beschrijft zij de stand van zaken en de volgende stappen ten aanzien van de Verenigde Staten, het enige land waarvoor er nog geen wederkerigheid is. Burgers van Bulgarije, Cyprus, Kroatië, Polen en Roemenië hebben nog steeds een visum nodig om naar de Verenigde Staten te reizen. In de mededeling wordt een overzicht gegeven van de vorderingen in de richting van visumwederkerigheid, dat wil zeggen de mate waarin deze lidstaten voldoen aan de eisen die de wetgeving van de Verenigde Staten stelt.

De langetermijnbegroting van de EU voor 2012-2027

De Commissie heeft in juni 2018 een voorstel gedaan voor de architectuur van de speciale financieringsinstrumenten op het gebied van migratie- en grensbeheer. In combinatie met de toewijzingen voor de betrokken agentschappen werd een bedrag van 34,9 miljard euro voorgesteld, bijna driemaal zoveel als het huidige budget van 13 miljard euro (inclusief de agentschappen). De voorstellen voor het Fonds voor asiel en migratie en het instrument voor grensbeheer en visa (onderdelen van het Fonds voor geïntegreerd grensbeheer) voorzien in een flexibiliteitsmechanisme om middelen toe te wijzen in overeenstemming met de ontwikkeling van problemen, behoeften en prioriteiten.

De buurlanden van de EU

Het oostelijke nabuurschap

Op de top van het Oostelijk Partnerschap van 2017 werd het partnerschap tussen de EU en haar partnerlanden Armenië, Azerbeidzjan, Belarus, Georgië, Moldavië en Oekraïne opnieuw bevestigd. In 2018 lag de nadruk op hervormingen op gebieden als economie, beter bestuur, een grotere connectiviteit en een hechtere samenleving.

2018 was het vierde jaar dat de EU nauwe betrekkingen met Oekraïne onderhield. In juli was er een productieve top, waarop werd beslist de intensieve steun van de EU voor het hervormingsprogramma van het land voort te zetten. De EU blijft de grootste handelspartner van Oekraïne en de belangrijkste steunverlener. In 2018 was de steun gericht op de bevordering van professionele vaardigheden, onder andere door de hervorming van het beroepsonderwijs en de beroepsopleiding, en het Fonds voor energie-efficiëntie.

De betrekkingen tussen de EU en Georgië, die reeds door een ambitieuze associatieovereenkomst werden ondersteund, zijn in 2018 nog geïntensiveerd. In november ontvingen voorzitter Jean-Claude Juncker en andere leden van de Europese Commissie leden van de Georgische regering, onder leiding van de eerste minister Mamuka Bakhtaze, op een bijeenkomst in het Berlaymontgebouw in Brussel. De EU en Georgië bereikten overeenstemming over meer dan 25 concrete maatregelen op drie gebieden: economie, handel en connectiviteit; onderwijs, onderzoek en innovatie, en justitie en binnenlandse veiligheid. Deze maatregelen zullen de samenwerking bevorderen en tastbare voordelen opleveren voor de Georgische burgers.

Rusland

In de betrekkingen van de EU met Rusland blijft de eerbiediging van het internationaal recht een hoofdrol spelen. Het beleid van de EU ten aanzien van Rusland berust op de volgende beginselen: volledige steun voor de onafhankelijkheid, soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne binnen zijn internationaal erkende grenzen; volledige uitvoering van de akkoorden van Minsk (een door de vertegenwoordigers van Oekraïne, Rusland en de separatisten van de „Volksrepubliek Donetsk” en de „Volksrepubliek Loehansk” ondertekend pakket maatregelen voor duurzame vrede in Oekraïne); versterking van de betrekkingen met onze oostelijke partners; versterking van de veerkracht van de EU; de noodzaak van selectieve samenwerking met Rusland, en de bereidheid om het Russische maatschappelijk middenveld te steunen. In 2018 heeft de EU zich samen met Rusland ingezet om een aantal veiligheidskwesties, onder meer in Iran en Syrië, aan te pakken. De EU bevestigde opnieuw dat zij de illegale annexatie van de Krim niet erkent en uitte haar uiterste bezorgdheid over de escalatie in de Straat van Kertsj en de Zee van Azov, en over de schendingen van het internationaal recht door Rusland.

Het zuidelijke nabuurschap

In 2018 bleef de EU met haar zuidelijke partnerlanden samenwerken om duurzame stabiliteit, veiligheid en groei te bevorderen op een groot aantal gebieden, met name op basis van de nieuwe partnerschapsprioriteiten die in het kader van het Europees nabuurschapsbeleid met Algerije, Egypte, Jordanië en Libanon werden overeengekomen. In mei werden met Tunesië de politieke prioriteiten voor de periode 2018-2020 afgesproken. De EU ondersteunt de sociaal-economische ontwikkeling, goed bestuur, de mensenrechten, de veiligheid en het aanpakken van de diepere oorzaken van irreguliere migratie in alle landen in de regio.

De EU werkte ook actief samen met internationale financiële instellingen en de particuliere sector, via haar Europees plan voor externe investeringen en de oprichting van het Europees Fonds voor duurzame ontwikkeling, dat een financiële garantie bevat om het risico van investeringen te verminderen, naar het voorbeeld van het EU-plan voor interne investeringen. Het plan ondersteunt de mobilisering van investeringen van de particuliere sector in kleine en middelgrote ondernemingen, vrouwelijk ondernemerschap, energie en digitale infrastructuur, en diverse andere gebieden, met als doel de lokale ontwikkeling te ondersteunen. Het plan voorziet ook in technische bijstand om lokale instellingen te versterken en corruptie te bestrijden. In 2018 zijn Egypte, Jordanië, Marokko en Libanon toegetreden tot het partnerschap voor onderzoek en innovatie in het Middellandse Zeegebied (het Prima-initiatief), waarvan Algerije, Israël en Tunesië reeds deel uitmaakten. In het kader van het Prima-initiatief zullen onderzoek en investeringen worden gefinancierd om de duurzame landbouw en de toegang tot water te verbeteren in deze regio, die kampt met problemen als gevolg van de klimaatverandering en de bevolkingstoename. De EU heeft de regionale samenwerking verder bevorderd via de Unie voor het Middellandse Zeegebied en de Liga van Arabische Staten.

De Westelijke Balkan en het uitbreidingsproces

In 2018 heeft de EU haar betrekkingen met de Westelijke Balkan stevig aangehaald. In februari presenteerde de Europese Commissie de strategie voor de Westelijke Balkan voor een geloofwaardig vooruitzicht op toetreding voor en een grotere betrokkenheid van de EU bij de regio. Het vooruitzicht op het EU-lidmaatschap is nog steeds een belangrijke motor voor hervormingen en modernisering in de landen van de Westelijke Balkan. De strategie omvat een alomvattend actieplan van 57 maatregelen voor de periode 2018-2020, gebaseerd op zes vlaggenschipinitiatieven (rechtsstaat, veiligheid en migratie, sociaal-economische ontwikkeling, connectiviteit, digitale agenda, en verzoening en goede nabuurschapsbetrekkingen). De meeste maatregelen van het actieplan zijn in 2018 opgestart, en sommige waren hetzelfde jaar reeds voltooid.

Voorzitter Juncker heeft dit vooruitzicht in mei bevestigd op de top in Sofia. Hij verklaarde: „Tijdens deze top hebben wij nauwere banden kunnen smeden met onze vrienden van de Westelijke Balkan, die stap voor stap iedere dag dichter bij de Europese Unie komen — ieder in zijn eigen tempo en met zijn eigen verdiensten. Verankering in de Europese Unie betekent dat wij waarden en beginselen delen, zoals de eerbiediging van de rechtsstaat, de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de vrijheid van meningsuiting — want de Europese Unie is in de eerste plaats een gemeenschap van waarden en een rechtsgemeenschap.”

De EU heeft ook steunprogramma’s voor landbouw en plattelandsontwikkeling opgezet in Albanië, Montenegro en Servië, en de bestaande programma’s voortgezet in de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië. De programma’s omvatten maatregelen om de voedselveiligheid en -kwaliteit te verbeteren en het leven op het platteland aantrekkelijker te maken.

De toetredingsonderhandelingen met Montenegro en Servië werden in 2018 voortgezet. Het algemene tempo van deze onderhandelingen blijft afhangen van de vooruitgang op het gebied van de rechtsstaat, en in het geval van Servië ook van de normalisering van de betrekkingen met Kosovo (deze benaming laat de standpunten over de status van Kosovo onverlet en is in overeenstemming met Resolutie 1244 (1999) van de VN-Veiligheidsraad en het advies van het Internationaal Gerechtshof over de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo). De EU juichte de bilaterale overeenkomst tussen Griekenland en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië over de naam van laatstgenoemd land toe en moedigde de ratificatie van de overeenkomst aan. Na intensieve, door de EU ondersteunde hervormingsinspanningen in Albanië en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië heeft de Commissie aanbevolen toetredingsonderhandelingen te openen met beide landen. De EU heeft de hervormingen in Bosnië en Herzegovina en in Kosovo in 2018 verder ondersteund.

Turkije

De betrekkingen tussen de EU en Turkije kwamen nog meer onder druk te staan door de verdere verslechtering van de situatie op het gebied van de rechtsstaat, de grondrechten en de onafhankelijkheid van de Turkse rechterlijke macht. Daardoor kwamen de toetredingsonderhandelingen tot stilstand en werden de werkzaamheden betreffende de modernisering van de douane-unie tussen de EU en Turkije opgeschort. Niettemin werden de politieke dialoog en de samenwerking op technisch niveau voortgezet op gebieden die van groot wederzijds belang zijn, zoals migratie, veiligheid, handel, energie, vervoer en milieu.

Betrekkingen tussen Afrika en Europa

In september 2018 werd de nieuwe Afrikaans-Europese alliantie voor duurzame investeringen en banen in het leven geroepen, met als doel het partnerschap van de EU met Afrika naar een hoger plan te tillen. Dit initiatief draagt bij tot de werkgelegenheid in Afrika, door onderwijs en opleiding te ondersteunen, de handel te stimuleren en investeringen in strategische economische sectoren te mobiliseren. In zijn toespraak over de staat van de Unie in 2018 verklaarde voorzitter Juncker: „De alliantie zoals wij die voor ons zien, zou alleen in de komende vijf jaar al tot tien miljoen banen in Afrika kunnen opleveren. We willen een kader tot stand brengen waardoor Afrika meer particuliere investeringen aantrekt. We hoeven overigens niet vanuit het niets te beginnen: in het kader van ons fonds voor externe investeringen, dat twee jaar geleden is opgezet, zal meer dan 44 miljard euro aan investeringen worden gemobiliseerd in zowel de publieke als de particuliere sector in Afrika. Dankzij de projecten die al zijn gepland of worden uitgevoerd, komt 24 miljard euro vrij.”

Dit partnerschap tussen de EU en Afrika werd, als partnerschap tussen gelijken, in december bekrachtigd op een forum op hoog niveau in Wenen, waar de focus vooral lag op innovatie, investeringen, werkgelegenheid, onderwijs en de ondersteuning van het bedrijfsleven en de handel. Drie maanden na de start leverde de Afrikaans-Europese alliantie al de eerste projectresultaten op.

Tot de in Wenen gelanceerde initiatieven behoort een EU-garantie (Nasira-risicodelingsfaciliteit), de eerste in haar soort in het kader van het EU-plan voor externe investeringen. De EU heeft hiervoor zelf een bedrag van 75 miljoen euro uitgetrokken om tot 750 miljoen euro investeringen aan te trekken voor ondernemers in sub-Saharisch Afrika en de zuidelijke buurlanden van de EU. Daarmee worden naar verwachting 800 000 banen geschapen en worden mensen geholpen die gewoonlijk moeite hebben om betaalbare leningen te krijgen, zoals kleine en middelgrote ondernemingen, ontheemden, vluchtelingen, repatrianten, vrouwen en jongeren. Wat uitwisselingen op onderwijsgebied betreft, is de EU goed op weg om haar in 2020 vastgestelde doelstelling van 35 000 uitwisselingen te halen.

Alleen al in 2018 heeft de Europese Unie meer dan 540 miljoen euro uitgetrokken om hervormingen in het bedrijfs- en investeringsklimaat te steunen, veel meer dan de toezegging van de Afrikaans-Europese alliantie om de EU-steun voor de periode 2018-2020 te verhogen tot 300-350 miljoen euro per jaar.

De Europese Unie ondersteunt de oprichting van een Afrikaanse continentale vrijhandelszone en heeft daarvoor 50 miljoen euro aan middelen toegezegd. In december werd een eerste stap gezet: met de Economische Commissie voor Afrika van de Verenigde Naties werd een akkoord gesloten over een programma van 3 miljoen euro om nationale uitvoeringsstrategieën voor de continentale vrijhandelszone te ontwikkelen.

Een belangrijk aspect van de Afrikaans-Europese alliantie is de nauwe samenwerking in gezamenlijke taskforces, die tijdens de bijeenkomst in Wenen over ruraal Afrika werden opgezet, op de gebieden digitale economie, transport en energie.

Met het Europees plan voor externe investeringen wordt nog meer bereikt: de EU ondersteunt investeringsprojecten in Noord- en sub-Saharisch Afrika via regionale investeringsplatforms, en investeringsprogramma’s in belangrijke sectoren zoals hernieuwbare energie, duurzame landbouw, stedelijke infrastructuur, connectiviteit en digitalisering. De dialoog tussen actoren van de particuliere sector in Afrika en Europa wordt ook geïntensiveerd via het platform voor duurzaam ondernemerschap voor Afrika. In de volgende Afrikaanse landen zijn dialogen tussen de actoren van de overheids- en de particuliere sector opgezet ter bevordering van het duurzaam ondernemerschap voor Afrika: Ethiopië, Ivoorkust, Marokko, Nigeria, Oeganda, Tanzania, Tunesië en Zuid-Afrika.

Momenteel worden in 25 andere Afrikaanse landen soortgelijke dialogen voorbereid. Deze zullen bijdragen tot het scheppen van fatsoenlijke banen, met name voor jongeren en vrouwen. De dialogen werden in november 2017 in Abidjan tijdens het EU-Africa Business Forum opgestart. In het kader van dit initiatief bracht voorzitter Juncker in oktober 2018 een bezoek aan Tunesië.

Ook in 2018 bleef de EU zich inzetten om een echt partnerschap met Afrika op te bouwen. Voorbeelden van versterkte samenwerking van de EU met Afrika op het gebied van vrede en veiligheid zijn onder meer de gezamenlijke troepenmacht van de G5 Sahel, het memorandum van overeenstemming tussen de Afrikaanse Unie en de Europese Unie inzake vrede, veiligheid en goed bestuur, en de EU-steun voor veiligheid en verzoening in de Hoorn van Afrika. Hoewel humanitaire hulp, ontwikkelingssamenwerking en de ondersteuning van vrede en veiligheid nog steeds belangrijke terreinen van samenwerking zijn, heeft de EU ook haar economisch partnerschap met Afrika aanzienlijk versterkt. Vandaag werken de EU en Afrika samen als partners op nieuwe gebieden zoals onderzoek en innovatie, en in strategische economische sectoren zoals landbouw, digitalisering, transport en energie.

Noord- en Latijns-Amerika

Een sterk en goed functionerend trans-Atlantisch partnerschap met de Verenigde Staten blijft van cruciaal belang voor de veiligheid en welvaart van Europa. De EU blijft zich inzetten voor het strategisch partnerschap met de Verenigde Staten, dat gebaseerd is op gedeelde waarden en belangen, en de bereidheid om tot wederzijds voordeel een verantwoordelijke rol te spelen op het wereldtoneel. De EU heeft het afgelopen jaar nauw samengewerkt met de Amerikaanse regering en het Amerikaanse Congres op gebieden met gemeenschappelijke doelstellingen voor beide partijen (de Westelijke Balkan, Oekraïne, Rusland, Noord-Korea, terrorismebestrijding, cyberveiligheid en defensie, inclusief de NAVO). De EU is opgekomen voor haar waarden, beginselen en belangen wanneer deze ter discussie werden gesteld.

In juli hebben de EU en de VS, na een bijeenkomst tussen voorzitter Juncker en president Trump, een gezamenlijke verklaring afgelegd waarin zij overeenkwamen om samen te werken aan een situatie zonder tarifaire of niet-tarifaire belemmeringen en zonder subsidies voor industriële goederen, behalve auto’s. Zij kwamen ook overeen te streven naar minder handelsbarrières en meer handel in de sectoren diensten, chemische stoffen, farmaceutische en medische producten, en sojabonen. Beide partijen hebben bovendien afgesproken de strategische samenwerking op het gebied van energie te versterken.

De EU heeft haar betrekkingen met Canada door een strategische partnerschapsovereenkomst geïntensiveerd. De EU en Canada blijven nauw samenwerken op gebieden als veiligheid, defensie en gendervraagstukken.

De samenwerking van de EU met Latijns-Amerika en het Caribisch gebied was vooral gericht op de modernisering van de associatieovereenkomsten met de Mercosur, Mexico en Chili. De overeenkomst met Havana in 2018 luidde een nieuw tijdperk in voor de samenwerking tussen de EU en Cuba. De EU blijft de uitvoering van het vredesakkoord in Colombia ondersteunen.

Azië en de Stille Oceaan

In 2018 heeft de EU haar economische diplomatie met betrekking tot Azië versterkt, evenals de rol die zij op veiligheidsgebied speelt, onder andere bij het verminderen van de spanningen op het Koreaanse Schiereiland. De EU werkte aan een strategie voor de verbinding van Europa en Azië waarin regionale samenwerking en de bestrijding van klimaatverandering centraal staan. Om haar betrekkingen met India optimaal te ontwikkelen, heeft de EU een nieuwe strategie inzake India vastgesteld. De partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst met de Filippijnen is geratificeerd. De EU en Thailand zijn een arbeidsdialoog aangegaan ter bevordering van waardige werkomstandigheden.

De EU is met China blijven overleggen over klimaatverandering en gemeenschappelijke veiligheidsbelangen, zoals het kernakkoord met Iran en de problematiek rond Afghanistan en het Koreaanse Schiereiland. Tegelijkertijd streefde de EU naar meer wederkerigheid in de economische betrekkingen en op het gebied van wetenschap en technologie. De EU overlegde met China over infrastructuur en wil de investeringen afstemmen op de strategische netwerken van de EU, waarbij transparantie en economische en maatschappelijke duurzaamheid worden gewaarborgd. De EU bevorderde nauwere samenwerking inzake de duurzameontwikkelingsdoelstellingen, geschillen­beslechting, internationale regels en eerbiediging van de mensenrechten.

Het Toerismejaar EU-China bood een uitgelezen kans om de bezoekersaantallen en de investeringen aan weerszijden te vergroten. Het doel was om minder bekende bestemmingen op de kaart te zetten, de reiservaringen te verbeteren en mogelijkheden te scheppen voor meer economische samenwerking. Gedurende het jaar vonden meer dan 150 initiatieven en evenementen plaats.

Op 18-19 oktober 2018 vond in Brussel de 12e topontmoeting Azië-Europa plaats, waaraan werd deelgenomen door de leiders van 51 Europese en Aziatische landen, vertegenwoordigers van de EU en de secretaris-generaal van de Associatie van Zuidoost-Aziatische Staten.

Het Midden-Oosten

De EU is actief blijven reageren op de lopende crisissen en conflicten in de regio. Zij heeft met name het door de VN geleide vredesproces in Syrië en Jemen gesteund en bijgedragen aan het stabilisatieproces in Irak en aan de zoektocht naar een tweestatenoplossing voor het Israëlisch-Palestijnse conflict.

Syrië

Op de conferentie over de toekomst van Syrië en de regio in april 2018 bekrachtigde en versterkte de internationale gemeenschap haar politieke, humanitaire en financiële steun aan de Syrische bevolking. De EU stelde de EU-strategie voor Irak vast om het land te helpen herstellen van de strijd tegen IS.

Jemen

In Jemen steunde de EU het door de VN geleide proces en de speciale VN-gezant Martin Griffiths, en hielp zij de door de crisis getroffen bevolking.

Israël, de bezette Palestijnse gebieden en het vredesproces in het Midden-Oosten

De EU is blijven pleiten voor een tweestatenoplossing voor het Israëlisch-Palestijnse conflict. Zij heeft Susanna Terstal benoemd tot nieuwe speciale vertegenwoordiger van de EU voor het vredesproces in het Midden-Oosten. De EU heeft ook 40 miljoen euro extra vrijgemaakt voor de organisatie van de Verenigde Naties voor hulpverlening aan Palestijnse vluchtelingen, voor onderwijs voor 500 000 Palestijnse vluchtelingenkinderen, gezondheidszorg voor meer dan 3,5 miljoen mensen en hulp voor meer dan 250 000 kwetsbare Palestijnse vluchtelingen. Daarmee komt de bijdrage in 2018 op 146 miljoen euro.

Iran

De EU hield vast aan haar koers inzake het kernakkoord met Iran: de uitvoering daarvan vormt de hoeksteen van het internationale non-proliferatiebestel en is cruciaal voor de veiligheid in de EU, de regio en de wereld. De EU betreurde ten zeerste dat de VS zich terugtrok en opnieuw sancties oplegde. De EU moedigde Iran aan om zijn verplichtingen op nucleair gebied volledig te blijven nakomen, zoals een aantal verslagen van de Internationale Organisatie voor Atoomenergie overigens bevestigde. Tegelijkertijd is de EU haar betrekkingen met Iran blijven ontwikkelen, met name op het gebied van handel en investeringen, energie, milieu, onderwijs, onderzoek, civiele nucleaire samenwerking, humanitaire hulp en mensenrechten. De EU heeft ook actief overlegd over punten van zorg zoals regionale vraagstukken, ballistische raketten en mensenrechten, en pleit voor terughoudendheid en constructieve betrokkenheid in de regio.

Veiligheid en defensie

In deze onvoorspelbare tijden moet Europa meer verantwoordelijkheid nemen voor zijn eigen interne en externe veiligheid. Een Europese defensie is niet alleen essentieel voor onze eigen veiligheid, maar in breder verband ook voor het streven naar vrede en veiligheid in de wereld.

In maart werd in het kader van de voorbereidende actie inzake defensieonderzoek een eerste subsidieovereenkomst van 35 miljoen euro ondertekend voor Ocean 2020, het eerste trans-Europese militaire onderzoeksproject. In het kader van de permanente gestructureerde samenwerking op het gebied van defensie, die in december 2017 door de Raad werd ingesteld, is aanzienlijke vooruitgang geboekt. In de loop van het jaar zijn 34 multinationale defensieprojecten opgestart, onder andere op het gebied van training en oefeningen, militaire vermogens te land, ter zee en in de lucht, en cyberbeveiliging, een thema dat steeds belangrijker wordt. In maart werd een EU-actieplan gelanceerd voor de verbetering van de militaire mobiliteit. In juli stelde de EU het industrieel ontwikkelingsprogramma 2019-2020 voor de Europese defensie vast. Zij heeft ook een voorstel ingediend voor een Europees Defensiefonds van 13 miljard euro voor de volgende langetermijnbegroting van de EU (2021-2027) om de rol van de EU bij het zorgen voor veiligheid en defensie te versterken.

In 2018 voerde de EU buiten haar grenzen zes militaire en tien civiele missies uit in het kader van het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid. Of het nu gaat om Afghanistan, de Sahel of Irak, het opbouwen van sterke, weerbare en inclusieve overheidsinstellingen vergt investeringen in de ontwikkeling van professionele politieagenten, rechters, artsen en schoolbesturen, alsmede een betrouwbaar en democratisch gecontroleerd leger. In juni deed de EU daarom een voorstel voor een Europese vredesfaciliteit om de financiering van de missies in het kader van het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid te vergemakkelijken en onze partners te steunen. In november stelden de EU-ministers een civiel beleidspact vast dat moet leiden tot meer slagkracht, doeltreffendheid en eensgezindheid in het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid.

Militaire missies zijn slechts één onderdeel van de gereedschapskist waarmee de EU de huidige gecompliceerde veiligheidsproblematiek kan aanpakken. In 2018 erkenden de lidstaten de cruciale rol van de missies in het kader van het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid voor de aanpak van veiligheidsproblemen zoals georganiseerde misdaad, terrorisme en hybride bedreigingen. Er werd besloten de civiele dimensie van het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid verder te versterken met een civiel pact.

Voorkomen en bestrijden van terrorisme en gewelddadig extremisme

Het bestrijden van terrorisme en het voorkomen van gewelddadig extremisme behoorden afgelopen jaar tot de topprioriteiten van de EU, overeenkomstig de mondiale strategie voor terrorismebestrijding en het actieplan ter voorkoming van gewelddadig extremisme van de Verenigde Naties. De EU voert dialogen over terrorismebestrijding met de Westelijke Balkan, Turkije en landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, alsmede met belangrijke internationale organisaties.

Migratie

De EU blijft met lidstaten en internationale partners samenwerken om levens te redden, bescherming te bieden, veilige en legale mogelijkheden voor migratie te creëren en de diepere oorzaken van migratie aan te pakken. We hebben de strijd opgevoerd tegen criminele netwerken die misbruik maken van de wanhoop van mensen en zich bezighouden met mensensmokkel en -handel. In 2018 is zowel het mondiale pact inzake migratie als het mondiale pact inzake vluchtelingen van de Verenigde Naties goedgekeurd.

De EU heeft bijgedragen aan de veilige terugkeer van meer dan 33 000 migranten die in Libië waren gestrand, aan de daling met 80 % van het aantal mensen dat aankomt via de centrale Middellandse Zeeroute, en aan de instelling van een evacuatiecorridor in Niger voor mensen die internationale bescherming nodig hebben. Sinds november 2017 zijn 2 105 kwetsbare vluchtelingen en asielzoekers geëvacueerd. Via het EU-noodtrustfonds voor Afrika worden de diepere oorzaken van migratie, gedwongen ontheemding en irreguliere migratie verder aangepakt en wordt migratie beter beheerd.

Respons op humanitaire crisissen en noodsituaties

Het conflict in Syrië heeft diepe ellende veroorzaakt voor miljoenen mensen. Sinds het begin van de vijandelijkheden in 2011 heeft de EU levensreddende hulp geboden aan burgers in Syrië en de buurlanden. Aan humanitaire hulpprojecten in Syrië, Jordanië, Libanon, Egypte en Turkije is in 2018 in totaal 311 miljoen euro besteed.

Internationale conflicten kunnen alleen worden opgelost binnen een sterk multilateraal systeem. Bijna de helft van de EU-steun voor humanitaire hulp in 2018 ging daarom naar VN-organisaties, met name het Wereldvoedselprogramma, de twee VN-agentschappen voor vluchtelingen en migratie, Unicef en de Wereldgezondheidsorganisatie. De EU stelt nu onderwijsprojecten centraal binnen haar humanitaire hulp; hiervoor is in 2018 100 miljoen euro uitgetrokken.

Het mechanisme voor civiele bescherming is in 2018 tien keer geactiveerd bij plotselinge crisissen in Latijns-Amerika, Afrika en Azië. Toen Indonesië bijvoorbeeld eind september werd getroffen door een reeks aardbevingen en een tsunami, coördineerde de Europese Commissie de levering van opvangfaciliteiten, stroommodules en waterzuiveringsinstallaties vanuit acht EU-lidstaten.

Mensenrechten

De EU is de mensenrechten blijven verdedigen en bevorderen, vooral nu deze in veel delen van de wereld worden uitgehold. We stonden uitgebreid stil bij de zeventigste verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. In de „Good Human Rights Stories”, waarvoor de aanzet werd gegeven door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, delen verschillende landen voorbeelden van positieve mensenrechtenpraktijken.

Gelijkheid van mannen en vrouwen is een van de kernwaarden van de EU en een prioriteit voor haar Europese en internationale beleid. De EU steunt de agenda van de Verenigde Naties inzake vrouwen, vrede en veiligheid. Zij werkt ook aan de uitvoering van het actieplan van het werkdocument 2016-2020 over gendergelijkheid en vrouwenemancipatie in de buitenlandse betrekkingen van de EU.

In 2018 vonden verkiezingswaarnemingsmissies plaats in Gambia, Kosovo (deze verwijzing laat de standpunten over de status van Kosovo onverlet, en is in overeenstemming met Resolutie 1244 (1999) van de VN-Veiligheidsraad en het advies van het Internationaal Gerechtshof over de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo), Libanon, Tunesië en Honduras.

EU-sancties

Sancties, ook wel „beperkende maatregelen” genoemd, zijn een van de EU-instrumenten om de doelstellingen van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid te bevorderen: vrede, democratie, en de eerbiediging van de rechtsstaat, de mensenrechten en het internationaal recht. Ze maken altijd deel uit van een bredere beleidsaanpak met politieke dialoog en andere activiteiten. EU-sancties zijn niet bedoeld als straf, maar om veranderingen teweeg te brengen in het beleid of het optreden van landen, organisaties of individuele personen. Een kaart waar EU-sancties van toepassing zijn, is te vinden op https://ec.europa.eu/fpi/what-we-do/sanctions_en

Samenwerking met internationale partners

De EU heeft de strategische verantwoordelijkheid om alleen te opereren wanneer dat moet en samen met partners wanneer dat kan. Daarom hebben we onze samenwerking met internationale partners zoals de NAVO en de Verenigde Naties versterkt.

Verenigde Naties

De EU gelooft dat een op regels gebaseerde internationale orde waarvan de kern wordt gevormd door de Verenigde Naties (VN), onontbeerlijk is voor een stabiele en veilige wereld. Op de Algemene Vergadering van de VN in 2018 sloot de EU-delegatie (onder leiding van voorzitter van de Europese Raad Tusk en voorzitter van de Europese Commissie Juncker) een hernieuwd strategisch partnerschap met de VN, inclusief een verbintenis om de ontwikkelingssamenwerking te bevorderen. De EU steunt de door VN-secretaris-generaal António Guterres voorgestelde hervormingen om de VN klaar te stomen voor de 21e eeuw. De samenwerking op het gebied van vrede en veiligheid is geïntensiveerd, met name in de Centraal-Afrikaanse Republiek, Mali, de Sahel, Libië en Somalië.

Een sterker partnerschap EU-NAVO

De samenwerking tussen de EU en de NAVO is een belangrijke pijler van het streven van de EU naar versterking van de Europese veiligheid en defensie in het kader van de integrale EU-strategie.

Momenteel worden 74 concrete maatregelen uitgevoerd op verschillende terreinen. In het in 2018 gepubliceerde derde voortgangsverslag wordt gewezen op de snelle vooruitgang en de meerwaarde van de samenwerking tussen de EU en de NAVO. De EU en de NAVO hielden een gecoördineerde parallelle oefening om de EU beter in staat te stellen te reageren op een complexe crisis met een hybride karakter en om meer uitwisseling tussen beide organisaties te laten plaatsvinden met betrekking tot situationeel bewustzijn, cybercrisisrespons en strategische communicatie in crisissituaties.

De EU binnen de G7 en de G20

De EU is een volwaardig lid van de G7 en de G20. Binnen deze fora strijdt de EU voor het behoud van de op regels gebaseerde internationale orde, die momenteel onder grote druk staat, op het gebied van handel, veiligheid, klimaatverandering en mensenrechten. Op de top in Canada onderschreven de leiders van de G7 een verklaring tegen handelsprotectionisme en ter modernisering van de Wereldhandelsorganisatie. Rusland werd aangespoord op te houden met het ondermijnen van democratieën en zijn steun aan het Syrische regime. Ook werd opgeroepen tot denuclearisering van het Koreaanse Schiereiland en Iran. Afgesproken werd samen te werken aan inclusieve groei en gendergelijkheid, en de EU herhaalde dat zij vastbesloten is om de Klimaatovereenkomst van Parijs uit te voeren. Op de G20-top in Buenos Aires gaven de leiders een verklaring af over het opbouwen van een consensus over eerlijke en duurzame ontwikkeling. Zij bekrachtigden hun steun voor de verbetering van de op regels gebaseerde internationale orde en voor de noodzakelijke hervorming van de WTO om het functioneren daarvan te verbeteren.

De langetermijnbegroting van de EU (2021-2027)

De EU is wereldwijd de grootste donor van ontwikkelingshulp en is daarnaast de belangrijkste handelspartner en de grootste buitenlandse investeerder voor vrijwel elk land in de wereld. In de langetermijnbegroting voor 2021-2027 worden meer middelen uitgetrokken voor ontwikkeling en humanitaire hulp. Als Unie die vrede en stabiliteit bevordert en haar waarden en regels exporteert, worden wij voor talrijke problemen geplaatst door de in toenemende mate complexe en geconnecteerde wereld, die evenwel ook veel kansen biedt. Welvaart en vrede in het nabuurschap van de EU hebben een positieve invloed op de eigen welvaart van de EU. De Commissie stelt voor om de investeringen in het externe optreden met 26 % te verhogen tot 123 miljard euro en de instrumenten grondig te herstructureren met het oog op meer coherentie, doeltreffendheid, schaalvoordelen en vereenvoudiging van processen.

In 2018 werd ook het startsein gegeven voor het Europees Defensiefonds. Dat moet de belastingbetaler meer waar voor zijn geld geven en overlap in uitgaven voorkomen. Het fonds zal de nationale investeringen in defensieonderzoek en de ontwikkeling van defensietechnologie en -uitrusting coördineren en aanvullen. Het fonds omvat twee onderdelen: i) onderzoek, en ii) ontwikkeling. Het onderzoeksonderdeel heeft bijvoorbeeld betrekking op elektronica, metamaterialen, encryptiesoftware en robotica, terwijl het ontwikkelingsonderdeel gaat over defensietechnologie en -uitrusting zoals drones of satellietcommunicatie om kosten te besparen.

Bedreigingen van de veiligheid kennen geen grenzen en hebben in toenemende mate een internationaal karakter. Deze problemen zijn dusdanig complex dat van geen enkele lidstaat kan worden verwacht dat hij deze alleen het hoofd biedt. De EU-begroting moet de lidstaten helpen bij hun taken en inspanningen om de Europese burger te beschermen. In de voorstellen van de Commissie aan de Raad en het Parlement wordt ongeveer 19,5 miljard euro uitgetrokken voor veiligheid en defensie (13 miljard euro voor het Europees Defensiefonds plus 6,5 miljard euro voor militaire mobiliteit in het kader van de financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen). Daarnaast heeft de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid met steun van de Commissie een voorstel ingediend bij de Raad om nog eens 10,5 miljard euro buiten de begroting om vrij te maken voor de Europese vredesfaciliteit. De totale uitgaven voor veiligheid en defensie voor 2021-2027 komen daarmee op meer dan 30 miljard euro.

De toekomst van Europa

In zijn toespraak over de staat van de Unie 2016 gaf voorzitter Juncker het startsein voor een proces van bezinning over de toekomst van Europa en van een EU met 27 landen. In de aanloop daarnaartoe namen de EU-leiders twee belangrijke verklaringen aan: één in Bratislava in september 2016 en één in Rome in maart 2017. Parallel daarmee nodigde de Commissie, samen met het Europees Parlement en de lidstaten, burgers uit om mee te praten over de toekomst van Europa door deel te nemen aan burgerdialogen en zelf onlineraadplegingen op te zetten.

In maart 2017 publiceerde de Europese Commissie een witboek over de toekomst van Europa, met vijf mogelijke scenario’s voor de Unie. Hierop volgden vijf discussienota’s over de kwesties die er voor de toekomst van Europa het meest toe doen. Voorzitter Juncker stelde in zijn Staat van de Unie 2017 een routekaart voor een meer verenigde, sterkere en meer democratische Unie voor.

Daarop voortbouwend bereikten de nationale leiders overeenstemming over een Leidersagenda — een lijst met de meest dringende kwesties en problemen waarvoor vóór de Europese verkiezingen in mei 2019 oplossingen moeten worden gevonden. Tot dusver is aanzienlijke vooruitgang geboekt: de Commissie keurde alle voorstellen goed waarom de EU-leiders in Bratislava en Rome hadden verzocht, en kwam daarbij met ambitieuze voorstellen op het gebied van migratie, de economische en monetaire unie, institutionele kwesties, belastingen in de digitale economie, digitale vraagstukken, onderzoek en innovatie, onderwijs en cultuur.

In februari 2018 stelde de Commissie een pakket opties voor om de EU doeltreffender te laten functioneren, onder meer door het systeem van topkandidaten („Spitzenkandidaten”) voor het ambt van voorzitter van de Commissie te handhaven en te verbeteren. Ook riep zij op om de verbanden tussen Europese politieke partijen en de daarbij aangesloten nationale en regionale partijen transparanter te maken, zodat stemmers duidelijk kunnen zien hoe hun stem in Europa tot besluiten leidt. Om te garanderen dat de Europese verkiezingen vrij en eerlijk verlopen, heeft de Commissie in september 2018 aanvullende specifieke maatregelen voorgesteld die ons democratisch bestel moeten beschermen tegen manipulatie door derde landen of particuliere belanghebbenden, bv. door misbruik van onrechtmatig verkregen persoonsgegevens.

De leiders bereikten in september 2018 overeenstemming over maatregelen op het gebied van interne veiligheid en in december over maatregelen met betrekking tot de economische en monetaire unie.

De weg naar Sibiu

In de routekaart voor een meer verenigde, sterkere en meer democratische Unie stelde voorzitter Juncker voor om strategische kwesties in verband met de toekomst van de Unie te bespreken op een speciale top in Sibiu, Roemenië. Die informele ontmoeting zal plaatsvinden op 9 mei 2019 en nationale leiders een podium bieden om een boodschap van hoop, eenheid en vastberadenheid te laten horen, en om onze gedeelde waarden in herinnering te brengen. Ook kan bij deze gelegenheid het proces van bezinning op de toekomst van Europa zijn beslag krijgen in een hernieuwde belofte om te werken aan een EU die resultaten boekt op gebieden die echt belangrijk zijn voor de burger. Bij die gelegenheid — zes weken nadat het Verenigd Koninkrijk volgens plan de EU zal verlaten en twee weken vóór de verkiezingen voor het Europees Parlement — zullen de leiders naar verwachting van gedachten wisselen over een nieuwe strategische agenda, met prioriteiten en richtsnoeren voor de werkzaamheden van de Europese Unie in de komende vijf jaar.

In zijn Staat van de Unie 2018 herhaalde voorzitter Juncker zijn toezegging een meer verenigd, sterker en meer democratisch Europa tot stand te zullen brengen. De weg naar Sibiu voert langs een aantal mijlpalen. Zo wachten er belangrijke initiatieven om uitvoering te geven aan de tien politieke prioriteiten van de Commissie en aan de aanvullende toekomstgerichte voorstellen. De drie EU-instellingen die dit alles verwezenlijken — het Europees Parlement, de Raad en de Commissie — hebben drie prioriteiten:

• bestaande afspraken en beloftes nakomen: de wetgevingsvoorstellen vaststellen die nog in behandeling zijn;
• belangrijke, resterende problemen oplossen: onder meer de taken op het gebied van migratie afronden, de economische en monetaire unie versterken en de toenemende spanningen binnen het mondiale handelssysteem aanpakken;
• de Europese Unie een toekomstperspectief bieden: hiertoe heeft de Commissie in mei haar voorstel ingediend voor de volgende langetermijnbegroting van de Unie van 27 lidstaten (2021-2027). Om de Unie in staat te stellen een doeltreffende en soevereine speler op het wereldtoneel te zijn, heeft de Commissie in september voorgesteld om op bepaalde gebieden van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid van de EU vaker gebruik te maken van stemmingen met gekwalificeerde meerderheid. Tot de initiatieven voor de toekomst van de Unie behoort ook de verdere versterking van de mechanismen ter bescherming en verdediging van de rechtsstaat in alle lidstaten.

Drie dingen staan centraal in de EU-agenda voor 2019: resultaten, het lot in eigen hand nemen en democratie.

Op de resultaten ligt voor de Commissie en voorzitter Juncker de nadruk, tot op de laatste dag dat zij in functie zijn. Alle voorstellen die zijn gebaseerd op de tien prioriteiten van de Commissie-Juncker, liggen nu op tafel, maar in de komende paar maanden moeten nog 241 voorstellen worden goedgekeurd. Het college zal er alles aan doen om ervoor te zorgen dat zo veel mogelijk van deze voorstellen formeel worden goedgekeurd door de medewetgevers, zodat de burgers echt een verschil merken.

2019 wordt het jaar waarin Europa zijn lot in eigen hand moet nemen, stelde voorzitter Juncker in zijn laatste Staat van de Unie. Op 9 mei komen de 27 leiders in Sibiu (Roemenië) bijeen om een nieuw tijdperk in te luiden en de weg te bereiden voor een sterker, democratischer en meer verenigd Europa.

Al twee weken later nemen de Europeanen deel aan de op een na grootste verkiezingen ter wereld (alleen bij de algemene verkiezingen in India trekken meer mensen naar de stembus). Bij de Europese verkiezingen kunnen alle partijen hun toekomstideeën schetsen en kunnen de kiezers aangeven wat voor Unie zij willen.

Het Europees Parlement

Het Europees Parlement heeft zich in 2018 beziggehouden met tal van beleidskwesties. Zo heeft het wetgeving vastgesteld om witwassen van geld en financiering van terrorisme tegen te gaan, ervoor te zorgen dat de lidstaten weten wie de buitengrenzen passeert, jongeren te helpen om in binnen- of buitenland vrijwilligerswerk te doen of mee te werken aan projecten (d.m.v. het nieuwe Solidariteitskorps), de ontwikkeling van een ecologisch duurzame, circulaire economie te stimuleren en om de uitstoot van broeikasgasemissies terug te dringen. Ook heeft zij ingestemd met een modernisering van de middelen waarmee Europa oneerlijke handelspraktijken van derde landen kan aanpakken, en met wetgeving die de regels voor werknemers die in een ander EU-land zijn gedetacheerd, eerlijker en doeltreffender moet maken.

De Europese Raad

De Europese Raad heeft in februari een informele bijeenkomst gehouden om institutionele kwesties te bespreken, zoals de samenstelling van het Europees Parlement, transnationale lijsten, benoemingen en de Spitzenkandidaten voor de functie van voorzitter van de Europese Commissie. Ook debatteerden de leiders over de politieke prioriteiten voor de volgende langetermijnbegroting van de EU (2021-2027).

De Europese Raad van maart stond in het teken van de economie (met name de strategieën voor de interne markt), handel, sociale kwesties en de voorbereidingen voor de top EU-Westelijke Balkan in mei. In het kader van de Leidersagenda vonden ook besprekingen plaats over digitale belastingheffing en buitenlandse betrekkingen. De Europese Raad heeft (in zijn samenstelling van 27 lidstaten i.v.m. artikel 50) richtsnoeren vastgesteld voor de toekomstige betrekkingen met het Verenigd Koninkrijk. Op de Europese top hebben de leiders van gedachten gewisseld over alle elementen van de economische en monetaire unie, met uitzondering van de bankenunie en het Europees stabiliteitsmechanisme.

De EU-leiders kwamen in mei bijeen in Sofia (Bulgarije) voor de top EU-Westelijke Balkan. Voorafgaand aan de top spraken zij tijdens een werkdiner in het kader van de Leidersagenda opnieuw over digitale vraagstukken, maar ook over onderzoek en innovatie.

In juni was migratie het belangrijkste onderwerp van gesprek binnen de Raad. Veiligheid en defensie, de volgende langetermijnbegroting van de EU (2021-2027), handel, het Europees Semester, digitale belastingheffing, innovatie en digitaal Europa stonden ook op de agenda. Op de Eurotop debatteerden de leiders over de voltooiing van de bankenunie en de toekomstige rol van het Europees stabiliteitsmechanisme. De Europese Raad beoordeelde (in zijn samenstelling van 27 lidstaten i.v.m. artikel 50) de vorderingen die waren geboekt bij de onderhandelingen over de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de EU, en stelde vast dat er sinds de Europese Raad van maart geen wezenlijke vooruitgang was geboekt wat betreft het ontwerp-terugtrekkingsakkoord en de toekomstige betrekkingen.

In september kwamen op een informele bijeenkomst in Salzburg zowel de artikel 50-onderhandelingen als de interne veiligheid aan bod (in het kader van de Leidersagenda). Verder werd de stand van zaken opgemaakt wat betreft de uitvoering van de conclusies over migratie van de Europese Raad van juni.

In oktober kwamen de leiders terug op interne veiligheid en migratie, onderwerpen die eerder ter sprake waren gekomen op de informele bijeenkomst van september. Wat de buitenlandse betrekkingen betreft, hebben zij zich gebogen over de betrekkingen EU-Afrika, de voor februari 2019 geplande top van de EU en de Arabische Liga, de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling en de voorbereidingen voor de klimaatconferentie van de Verenigde Naties in Katowice, Polen. Ook bespraken de leiders de artikel 50-onderhandelingen en kwesties die verband houden met de economische en monetaire unie.

In november werd een buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (artikel 50) gehouden, waarop de leiders van de EU-27 het ontwerp-terugtrekkingsakkoord konden bekrachtigen en hun goedkeuring konden hechten aan de politieke verklaring waarin het kader wordt geschetst voor de toekomstige betrekkingen tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk.

In december debatteerde de Europese Raad over de volgende langetermijnbegroting, migratie, de interne markt, klimaatverandering, veiligheid en defensie, desinformatie, de bestrijding van racisme en vreemdelingenhaat, burgerdialogen en burgerraadplegingen, en voorbereidingen voor de strategische agenda. Verder spraken de leiders over de voorbereidingen voor de top van de EU en de Arabische Liga, over Rusland en over de economische partnerschapsovereenkomst tussen de EU en Japan. Ook kwam de Europese Raad van 27 landen (artikel 50) nogmaals bijeen en werd een Eurotop gehouden waarop met name is gesproken over een begrotingsinstrument voor convergentie en concurrentievermogen voor de eurozone en voor de versterking van de internationale rol van de euro.

De Raad van de Europese Unie

Bulgarije was de eerste helft van het jaar voorzitter van de Raad van de Europese Unie. De tweede helft van het jaar was dat Oostenrijk. Bulgarije richtte zich met name op migratie, veiligheid, digitale economie, de Westelijke Balkan en economische en sociale cohesie. Oostenrijk legde het accent op migratie, interne veiligheid, subsidiariteit en digitalisering.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Europees Comité van de Regio’s

In 2018 was het Europees Economisch en Sociaal Comité actief betrokken bij de besprekingen over de volgende langetermijnbegroting van de EU (2021-2027). Zo hield het in september een plenair debat, waaraan werd deelgenomen door commissaris Günther Oettinger, die verantwoordelijk is voor Begroting en Personeelszaken. Ook speelde het Comité een actieve rol in het debat over het Europees burgerinitiatief. In mei hield het Comité een jubileumzitting vanwege zijn 60-jarig bestaan en organiseerde het de jaarlijkse „Civil Society Days”, die in het teken stonden van burgerschap, democratie en cultuur in een gedigitaliseerd Europa.

In de eerste helft van 2018 was het Europees Comité van de Regio’s betrokken bij de werkzaamheden van de taskforce inzake subsidiariteit, evenredigheid en „minder en efficiënter optreden”. Het maakte daarbij werk van de kwesties die van belang zijn voor lokale en regionale overheden. Het Comité is doorgegaan met de reeks openbare bijeenkomsten en burgerdialogen over de toekomst van Europa, die ten slotte hun beslag kregen in het advies over de toekomst van Europa. Ook bleef het Comité zich inzetten voor de Cohesiealliantie (#CohesionAlliance), een coalitie van betrokkenen die vinden dat het EU-cohesiebeleid ook in de toekomst een pijler van de EU moet blijven. Daarnaast organiseerde het Comité de negende Europese Conferentie over overheidscommunicatie, die — met het oog op de Europese verkiezingen in 2019 — als thema had „Campaigning for Europe”.

Voltooiing van de agenda voor betere regelgeving

Werkprogramma van de Commissie voor 2019

In oktober presenteerde de Europese Commissie haar werkprogramma voor 2019. Hierin werden drie hoofdprioriteiten geformuleerd: snel met de medewetgevers een akkoord bereiken over nog niet goedgekeurde voorstellen om de tien politieke prioriteiten te verwezenlijken, een beperkt aantal nieuwe initiatieven voorstellen om lopende problemen aan te pakken, en in de aanloop naar de top in Sibiu op 9 mei 2019 een aantal initiatieven presenteren voor de toekomst van de EU met 27 lidstaten, om een stevigere basis te leggen voor een sterk, verenigd en soeverein Europa. Nieuwe initiatieven hebben betrekking op gebieden als migratie, het versterken van de economische en monetaire unie, het verminderen van de spanningen in het mondiale handelssysteem, het oplossen van problemen in verband met de rechtsstaat en het voltooien van het akkoord over de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de EU.

Taskforce inzake subsidiariteit, evenredigheid en „minder en efficiënter optreden”

De taskforce inzake subsidiariteit, evenredigheid en „minder en efficiënter optreden” werd in 2017 opgericht om aanbevelingen te doen over hoe de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid beter kunnen worden toegepast, voor welke beleidsterreinen de bevoegdheid weer aan de lidstaten kan worden gedelegeerd of definitief aan de lidstaten kan worden teruggegeven, en hoe regionale en lokale overheden nauwer bij de vorming en de toepassing van het EU-beleid kunnen worden betrokken. De taskforce werd voorgezeten door Frans Timmermans, eerste vicevoorzitter van de Commissie, en bestond uit vertegenwoordigers van de nationale parlementen en van het Europees Comité van de Regio’s. Ook het Europees Parlement werd uitgenodigd om vertegenwoordigers aan te wijzen, maar besloot hiervan af te zien.

Op 10 juli 2018 heeft de taskforce zijn eindverslag gepresenteerd. De taskforce concludeert dat er een nieuwe manier van werken op het gebied van subsidiariteit en evenredigheid nodig is om lokale en regionale autoriteiten en nationale parlementen in staat te stellen doeltreffender bij te dragen tot de EU-beleidsvorming en de ontwikkeling van nieuwe wetgeving. Met de nieuwe aanpak zouden subsidiariteit en evenredigheid consequenter door alle bestuursniveaus worden getoetst aan de hand van een „modeltabel” — een soort subsidiariteits- en evenredigheidschecklist. De taskforce noemde geen bevoegdheden of beleidsterreinen die weer volledig of gedeeltelijk zouden moeten worden gedelegeerd aan de lidstaten.

Naar aanleiding van het verslag van de taskforce publiceerde de Commissie op 23 oktober een mededeling getiteld „Een grotere rol voor de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid bij de beleidsvorming van de EU”. De Commissie is van plan om veel van de acties uit de mededeling uit te voeren in het kader van haar agenda voor betere regelgeving, en zal hierover in het voorjaar van 2019 verslag uitbrengen.

Vereenvoudiging van de wetgeving

Zoals beloofd in het Interinstitutioneel Akkoord over beter wetgeven, presenteerde de Commissie in november een overzicht van de resultaten die de Unie in 2018 heeft geboekt bij het vereenvoudigen van wetgeving, het vermijden van overregulering en het verminderen van administratieve lasten. Dit werk maakt deel uit van het programma voor gezonde en resultaatgerichte regelgeving (Refit), dat ten doel heeft na te gaan waar wetgeving vereenvoudigd kan worden en overbodige kosten kunnen worden voorkomen. Telkens wanneer de Commissie een herziening van bestaande wetgeving voorstelt, gaat zij die aspecten na. Het overzicht wijst uit dat de huidige Commissie in het kader van Refit meer dan 150 initiatieven heeft ontplooid om wetgeving te vereenvoudigen en lasten te verminderen. Van recente datum is bijvoorbeeld het voorstel om de huidige btw-regels aan te passen. Naar verwachting zullen de nalevingskosten voor kleine ondernemingen hierdoor met 11,9 miljard euro per jaar afnemen tot 56,1 miljard per jaar, d.w.z. 18 % lager uitvallen dan nu.

Dit beleidsplan wordt ondersteund door het Refit-platform (bestaande uit een stakeholdersgroep en een overheidsgroep), dat in 2018 31 adviezen heeft uitgebracht waarin de Commissie wordt aanbevolen om acties te ondernemen op gebieden die voor burgers en bedrijven bijzonder belastend zijn.

Verder zijn in 2018 belangrijke vereenvoudigingsinitiatieven ondernomen in het kader van de volgende langetermijnbegroting van de EU (2021-2027). Dankzij de nieuwe programma’s wordt het gemakkelijker voor begunstigden om EU-financiering aan te vragen en te benutten.

Interinstitutioneel Akkoord over beter wetgeven

In 2016 en 2017 werden het Europees Parlement, de Raad en de Europese Commissie het eens over twee gezamenlijke verklaringen over de wetgevingsprioriteiten van de EU. Hierin werden 89 initiatieven aangewezen die in het wetgevingsproces prioriteit moesten krijgen. De drie instellingen gaven hiermee blijk van hun wil aanzienlijke vooruitgang te boeken bij de behandeling van deze dossiers en deze zo mogelijk vóór de Europese verkiezingen in mei 2019 af te ronden.

Medio 2018 had de Europese Commissie alle initiatieven goedgekeurd die in de gezamenlijke verklaringen over wetgevingsprioriteiten waren aangekondigd. Eind 2018 waren het Europees Parlement en de Raad voor 61 van de 89 initiatieven in de gezamenlijke verklaring gekomen tot politieke overeenstemming of formele aanneming. Van de 28 initiatieven die nog steeds op tafel liggen, liggen er 7 op schema om in mei 2019 te worden goedgekeurd. De overige 21 initiatieven kunnen nog steeds worden goedgekeurd tegen mei 2019, als er voldoende politieke wil bestaat bij de medewetgevers.

Het Interinstitutioneel Akkoord over beter wetgeven heeft gezorgd voor meer transparantie, verantwoordingsplicht en juridische duidelijkheid in het bestaande systeem van uitvoeringshandelingen (comitologie) en gedelegeerde handelingen. In 2018 heeft de Europese Commissie verder onderhandeld met het Parlement en de Raad over criteria voor de keuze tussen uitvoerings- en gedelegeerde handelingen, en over de afstemming van de bestaande wetgeving op het systeem dat is ingevoerd met het Verdrag van Lissabon — beide punten vloeien voort uit toezeggingen in het kader van het Interinstitutioneel Akkoord over beter wetgeven. Ook over nadere verbeteringen van het comitologiesysteem wordt onderhandeld. Al deze onderhandelingen moeten zorgen voor meer rechtszekerheid en voor minder onenigheid bij wetgevingsonderhandelingen. Het nieuwe register van gedelegeerde handelingen, het eerste echt interinstitutionele wetgevingsinstrument, is sinds 12 december 2017 online.

Toezicht op de toepassing van het EU-recht

Willen burgers en bedrijven hun voordeel doen met het EU-recht, dan is het van wezenlijk belang dat dit doeltreffend wordt toegepast. Een voorschrift, hoe zorgvuldig ook geformuleerd en voorbereid, werkt pas als het doeltreffend ten uitvoer wordt gelegd. De Commissie stelt nieuwe wetgeving niet alleen voor, zij zorgt er ook voor dat deze naar behoren wordt toegepast en gehandhaafd.

Uit het jaarverslag voor 2017, dat op 12 juli 2018 werd gepubliceerd, blijkt dat het aantal nog niet afgeronde inbreukzaken tegen lidstaten ten opzichte van het jaar daarvoor licht is afgenomen (5,91 %). De beleidsterreinen waarop in 2017 de meeste inbreukprocedures werden geopend, zijn mobiliteit en vervoer, milieu en financiële stabiliteit, diensten en kapitaalmarkten.

Burgers een stem geven bij de totstandkoming van EU-wetgeving

In het kader van de agenda voor betere regelgeving van de Commissie is de centrale raadplegingswebsite „Geef uw mening” verbeterd. Het is nu gemakkelijker voor het grote publiek om het wetgevingsproces te volgen en een bijdrage te leveren.

Sinds de website in 2016 werd geopend, neemt het aantal bezoeken elk jaar toe; in 2018 werden bijna 500 000 bezoeken geteld. Om na te gaan hoe het streven naar betere regelgeving ervoor staat en hoe doeltreffend de verschillende instrumenten voor betere regelgeving in de praktijk zijn, heeft de Commissie van 17 juli tot en met 23 oktober een openbare raadpleging gehouden. Daaraan konden alle burgers, organisaties en overheidsdiensten meedoen die belang hebben bij of ervaring hebben met EU-beleidsvorming. Uit alle lidstaten samen werden meer dan 600 bijdragen ontvangen. Deze zijn grondig onderzocht en vergeleken met de input van gerichte raadplegingen van de EU-instellingen en -organen. Het onderzoek zal in de eerste helft van 2019 worden afgerond.

Eerbiediging van de rechtsstaat

Rechtsstatelijkheid is van essentieel belang voor de democratie en voor de eerbiediging van de grondrechten. Maar het is ook een essentiële garantie voor het functioneren van de Europese Unie — als een interne markt, als een gebied waar wetten eenvormig worden toegepast en begrotingsmiddelen correct worden besteed, en als een gebied waar lidstaten en hun burgers, in een geest van wederzijds vertrouwen, samen kunnen werken aan gemeenschappelijke doelstellingen.

Het grootste risico dat gepaard gaat met veronachtzaming van de rechtsstaat, is dat het ten koste gaat van het wederzijdse vertrouwen: wie zich niet wil houden aan de regels van de EU-Verdragen, tornt aan de basis voor solidariteit, cohesie en wederzijdse erkenning van nationale besluiten.

Ook in 2018 is de Commissie in enkele lidstaten, met name Hongarije en Polen, opgetreden tegen bedreigingen van de rechtsstaat. Daarbij heeft de Commissie gebruik moeten maken van inbreukprocedures en, in het geval van Polen, van artikel 7 van het Verdrag betreffende de Europese Unie.

Ook is de Commissie in het kader van het mechanisme voor samenwerking en toetsing blijven samenwerken met Bulgarije en Roemenië.

Een belangrijke vernieuwing in de voorgestelde langetermijnbegroting is dat het verband tussen EU-financiering en de rechtsstaat is versterkt. Eerbiediging van de rechtsstaat is een wezenlijke voorwaarde voor goed financieel beheer en doeltreffende EU-financiering. De Commissie stelt daarom een nieuw mechanisme voor om de EU-begroting te vrijwaren van financiële risico’s die samenhangen met algemene tekortkomingen in verband met de rechtsstaat in de lidstaten. De nieuwe instrumenten die zijn voorgesteld, zouden de Unie in staat stellen om EU-financiering op te schorten, te verlagen of de toegang ertoe te beperken op een wijze die evenredig is aan de aard, de ernst en de draagwijdte van de tekortkomingen op het gebied van de rechtsstaat.

Transparantie en verantwoordingsplicht

Het gezamenlijk transparantieregister

Contacten met belanghebbenden en het maatschappelijk middenveld maken integraal deel uit van het werk van de EU-instellingen. Daarbij zijn transparantie en verantwoordingsplicht essentieel voor het vertrouwen dat Europese burgers stellen in de legitimiteit van de bestuurlijke, wetgevende en beleidsprocedures in de Unie. Transparantie is met name van belang waar het gaat om belangenbehartiging, omdat burgers moeten kunnen nagaan wie het wetgevingsproces van de EU probeert te beïnvloeden. Daarom heeft de Commissie een voorstel ingediend om het huidige transparantieregister aan te vullen met een nieuw interinstitutioneel akkoord dat bindend is voor het Europees Parlement, de Commissie en — en dat is nieuw — de Raad van de Europese Unie. Daarover wordt nu met de andere instellingen onderhandeld.

Een nieuwe gedragscode voor de leden van de Commissie

De Europese Commissie heeft op 31 januari de nieuwe gedragscode voor de leden van de Europese Commissie goedgekeurd. Nieuw is onder meer dat voormalige Commissieleden eventuele nieuwe activiteiten tot twee jaar (drie jaar in het geval van de voorzitter) na hun mandaat moeten melden, belangenconflicten krachtiger worden tegengegaan en de transparantie is verbeterd (zo moeten de kosten van dienstreizen van Commissieleden nu om de twee maanden worden bekendgemaakt). Ook bepaalt de nieuwe gedragscode dat de Commissie jaarlijks verslag moet uitbrengen over de toepassing ervan.

Toegang tot documenten

In oktober heeft de Commissie het verslag van 2017 over de toegang tot documenten aangenomen. Uit dit verslag blijkt dat het aantal initiële verzoeken op grond van Verordening (EG) nr. 1049/2001 inzake de toegang van het publiek tot documenten met bijna 3 % is gestegen (van 6 077 verzoeken in 2016 tot 6 255 in 2017). Het aantal confirmatieve verzoeken nam met 1 % toe (van 295 in 2016 tot 299 in 2017). De Europese Commissie is nog steeds de instelling die verreweg het grootste aantal verzoeken om toegang tot documenten behandelt.

EU-burgers en andere begunstigden maken dus actief gebruik van hun recht op toegang tot documenten waarover de Commissie beschikt. In meer dan 82 % van de gevallen werden de opgevraagde documenten volledig of gedeeltelijk vrijgegeven in de initiële fase. In 46 % van de gevallen die werden behandeld in de confirmatieve fase, werd ruimere of zelfs volledige toegang verleend. Daarnaast bleef de Commissie op haar webpagina’s en in haar verschillende openbare registers proactief grote hoeveelheden documentatie en informatie publiceren over alle beleidsterreinen van de EU.

Controle van de EU-begroting

Een controlekader en een prestatiekader moeten redelijke zekerheid verschaffen dat de EU-middelen volgens de toepasselijke regels worden besteed en dat er voortdurend wordt gezorgd voor resultaatgerichte maatregelen om fouten te voorkomen, op te sporen en te corrigeren.

Na een positieve aanbeveling van de Raad heeft het Europees Parlement in april 2018 definitief zijn goedkeuring gegeven aan de manier waarop de Commissie in 2016 de EU-begroting heeft uitgevoerd. De jaarlijkse kwijtingsprocedure stelt het Parlement en de Raad in staat om de Commissie politiek verantwoording te laten afleggen voor de begrotingsuitvoering en om democratisch toezicht uit te oefenen op het beheer van de belastinggelden.

In juli presenteerde de Commissie haar geïntegreerd pakket financiële verslaglegging over de EU-begroting 2017, waarin alle beschikbare informatie te vinden is over de uitvoering, de prestaties, de resultaten, het gezond financieel beheer en de bescherming van de EU-begroting. De verslagen lieten zien dat de EU-begroting resultaten opleverde die in overeenstemming waren met de prioriteiten van de Commissie, en naar behoren werd uitgevoerd.

De Commissie boekte in 2018 flinke vooruitgang bij de oprichting van een Europees Openbaar Ministerie, dat bevoegd zal zijn om strafbare feiten die de financiële belangen van de EU schaden, te onderzoeken en te vervolgen in de 22 deelnemende lidstaten. Het Europees Openbaar Ministerie zal naar verwachting eind 2020 operationeel zijn.

In oktober heeft de Europese Rekenkamer de jaarrekeningen van de EU voor het elfde jaar op rij goedgekeurd, omdat deze een getrouw beeld gaven. Bovendien trof de Rekenkamer op de verschillende uitgaventerreinen minder fouten aan dan in de voorgaande vier jaar. Voor meer dan de helft van de uitgaven van de EU bleef het foutenpercentage zelfs onder het niveau dat de Rekenkamer materieel acht. Aan de inkomstenzijde van de begroting werden geen fouten geconstateerd.

Nationale parlementen

Op 23 oktober zijn de jaarverslagen 2017 over subsidiariteit en evenredigheid en over de betrekkingen tussen de Europese Commissie en de nationale parlementen bekendgemaakt, samen met een mededeling van de Commissie over de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid.

In 2018 werden in totaal 570 adviezen van nationale parlementen ontvangen, waaronder 37 gemotiveerde adviezen in het kader van het subsidiariteitscontrolemechanisme. In deze adviezen werd betoogd dat de door de Commissie voorgestelde wetgevingshandelingen niet voldeden aan het subsidiariteitsbeginsel. De Commissie heeft haar intensieve politieke dialoog met de nationale parlementen voortgezet. Zo vond er gedurende het jaar 140 keer een ontmoeting plaats tussen commissarissen en nationale parlementen, hetzij bij bezoeken aan lidstaten, hetzij bij bezoeken van parlementsleden in Brussel. Ook woonden leden van de Commissie een reeks van interparlementaire bijeenkomsten en andere evenementen bij, waarbij zij in gesprek gingen met nationale parlementsleden.

De Europese Ombudsman

Het onderzoek van de Europese Ombudsman inzake vermeend wanbeheer bij de instellingen en organen van de Europese Unie had onder meer betrekking op de gedragscode voor de leden van de Commissie, en met name op de activiteiten van voormalig commissarissen, op de benoeming van bijzondere adviseurs van de Commissie en op de transparantie inzake internationale onderhandelingen. Ook werden specifieke kwesties met betrekking tot aanbestedingen, overeenkomsten, te late betalingen, individuele personeelsaangelegenheden en de toegang tot documenten onderzocht. In 2018 werd in ruim 97 % van alle 229 besluiten en aanbevelingen van de Europese Ombudsman geen wanbestuur geconstateerd.

Het Europees burgerinitiatief

De Commissie heeft in 2018 zeven nieuwe burgerinitiatieven geregistreerd.

Op 28 maart 2018 werd het tweede driejaarlijkse verslag over de toepassing van de verordening over het Europees burgerinitiatief bekendgemaakt. Het verslag beschrijft de belangrijkste problemen waarmee stakeholders te maken hebben, maar ook de verbeteringen die de Commissie heeft ingevoerd of heeft aangedragen in haar voorstel voor een nieuwe verordening (vastgesteld op 13 september 2017).

Op de Dag van het Europees Burgerinitiatief 2018, die op 10 april werd georganiseerd door het Europees Economisch en Sociaal Comité, heeft de Commissie het startschot gegeven voor een drie jaar durende voorlichtingscampagne over het Europees burgerinitiatief. Het gaat vooral om korte video’s op de sociale media, maar om potentiële opiniemakers te bereiken, worden ook evenementen in de lidstaten gehouden.

Op 22 mei startte ook een forum voor het Europees burgerinitiatief. Het gaat om een onlinesamenwerkingsplatform dat is bedoeld voor mensen die een Europees burgerinitiatief willen organiseren of al een initiatief coördineren. Ze kunnen er terecht voor beste praktijken, hulp bij het vinden van partners in andere landen of onafhankelijk advies van deskundigen.

Op 12 december werd een politiek akkoord bereikt met het Europees Parlement en de Raad over de hervorming van het Europees burgerinitiatief, op basis van het voorstel van de Commissie uit 2017.

Burgerdialogen en burgerraadplegingen

Burgerdialogen

Sinds 2015 hebben er bijna 1 300 burgerdialogen plaatsgevonden in meer dan 400 grote en kleine steden in de EU. Het aantal dialogen is aanzienlijk toegenomen na de publicatie van het witboek over de toekomst van Europa in 2017. Om de dynamiek vast te houden, maakte de Commissie in februari 2018 bekend ten minste tot 1 000 burgerdialogen te willen komen.

Op 1 oktober 2018 namen voorzitter Juncker en de heer Winfried Kretschmann, minister-president van de deelstaat Baden-Württemberg, in het Duitse Freiburg deel aan de 1 000e burgerdialoog die tijdens de mandaatsperiode van deze Commissie is gehouden.

In 2018 werden 833 burgerdialogen gehouden in 27 lidstaten. Hiervoor kwamen meer dan 70 000 mensen bijeen. Sinds 2015 hebben meer dan 160 000 mensen de zaken die hen het meest bezighouden, besproken met de voorzitter, de vicevoorzitters en de andere leden van de Commissie, EU-ambtenaren, leden van het Europees Parlement en nationale politici. Nu al begint de invloed hiervan op het werk van de Commissie en de andere instellingen zichtbaar te worden. Zo weerspiegelen de voorstellen van de Commissie voor een nieuwe langetermijnbegroting en de daaropvolgende besprekingen tussen de medewetgevers de prioriteiten en ambities die de burgers tijdens debatten over het witboek naar voren hebben gebracht.

De Europese Commissie werkt aan nieuwe formules voor de burgerdialogen, zoals grensoverschrijdende evenementen met burgers uit twee of drie lidstaten, live-burgerdialogen met gebruikers van socialemediaplatforms, workshops waarbij burgers een hele dag in gesprek gaan en daarna deelnemen aan een dialoog, en nieuwe partnerschappen met de andere instellingen en de lidstaten.

In 2018 vonden in grenssteden de eerste transnationale dialogen plaats, waaraan werd deelgenomen door burgers uit Malta en Italië, Duitsland en Nederland, en Duitsland en Polen. Het Europees Parlement en de Commissie organiseerden in april 2018 een gezamenlijke burgerdialoog in Bled (Slovenië). De instellingen werden vertegenwoordigd door de Europese Parlementsleden Franc Bogovič en Tibor Szanyi, en de commissarissen Violeta Bulc en Phil Hogan. Er werd onder meer gesproken over plattelandsontwikkeling en slimme dorpen, connectiviteit en het gemeenschappelijk landbouwbeleid.

Debat over de toekomst van Europa

Het debat over de toekomst van Europa won in 2018 aan dynamiek. De inzet van het debat is kennis te nemen van alle standpunten en ideeën. Elke stem in Europa doet ertoe. Daarom koos de Europese Commissie ervoor zich op verschillende manieren tot het publiek te richten en samen te werken met de andere instellingen en de lidstaten die daartoe bereid waren. Velen gaven gehoor aan de oproep van de Commissie. Het Europees Parlement startte een reeks debatten op hoog niveau over de toekomst van Europa met de staatshoofden en regeringsleiders, terwijl het Europees Comité van de Regio’s zich met de campagne „Nadenken over Europa” tot de regio’s, steden en gemeenten van Europa richtte.

Na de initiatieven van de Franse president Macron en andere leiders zijn 27 lidstaten in maart 2018 een gemeenschappelijk kader overeengekomen voor de raadpleging van burgers over de toekomst van Europa. Daarbij wordt voortgebouwd op de ervaring van de Europese Commissie.

Om dit proces te ondersteunen, heeft de Europese Commissie samen met het Europees Economisch en Sociaal Comité in mei 2018 gewerkt met een unieke vorm van participatieve democratie. Een onafhankelijk opiniepeilingsbureau selecteerde 96 mensen uit 27 lidstaten omdat ze een goede afspiegeling vormden van de vele verschillende sociaal-economische groepen in en meningen over de Europese Unie. In mei heeft het panel na twee dagen overleggen een lijst vragen geformuleerd die aan de Europeanen zou worden voorgelegd.

Deze lijst was de basis voor een onlineraadpleging waarbij de Europeanen werd gevraagd hoe de toekomst van de Unie er volgens hen zou moeten uitzien. Eind 2018 waren ruim 77 000 bijdragen ontvangen. De meeste daarvan bevatten ook inhoudelijke opmerkingen en ideeën, naast antwoorden op de gesloten vragen over een aantal onderwerpen die van groot belang zijn voor de toekomst van Europa.

De onlineraadpleging werd aangevuld met een speciale Eurobarometer-enquête over de toekomst van Europa die van 24 oktober tot en met 7 november is gehouden onder een representatieve steekproef van 27 339 EU-burgers.

De verwachtingen van de burgers

Hoewel de dialogen qua opzet verschilden en ondanks de diversiteit van de deelnemers, keerden bepaalde thema’s vaak terug. Over het algemeen hadden de deelnemers een positief beeld van de Europese Unie. Zij vinden dat Europa cruciaal is voor het oplossen van problemen. Natuurlijk zijn er ook punten van zorg en frustraties. Een vraag die vaak terugkomt, is wie wat moet doen. Burgers denken veelal dat grote uitdagingen efficiënter kunnen worden aangepakt door een combinatie van maatregelen op Europees en nationaal niveau. Over het algemeen zijn zij voorstander van meer harmonisering op Europees niveau, bijvoorbeeld wat milieu en voedselveiligheid betreft. De meesten verwachten en vragen echter ook hervormingen om de Unie efficiënter en transparanter te maken.

Meer informatie over de inhoud en de resultaten van de burgerdialogen en de debatten over de toekomst van Europa staat in het voortgangsverslag over burgerdialogen en raadplegingen, dat de Commissie op 11 december 2018 aan de Europese Raad heeft voorgelegd.