Vrij verkeer van werknemers – de fundamentele vrijheid is gewaarborgd, maar de mobiliteit van werknemers zou gebaat zijn bij een doelgerichter inzet van EU-middelen

Samenvatting

Arbeidsmobiliteit

I

Het vrije verkeer van werknemers is een van de vier fundamentele vrijheden van de Unie. In 2018 viert de EU de vijftigste verjaardag van de oprichtingsverordening inzake het vrije verkeer van werknemers. Het houdt de afschaffing in van elke vorm van discriminatie op grond van de nationaliteit tussen de lidstaten wat betreft de werkgelegenheid, de beloning en de overige arbeidsvoorwaarden. In 2015 woonden 11,3 miljoen EU-28-migranten in de werkende leeftijd in een andere EU-lidstaat dan hun land van staatsburgerschap. Dit komt overeen met 3,7 % van de totale bevolking in de werkende leeftijd in de hele EU.

Hoe wij onze controle hebben uitgevoerd

II

We hebben de wijze beoordeeld waarop de Commissie het vrije verkeer van werknemers waarborgt, alsmede de doeltreffendheid van de EU-maatregelen ter bevordering van de arbeidsmobiliteit. Wij hebben onze controle tussen oktober 2016 en juli 2017 uitgevoerd bij de Commissie en in de vijf lidstaten met de grootste instroom van buitenlandse werknemers en de grootste uitstroom van werknemers naar andere landen (Duitsland, Luxemburg, Polen, Roemenië en het Verenigd Koninkrijk).

Wat wij hebben geconstateerd

III

We hebben geconstateerd dat de Commissie EU-werknemers via verschillende kanalen informatie verstrekt over hun rechten, maar dat het mogelijk is de bekendheid ervan te vergroten.

IV

De belemmeringen voor het verhuizen naar en werken in een ander land (zoals de erkenning van beroepsdiploma's) bestaan al lang. Hoewel de Commissie en de lidstaten verscheidene maatregelen hebben getroffen om dergelijke belemmeringen aan te pakken, bestaan zij nog steeds.

V

De lidstaten bevinden zich op verschillende niveaus wat betreft de gegevens over onevenwichtigheden op het gebied van vaardigheden en werk op regionaal en nationaal niveau. De Commissie blijft samenwerken met de lidstaten om dergelijke gegevens te verbeteren.

VI

De EU ondersteunt arbeidsmobiliteit via het ESF voor de lidstaten die hebben aangegeven dat deze behoefte bestaat. Arbeidsmobiliteit is echter niet vastgesteld als afzonderlijke investeringsprioriteit en dergelijke activiteiten werden niet gemonitord gedurende het goedkeuringsproces voor de huidige ESF-programmeringsperiode. Het is daarom onbekend in welke mate het ESF voor dit doel is gebruikt.

VII

De belangrijkste bron van financiering ter ondersteuning van arbeidsmobiliteit waarvan de hoogte van de financiering bekend is, is het programma voor werkgelegenheid en sociale innovatie (EaSI) van de Commissie, met 165 miljoen euro voor de periode 2014-2020. We constateerden dat de beleidsdoelstellingen van de Eures-as van het EaSI met betrekking tot arbeidsmobiliteit vergelijkbaar waren met die van het ESF, wat betekent dat de vereiste complementariteit van beide EU-fondsen een uitdaging vormt.

VIII

We evalueerden 23 Eures-projecten die liepen in het kader van grensoverschrijdende projecten en werden ondersteund in het kader van het EaSI. We constateerden dat er bij weinig projecten vastgestelde resultaten waren (bijv. werkzoekenden die een baan vinden) en dat tekortkomingen in de monitoring van resultaten ertoe had geleid dat de output en resultaten niet op programmaniveau konden worden geaggregeerd.

IX

Het “Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit” is het belangrijkste instrument op EU-niveau ter bevordering van de arbeidsmobiliteit, maar kent aanzienlijke uitdagingen die met name verband houden met het aanzienlijke aandeel van ODA-vacatures die niet op het Eures-banenportaal werden geplaatst. Uit onze analyse van de vacatures op het portaal bleek bovendien dat deze vaak niet nuttig waren bij het zoeken naar een baan, aangezien 39 van de 50 door ons geëvalueerde vacatures geen sollicitatietermijn bevatten.

X

Een fundamentele maatstaf voor de doeltreffendheid van het programma is het meten van het aantal geslaagde arbeidsbemiddelingspogingen met behulp van Eures-steun in het kader van het EaSI-programma. Volgens de Commissie waren 28 934 geslaagde arbeidsbemiddelingspogingen in 2016 toe te schrijven aan de steun van Eures-adviseurs aan werkzoekenden. Dit is slechts 3,7 % van de keren dat werkzoekenden contact hebben opgenomen met Eures-adviseurs. Bovendien hebben de meeste openbare diensten voor arbeidsvoorziening (ODA’s) die wij hebben bevraagd, aangegeven dat ze niet in staat waren het aantal daadwerkelijk geslaagde arbeidsbemiddelingspogingen te meten of dit niet langer meten als indicator.

Onze aanbevelingen

XI

Wij bevelen aan dat de Commissie:

1. meet in welke mate EU-burgers de bestaande instrumenten voor het verstrekken van informatie over het vrije verkeer van werknemers en het melden van discriminatie kennen;
2. beter gebruikmaakt van de beschikbare informatie om vormen van discriminatie te identificeren;
3. samenwerkt met de lidstaten ter verbetering van de verzameling en gebruikmaking van gegevens over patronen en stromen in de arbeidsmobiliteit en over onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt;
4. de opzet van EU-financiering verbetert waarmee de arbeidsmobiliteit moet worden aangepakt.

XII

Wij bevelen aan dat de lidstaten:

Inleiding

Vrij verkeer van werknemers: een fundamentele vrijheid

01

Het vrije verkeer van werknemers is een van de vier fundamentele vrijheden van de Unie¹. In 2018 viert de EU de vijftigste verjaardag van de oprichtingsverordening inzake het vrije verkeer van werknemers. Het is een belangrijk recht voor iedere afzonderlijke werknemer en een wezenlijk bestanddeel van de eengemaakte markt. In het kader van deze vrijheid hebben EU-werknemers uit andere lidstaten recht op een gelijke behandeling als onderdanen wat betreft toegang tot arbeid, arbeidsvoorwaarden en alle andere sociale en belastingvoordelen. Dit betekent dat elke nationale autoriteit en elke - zowel publieke en particuliere - werkgever de rechten toepassen die voortvloeien uit artikel 45 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (zie tekstvak 1) en deze rechten eerbiedigen. Deze vrijheid geldt ook in de EVA-landen (IJsland, Liechtenstein, Noorwegen en Zwitserland). Opgemerkt moet worden dat het recht van vrij verkeer van werknemers niet hetzelfde is als het recht van alle EU-burgers op vrij verkeer en verblijf op het grondgebied van de lidstaten.

02

Volgens de meest recente beschikbare cijfers verblijven, op een totale EU-bevolking in de werkende leeftijd van 306 miljoen personen, ongeveer 11 miljoen EU-28-migranten in de werkende leeftijd (20-64 jaar) op lange termijn in een andere EU-lidstaat dan hun land van staatsburgerschap. Zij maken 3,7 % uit van de totale bevolking in de werkende leeftijd in de EU-28. Wat betreft de jaarlijkse stromen van migranten in de werkende leeftijd migreerden er 1,1 miljoen in 2014 (dit cijfer omvat ongeveer 100 000 werknemers uit EVA-landen die naar de EU migreerden en vertegenwoordigt 0,4 % van de totale bevolking in de werkende leeftijd). Daarnaast steken 1,3 miljoen personen dagelijks de grens over om in een andere lidstaat dan die waar ze wonen, te gaan werken (zie tabel 1).

Tabel 1

Gegevens over personen die naar een andere lidstaat migreerden (2015)

Omvang	Soort mobiliteit
11,3 miljoen	“Langetermijnmigranten” in de werkende leeftijd (20-64 jaar) uit de EU-28
3,7 %	… als percentage van de totale bevolking in de werkende leeftijd in de EU-28
8,5 miljoen	Actieve EU-28-migranten (met werk of op zoek naar werk)
1,3 miljoen	EU-28-grensarbeiders (20-64 jaar) in 2015
1,1 miljoen	Jaarlijkse stroom EU-28- en EVA-migranten in de werkende leeftijd die in 2014 migreerden
0,4 %	… als percentage van de totale bevolking in de werkende leeftijd die in de EU-28 en de EVA-landen woont
0,6 miljoen	Migranten die in 2014 terugkeerden naar hun land van staatsburgerschap

NB: De jaarlijkse stroom migranten omvat niet de remigratie.

Bron: Annual Report on intra-EU Labour Mobility, eindverslag, Europese Commissie, december 2016.

03

Voor de 11,3 miljoen migranten was het voornaamste land van bestemming Duitsland, dat het grootste aantal migranten in de werkende leeftijd (2,7 miljoen ofwel 22 % van alle migranten) ontving, op de voet gevolgd door het Verenigd Koninkrijk met 2,1 miljoen. De landen met het grootste aandeel mobiele werknemers binnen hun bevolking in de werkende leeftijd waren Luxemburg (43 %), Zwitserland (19 %), Cyprus (15 %) en Ierland (10 %).

04

Recente actieve migranten worden gedefinieerd als diegenen die sinds maximaal tien jaar in een ander EU-land wonen dan hun land van staatsburgerschap. Het aantal van deze migranten wordt weergegeven in figuur 1.

Verantwoordelijkheden met betrekking tot arbeidsmobiliteit

05

Om de verschillende verantwoordelijkheidsniveaus voor het waarborgen van het vrije verkeer van werknemers te begrijpen, moet men rekening houden met het feit dat de vrijheid rechtstreeks toepasselijk is in de lidstaten en dat bij discriminatie dus een rechtsvordering kan worden ingesteld bij een nationale rechter. De Commissie kan ook rechtstreeks actie ondernemen, hetgeen kan leiden tot inbreukprocedures tegen een lidstaat waarbij het Europees Hof van Justitie is betrokken. De verantwoordelijkheid voor werkgelegenheids- en sociaal beleid ligt echter hoofdzakelijk bij de lidstaten. Deze gedeelde verantwoordelijkheden worden beschreven in figuur 2.

De Europese Commissie en arbeidsmobiliteit

06

Een beslissing om naar een ander land te verhuizen vanwege werk is in wezen een individuele afweging. Arbeidsmobiliteit kan echter worden bevorderd en EU-financiering kan acties in verband met arbeidsmobiliteit op nuttige wijze ondersteunen. In 2010 wordt de bevordering van arbeidsmobiliteit door de Commissie in haar mededeling “EUROPA 2020 Een strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei”² in het kader geplaatst van een betere afstemming van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt met financiële steun van de structuurfondsen de Unie, met name van het ESF. Zij wil “aansturen op een toekomstgericht en alomvattend arbeidsmigratiebeleid waarmee op flexibele wijze op de prioriteiten en behoeften van de arbeidsmarkt kan worden ingespeeld”. De afgelopen jaren heeft de Commissie verscheidene beleidsdocumenten, wetgevingsvoorstellen en richtsnoeren uitgebracht over arbeidsmobiliteit en zo het belang ervan als EU-beleid onderstreept (zie figuur 3).

Door de EU gefinancierde acties ter bevordering van de arbeidsmobiliteit

07

Het ESF wordt beheerd door de Commissie en de lidstaten. Een van de doelstellingen ervan is de geografische en beroepsmobiliteit van de werknemers binnen de Europese Unie te bevorderen³. De totale financiering ervan voor de programmeringsperiode 2014-2020 bedroeg 86,4 miljard euro. Hiervan is ongeveer 27,5 miljard euro toegewezen aan de specifieke thematische doelstelling “bevordering van duurzame en kwalitatief hoogstaande werkgelegenheid en ondersteuning van arbeidsmobiliteit”⁴, in het kader waarvan de lidstaten acties op het gebied van arbeidsmobiliteit kunnen financieren. De hoogte van de bedragen die de lidstaten hiervoor inzetten, is niet bekend.

08

Het programma voor werkgelegenheid en sociale innovatie (EaSI), dat wordt beheerd door de Commissie, bestaat uit drie assen, waarvan de “Eures”-as (Europees netwerk van sociale diensten) gericht is op de bevordering van de arbeidsmobiliteit. De financiering voor het EaSI voor de periode 2014-2020 bedraagt 919 miljoen euro. De financiering specifiek voor Eures-activiteiten binnen het EaSI bedraagt 165 miljoen euro ofwel 18 % van de totale financiering. In het kader van de Eures-as van het EaSI worden activiteiten ondersteund ter bevordering van de vrijwillige geografische mobiliteit van werknemers. Een overzicht van deze activiteiten is opgenomen in figuur 4.

Reikwijdte en aanpak van de controle

09

We hebben de wijze beoordeeld waarop de Commissie het vrije verkeer van werknemers waarborgt, alsmede de doeltreffendheid van de EU-maatregelen ter bevordering van de arbeidsmobiliteit.

10

We hebben met name het volgende onderzocht:

• de informatie-instrumenten die de Commissie heeft ingevoerd om werknemers te ondersteunen die naar andere lidstaten verhuisd zijn of daarin geïnteresseerd zijn, en de maatregelen die de Commissie heeft genomen om de bestaande belemmeringen voor arbeidsmobiliteit aan te pakken, met inbegrip van het door de Commissie verzamelen van de gegevens over stromen en patronen in de arbeidsmobiliteit (deel I);
• de doeltreffendheid van de EU-financiering ter ondersteuning van arbeidsmobiliteit via het ESF en het EaSI-programma in de programmeringsperiode 2014-2020 (deel II).

11

Onze controle werd verricht tussen oktober 2016 en juli 2017 en we voerden de volgende onderzoeken uit:

• We onderzochten de door de Commissie ondernomen acties in verband met arbeidsmobiliteit.
• We bezochten en interviewden de relevante nationale autoriteiten in Duitsland, Luxemburg, Polen, Roemenië en het Verenigd Koninkrijk.
• We evalueerden 23 afgeronde projecten in het kader van grensoverschrijdende partnerschappen (GP’s) binnen de Eures-as van het EaSI die in 2015 en 2016 werden gefinancierd en spraken met projectbeheerders in Duitsland, Luxemburg, Polen en het Verenigd Koninkrijk.
• We stuurden een vragenlijst toe aan de 28 nationale coördinatiebureaus (NCB’s) van het Eures-netwerk en de NCB van Zwitserland om het functioneren van Eures te evalueren en analyseerden de kwaliteit van 50 vacatures die op het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit waren geplaatst.
• Verder werd het controleteam geholpen door een deskundigenpanel dat bestond uit drie specialisten op het gebied van arbeidsmobiliteit⁵.

12

Bij deze controle werd de impact van de Brexit op het vrije verkeer niet beoordeeld, aangezien dit een essentieel onderdeel is van de lopende onderhandelingen tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk. Bij deze controle werd evenmin de impact onderzocht van het referendum van 2014 over immigratie in Zwitserland; de uitkomst daarvan zal invloed hebben op het recht van EU-werknemers om naar Zwitserland te verhuizen, na de omzetting ervan in Zwitserse wetgeving.

Opmerkingen

Deel I – De Commissie heeft instrumenten ingevoerd om het vrije verkeer van werknemers te waarborgen, maar haar informatie over de werking van arbeidsmobiliteit in de praktijk is onvolledig

13

In deel I worden de instrumenten beoordeeld die de Europese Commissie heeft ingevoerd ter ondersteuning van werknemers die al naar een andere lidstaat verhuisd zijn of daarin geïnteresseerd zijn. Verder komen de bestaande belemmeringen voor arbeidsmobiliteit aan de orde, evenals de maatregelen die zijn getroffen door de Commissie om deze aan te pakken. Tot slot bevat deel I een beoordeling van de gegevens die door de Commissie worden verzameld om de stromen en patronen in arbeidsmobiliteit en onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt te monitoren.

De Commissie heeft instrumenten in het leven geroepen om burgers te informeren over hun rechten, maar zij weet niet in hoeverre de burgers deze instrumenten momenteel kennen

14

Het is belangrijk dat er informatie beschikbaar is over de voorwaarden en rechten voor degenen die al in een ander land werken of daar werk zoeken. Daarnaast moeten degenen voor wie deze informatie nuttig zou zijn, ervan op de hoogte zijn dat deze bestaat en beschikbaar is voor hen.

15

De Commissie verschaft burgers informatie over rechten en mogelijkheden op het gebied van arbeidsmobiliteit door middel van twee daarvoor bestemde websites: Uw Europa en Eures (zie tekstvak 2).

16

Daarnaast hebben lidstaten hun eigen informatiebronnen opgezet voor EU-burgers die in hun land werken of voor onderdanen die in een andere lidstaat willen gaan werken. Dergelijke systemen kunnen worden ondersteund door overheidsinstanties, vakbonden of andere organen (zie tekstvak 3).

17

De Commissie meet de gebruikerstevredenheid voor zowel Uw Europa als Eures. In 2016 beoordeelde 64 % van de bezoekers van Uw Europa de site als een goed of uitstekend instrument, 25 % gaf de site een voldoende en 5 % achtte de site slecht of zeer slecht. Van degenen die gebruikmaakten van het Eures-portaal, was 40 % het ermee eens dat Eures gemakkelijk te vinden was en dat zij opnieuw gebruik zouden maken van de dienst.

18

Hoewel de Commissie de tevredenheid van de gebruikers meet, heeft zij niet gemeten in hoeverre deze systemen bekend zijn bij de EU-burgers. De noodzaak om de bekendheid te vergroten komt tot uitdrukking in de bevindingen van een verslag van de Commissie uit 2017⁸, waarin wordt vastgesteld dat de meeste gebruikers van de Eures-website deze vonden via internetzoekopdrachten of bij toeval.

De Commissie heeft systemen ingesteld om discriminatie in strijd met het recht op vrij verkeer te melden, maar de omvang van dergelijke discriminatie op EU-niveau blijft onbekend

19

Werknemers moeten zich bewust zijn van hun rechten en de mogelijkheid hebben, discriminatie in strijd met het vrije verkeer van werknemers te melden. De omvang van de bestaande discriminatie en de vormen ervan moeten bekend zijn, willen deze op doeltreffende wijze kunnen worden aangepakt.

20

Solvit is het systeem van de Commissie waarmee burgers een klacht kunnen indienen tegen oneerlijke regels of besluiten van nationale overheidsdiensten. In 2016 werden 2 414 zaken in verband met alle aspecten van de interne markt behandeld door Solvit. Eén klachtencategorie betreft het vrije verkeer van werknemers, terwijl andere categorieën ook indirect verband kunnen houden met vrij verkeer. Deze omvatten de erkenning van beroepsdiploma’s, sociale zekerheid en de toegang tot onderwijs voor familieleden. In 2016 waren er 34 zaken die betrekking hadden op het vrije verkeer van werknemers.

21

Sinds 2010 heeft de Commissie 33 gerechtelijke procedures ingeleid tegen lidstaten inzake het vrije verkeer, en 21 met betrekking tot socialezekerheidskwesties, die indirect van invloed zijn op dergelijke rechten.

22

Afgezet tegen de 11,3 miljoen migranten in de werkende leeftijd in de EU is het aantal Solvit-zaken alsook het aantal inbreukprocedures zeer laag.

23

Sommige lidstaten hebben naast Solvit hun eigen afzonderlijke systemen opgezet waar burgers gevallen van discriminatie kunnen melden en deze kunnen behandelen. Zo kunnen buitenlandse werknemers in Luxemburg contact opnemen met de nationale arbeidsinspectie, die follow-up kan geven aan de klacht. In andere lidstaten, zoals Duitsland, kunnen werknemers zich richten tot informatiebureaus die worden beheerd door vakbonden, die beschikken over gespecialiseerde bemiddelaars die de klacht kunnen overnemen en kunnen voorleggen aan nationale autoriteiten of die rechtstreeks contact kunnen opnemen met de werkgever om te bemiddelen.

24

De Commissie zijn weinig zaken bekend die, buiten haar eigen Solvit-systeem en het netwerk van juridisch deskundigen van Uw Europa - Advies om, op nationaal niveau aan de orde zijn gesteld, omdat deze niet stelselmatig aan de Commissie worden gerapporteerd. Zij kent de volle omvang van de discriminatie in strijd met het vrije verkeer dus niet. Volgens een richtlijn uit 2014⁹ hadden de lidstaten tot 2016 de tijd om organen aan te wijzen om de gelijke behandeling van werknemers in de Unie en hun familieleden te bevorderen, te analyseren, te monitoren en te ondersteunen. Deze aangewezen organen moeten onderzoeken en analyses verrichten naar ongerechtvaardigde beperkingen van en belemmeringen voor het recht op vrij verkeer, of naar discriminatie op grond van nationaliteit.

De Commissie heeft maatregelen genomen om andere beperkingen van arbeidsmobiliteit aan te pakken, maar bepaalde belemmeringen blijven bestaan

25

Werknemers kunnen ook te maken krijgen met belemmeringen voor migratie die weliswaar geen schending inhouden van hun rechten, maar toch van invloed kunnen zijn op de arbeidsmobiliteit (bijvoorbeeld de erkenning van kwalificaties).

26

“De problemen die zij (EU-burgers die willen en/of daadwerkelijk verhuizen) ondervinden, verklaren enigermate waarom de geografische mobiliteit tussen EU-lidstaten betrekkelijk laag is gebleven: volgens de EU-arbeidskrachtenenquête woonde in 2011 slechts 3,1 % van de Europese burgers in de werkende leeftijd (…) in een andere dan hun eigen EU-lidstaat”¹⁰.

27

In tabel 2 staan de obstakels die vaak in documenten van de Commissie worden genoemd en die de arbeidsmobiliteit belemmeren, met daarbij de maatregelen die de Commissie heeft getroffen en ons oordeel over de doeltreffendheid van de genomen maatregelen. Uit de tabel blijkt dat de Commissie maatregelen heeft genomen om deze belemmeringen voor arbeidsmobiliteit aan te pakken. Maar vanuit het oogpunt van een Europese werknemer die in een andere lidstaat wil gaan werken, zijn deze niet altijd doeltreffend. Het aanpakken van deze belemmeringen blijft een uitdaging voor de Europese Unie. Deze resterende belemmeringen moeten worden bezien in het licht van de onbenutte mogelijkheden van de arbeidsmobiliteit in de Unie: uit beschikbare enquêtegegevens blijkt dat in 2014 2,9 miljoen EU-burgers graag in de volgende twaalf maanden zouden zijn gemigreerd, maar dat slechts iets meer dan een miljoen werknemers die ook werkelijk deed.

Tabel 2

Belemmeringen voor arbeidsmobiliteit, door de Commissie genomen maatregelen en de beoordeling van de doeltreffendheid daarvan

Belemmeringen	Verant-woordelijkheden	Heeft de Commissie maatregelen genomen?	Voorbeeld van de genomen maatregelen	Is het obstakel dat de arbeidsmobiliteit hinderde, doeltreffend aangepakt?
Gebrek aan informatie over de wettelijke rechten in verband met het vrije verkeer van werknemers	Europese Commissie	Ja	De Commissie heeft de volgende instrumenten ingevoerd: Uw Europa Eures Solvit	Ja
Ontoereikende informatie over de mogelijkheden op de arbeidsmarkt	Europese Commissie en lidstaten	Ja	De Commissie beheert, in samenwerking met de nationale ODA’s, het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit; het portaal bevat algemene informatie over nationale arbeidsmarkten en biedt rechtstreeks toegang tot vacatures.	Niet volledig aangepakt Het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit bevat niet alle nationale vacatures; vacatures zijn vaak onvolledig (zie de paragrafen 51-57).
Verschillen in sociale zekerheid	Europese Commissie en lidstaten	Ja	De Commissie stelde in december 2016 als onderdeel van haar “arbeidsmobiliteitspakket” voor om de bestaande Verordening 883/2004 en de bijbehorende uitvoeringsverordening te herzien en daarbij vooral de betaling van uitkeringen beter te koppelen aan de lidstaat die de sociale bijdragen heeft geïnd, om het stelsel eerlijker en billijker te maken.	Niet volledig aangepakt De lidstaten leggen momenteel meer nadruk op aanvullende vormen van pensioeninkomen in aanvulling op de nationale basispensioenregelingen. Richtlijn 98/49/EG betreffende de bescherming van de rechten op aanvullend pensioen van werknemers en zelfstandigen heeft geen betrekking op de “meeneembaarheid” van aanvullende pensioenen, d.w.z. de mogelijkheid om dergelijke pensioenrechten over te dragen bij de migratie naar een andere lidstaat (hetgeen echter wel mogelijk is bij nationale pensioenregelingen). Dat deze aanvullende pensioenen niet kunnen worden meegenomen, kan werknemers sterk ontmoedigen om te migreren.
Erkenning van academische en beroepsdiploma’s	Europese Commissie en lidstaten	Ja	Automatische erkenning van universitaire diploma’s Opstelling van een Europees kader voor gereglementeerde beroepen De Europese beroepskaart (EPC) is een nieuw instrument om de erkenning te vergemakkelijken en is pas sinds 18 januari 2016 beschikbaar	Niet volledig aangepakt In het verslag over arbeidsmobiliteit van 2016 wordt vastgesteld dat de erkenning van beroepsdiploma’s een belangrijke belemmering voor mobiliteit blijft.

NB: Gedetailleerdere informatie over de getroffen maatregelen en onze beoordeling daarvan is te vinden in bijlage I bij dit verslag.

Bron: ERK.

28

Het volgende voorbeeld in tekstvak 4 geeft aan wat voor soort maatregelen de Commissie heeft genomen, en waarom deze niet volledig doeltreffend zijn.

De Commissie monitort arbeidsmobiliteitsstromen en -patronen, maar om inzicht te krijgen in onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt kan er beter gebruik worden gemaakt van in lidstaten beschikbare gegevens

29

Het is nodig dat hoogwaardige gegevens over arbeidsmobiliteitsstromen en -patronen worden verzameld om de besluitvorming te ondersteunen met betrekking tot arbeidsmobiliteit op zowel nationaal als EU-niveau.

30

De arbeidskrachtenenquête bevat de meeste enquêtegegevens over huishoudens inzake arbeidsparticipatie van personen boven de 15 jaar. De arbeidskrachtenenquête is de belangrijkste gegevensbron die de Commissie gebruikt om patronen in de arbeidsmobiliteit te monitoren¹¹. Het jaarlijks verslag over de arbeidsmobiliteit is voornamelijk gebaseerd op gegevens uit de arbeidskrachtenenquête en verschaft geaggregeerde gegevens over voorraden en jaarlijkse stromen. Elk jaar wordt in het verslag ook ingezoomd op specifieke thema’s. Voor 2016 ging het onder meer om grenswerkers en remigratie.

31

Wat het monitoren van de arbeidsmobiliteit betreft, kent de arbeidskrachtenenquête enkele beperkingen, die door de Commissie worden onderkend¹²:

• beantwoording van de enquête is slechts in twaalf lidstaten verplicht en bekend is dat een hoog percentage van de buitenlanders deze niet beantwoordt, met name wegens taalproblemen;
• in veel lidstaten kan het voorkomen dat pas aangekomen buitenlanders en kortverbandwerkers buiten de enquête vallen, aangezien onder de arbeidskrachtenenquête uitsluitend mensen vallen die één jaar of langer zijn gebleven, wat overigens in overeenstemming is met internationale aanbevelingen voor enquêtes;
• de geringe steekproefomvang in veel landen beperkt de mogelijkheid om de gegevens per nationaliteit te analyseren.

32

In 2005 constateerde de Commissie dat het nodig is de informatie over arbeidsmobiliteitsstromen tussen EU-lidstaten te verbeteren, evenals de arbeidskrachtenenquête. De Commissie brengt een jaarlijks compendium uit met relevante gegevensbronnen die in de lidstaten beschikbaar zijn. In 2016 meldden nagenoeg alle landen dat zij gecentraliseerd gegevens verzamelen over EU-burgers uit andere landen die werknemer of geregistreerde werkzoekende zijn. Sommige ODA’s verzamelen gegevens waarmee het individuele 'profiel’ van EU-werknemers wordt beschreven, zoals het Duitse systeem, dat informatie bevat over: het beroep, het soort verrichte werk en de opleiding van de werknemer. Het bleek echter problematisch om dergelijke gegevens te gebruiken vanwege het gebrek aan vergelijkbaarheid tussen lidstaten.

33

In 2010 startte de Commissie het project “Monitoring labour market developments in Europe”. Het had als doel, actuele informatie over vacatures te verzamelen, en zou ook dienen als instrument voor vroegtijdige waarschuwing tegen knelpunten en slechte aansluiting op arbeidsmarkten in de EU. Door beperkingen ten aanzien van de gegevens, zoals de beperkte beschikbaarheid van vergelijkbare gegevens over vacatures per lidstaat, was dit doel moeilijk te bereiken. Dit streefdoel werd ook genoemd in de Eures-verordening van 2016¹³, die voorschrijft dat in nationale werkprogramma's van de lidstaten rekening wordt gehouden met de gegevens over mobiliteitsstromen en -patronen, met de analyse van gegevens over bestaande en voorspelde arbeidstekorten en -overschotten. Het verslag van 2016¹⁴ van de Commissie bevat details over het onderzoek naar arbeidstekorten en -overschotten en onderzoekt de mogelijkheden om deze tekorten en overschotten in de verschillende landen elkaar te laten compenseren.

34

Wij constateerden dat de lidstaten zich in verschillende fasen bevinden wat betreft de kwaliteit en diepgang van informatie over onevenwichtigheden op het gebied van vaardigheden en werk en de omvang daarvan. Van de bezochte lidstaten produceren Duitsland en het VK gegevens die verder gaan dan hetgeen de Commissie kan bieden, en zij zouden dit bilateraal met de ODA’s van andere lidstaten kunnen delen (zie tekstvak 5). In het verslag van 2016 van de Commissie wordt ook de noodzaak onderkend om de verzameling van dergelijke gegevens in alle lidstaten te verbeteren. Voor dat onderzoek konden slechts 13 van de 26 ODA’s die gegevens indienden, informatie verstrekken over de omvang van de tekorten en overschotten op hun nationale arbeidsmarkten. Op het moment waarop onze controle werd afgesloten, blijft een uitvoerige evaluatie van vaardigheden en arbeidstekorten en -overschotten in de lidstaten 'werk in uitvoering’.

Deel II - Tekortkomingen in de opzet en monitoring van door de EU gefinancierde acties ter bevordering van de arbeidsmobiliteit

35

In dit deel van het verslag wordt de doeltreffendheid van de EU-financiering ter bevordering van de arbeidsmobiliteit geëvalueerd. De voor die doeleinden beschikbare programma’s zijn het ESF en het EaSI-programma. Wij analyseerden de financiële toewijzingen van beide fondsen en de complementariteit van de ESF-doelstellingen en die van EaSI. Voorts onderzochten wij of die programma’s doeltreffend zijn ter ondersteuning van de arbeidsmobiliteit, en hoe dergelijke activiteiten worden gemonitord.

36

Met betrekking tot de EaSI-Eures-activiteiten evalueerden wij twee van de elementen ervan: Eures-projecten die beheerd worden door grensoverschrijdende partnerschappen, uit het oogpunt van de opzet en de monitoring van de prestaties ervan, alsmede het portaal voor beroepsmobiliteit van Eures, en met name de doeltreffendheid ervan in het samenbrengen van werkzoekenden en vacatures.

Totale EU-financiering gericht op arbeidsmobiliteit is onbekend en complementariteit van middelen is niet gewaarborgd

37

Waar EU-fondsen worden ingezet voor een belangrijke prioriteit als arbeidsmobiliteit, dient de Commissie ervoor te zorgen dat de financiering kan worden geïdentificeerd en gemonitord. Waar diverse EU-fondsen beschikbaar zijn, moet worden gewaarborgd dat deze complementair zijn.

38

Figuur 5 bevat een financiële vergelijking van EU-programma’s die relevant zijn voor arbeidsmobiliteit. Het ESF is potentieel het belangrijkste instrument ter ondersteuning van de werkgelegenheid, waarvan de arbeidsmobiliteit deel uitmaakt. In het kader van een van de thematische doelstellingen van het ESF, de doelstelling “Bevordering van duurzame en kwalitatief hoogstaande werkgelegenheid en ondersteuning van arbeidsmobiliteit” (de zogeheten thematische doelstelling 8) en de daaraan gerelateerde investeringsprioriteit “modernisering van arbeidsmarktinstanties, inclusief arbeidsmobiliteit” (de zogeheten IP 7), kunnen lidstaten activiteiten programmeren die verband houden met arbeidsmobiliteit. Het is te zien dat de ESF-financiering in het kader van thematische doelstelling 8 met een bedrag van 27,5 miljard euro dat beschikbaar is voor de lidstaten, aanmerkelijk hoger is dan het EaSI-programma met 919 miljoen euro, en met name de Eures-pijler ervan met 165 miljoen euro, die ook wordt ingezet voor het aanpakken van kwesties op het gebied van arbeidsmobiliteit.

39

In het kader van de huidige programmeringsperiode 2014-2020 voor het ESF konden de lidstaten hun nationale activiteiten met betrekking tot Eures (zoals personeels- en IT-kosten bij de deelnemende ODA’s) plannen, evenals de ontwikkeling van specifieke mobiliteitsregelingen en -strategieën op lokaal, regionaal, nationaal en grensoverschrijdend niveau met gebruikmaking van het ESF. De Commissie presenteerde in 2013 haar nieuwe aanpak aan de lidstaten; daarbij wees zij nadrukkelijk op de doelstelling dat arbeidsmarkten beter gaan functioneren door verbeterde transnationale geografische mobiliteit van werknemers¹⁶.

40

Tijdens de goedkeuring van de operationele programma’s van het ESF in 2013-2014 monitorde de Commissie niet in hoeverre lidstaten daadwerkelijk op arbeidsmobiliteit gerichte acties programmeerden. In september 2015, na de goedkeuring van de onderliggende operationele programma’s van het ESF, stuurde de Commissie in een poging dergelijke informatie te verzamelen, een enquête naar de lidstaten. Zij wilde zo aan gegevens komen over het volume van het geplande budget binnen het ESF voor arbeidsmobiliteit binnen de EU en voor Eures-acties. Slechts 15 lidstaten hebben deze echter beantwoord. Twaalf hiervan verklaarden dat zij de Eures-diensten via het ESF zouden ondersteunen. Inzake de hieraan toegewezen financiële middelen concludeerde de beoordelaar van de enquête dat het vanwege de sterk uiteenlopende antwoorden en de enorme heterogeniteit wat betreft het aangeven van de uitgaven per jaar of in totaal, niet mogelijk is om de van de 15 landen ontvangen gegevensreeks te vergelijken. tekstvak 6 geeft aan op welke manieren afzonderlijke lidstaten het ESF voor dergelijke doeleinden gebruiken.

41

Binnen de opzet van het ESF is de arbeidsmobiliteit in de EU niet als afzonderlijke investeringsprioriteit omschreven¹⁷, en evenmin op andere wijze geoormerkt. Bijgevolg kunnen de huidige ESF-budgetten die in de 28 lidstaten aan Eures-acties of arbeidsmobiliteit zijn toegewezen, niet worden vastgesteld, waardoor het onmogelijk is erachter te komen welke financiering voor welke doeleinden is gebruikt.

42

Wij hebben de operationele programma’s van het ESF voor de bezochte lidstaten doorgelicht en waren niet in staat vast te stellen welke bedragen waren uitgetrokken voor de ondersteuning van arbeidsmobiliteit. Naar aanleiding van de evaluatie en onze bezoeken aan lidstaten stelden wij vast dat de programmering van acties op het gebied van arbeidsmobiliteit in het kader van het ESF voor hen geen prioriteit was. In Roemenië lag de nadruk op het stimuleren van remigratie omdat de constante uitstroom van werknemers uit Roemenië had geleid tot tekorten in cruciale sectoren van de economie (zie tekstvak 7).

43

De onderliggende verordening met de horizontale regels voor alle Europese structuur- en investeringsfondsen (“ESIF”, waartoe ook het ESF behoort)¹⁸ schrijft voor dat er sprake moet zijn van coördinatie en complementariteit tussen de verschillende ESI- en andere EU-fondsen. De onderliggende EaSI-verordening schrijft ook voor dat de activiteiten in het kader van het EaSI-programma “consistent zijn met en een aanvulling vormen op andere acties van de Unie, zoals de Europese structuur en investeringsfondsen (ESIF)”¹⁹. Zoals weergegeven in figuur 6, hebben het EaSI-programma en het ESF evenwel betrekking op acties die sterk overeenkomen en zijn gericht op vergelijkbare doelstellingen met betrekking tot arbeidsmobiliteit. Beide fondsen pakken arbeidsmobiliteit op een transnationaal niveau aan of kunnen dat doen, en in het kader van beide fondsen is voorzien in specifieke maatregelen ter bevordering van de mobiliteit, waaronder de ondersteuning van samenwerking van relevante instellingen.

Grensoverschrijdende partnerschappen vergemakkelijken arbeidsmobiliteit, maar er bestaan tekortkomingen in de opzet van GP-projecten en de verslaglegging over de doeltreffendheid

44

Grensoverschrijdende partnerschappen in het kader van de Eures-as van het EaSI-programma zijn gericht op arbeidsmobiliteit. Zij omvatten partners uit minimaal twee deelnemende lidstaten (of geassocieerde landen), doorgaans de nationale ODA, maar ook andere actoren zoals werkgeverorganisaties, vakbonden of andere regionale verenigingen. In het kader van de Eures-as van het EaSI kunnen GP’s jaarlijkse projectfinanciering aanvragen voor hun activiteiten. In tekstvak 8 wordt een voorbeeld gegeven van een GP-project dat werd gefinancierd in het kader van de Eures-as van het EaSI.

Bij weinig projecten zijn de beoogde kwantitatieve resultaten in de aanvraagfase bepaald

45

We evalueerden 23 GP-projecten (elf uit 2015 en twaalf uit 2016²⁰); bijlage II bevat onze projectbeoordeling. Wij constateerden dat de activiteiten die werden gefinancierd en door de Commissie werden goedgekeurd in het kader van een jaarlijks proces, vaak een herhaling van de activiteiten van het voorgaande jaar betroffen. De meest voorkomende activiteiten waren het organiseren van conferenties en banenmarkten, workshops, cursussen cv schrijven en taalcursussen. Innovatievere oplossingen omvatten het gebruik van sociale media (Facebook, Linkedin, Twitter) of het leggen van contacten met universiteiten. Dergelijke innovatieve oplossingen worden zelden geprogrammeerd.

46

Wij constateerden dat er in 21 projectaanvragen een kwalitatieve situatiebeschrijving werd gegeven, zoals een beschrijving van de mobiliteitsstromen en de reden voor grensoverschrijdende mobiliteit in de regio. Er was echter slechts bij negen projecten een kwantitatieve uitgangswaarde vastgesteld met de aantallen op basis waarvan de vorderingen kunnen worden gemeten (zie figuur 7). Elk jaar waren er nog eens vier projecten waarbij statistieken werden verstrekt die hadden kunnen worden gebruikt als kwantitatieve uitgangswaarde waaraan de vorderingen konden worden afgemeten, maar die werden niet voor dit doel benut.

47

In de subsidieovereenkomst voor projecten is opgenomen dat informatie moet worden verzameld en ingediend over de output en resultaten van de acties. Desondanks stelden wij bij onze evaluatie vast dat er slechts bij 16 van de 23 geselecteerde projecten outputstreefdoelen waren vastgesteld (bijv. het aantal deelnemers aan banenmarkten die werden georganiseerd in het kader van het GP-project) en dat er bij slechts negen projecten resultaten waren vastgesteld (meestal het beoogde aantal geslaagde arbeidsbemiddelingspogingen). Bij sommige projecten bestond er geen duidelijk verband tussen de output en de resultaten, aangezien er outputstreefdoelen waren bepaald maar er geen verwachte resultaten waren vastgesteld. Wij stelden van 2015 op 2016 evenwel een verbetering vast met betrekking tot het bepalen van resultaatstreefdoelen: in 2015 omvatte slechts 18 % van de projecten een resultaatstreefdoel maar in 2016 was dit gestegen tot 58 %.

48

In tekstvak 9 worden de uiteenlopende praktijken gepresenteerd binnen de projecten die wij beoordeelden, wat betreft de opzet en de prestatiemonitoring ervan.

Het is met het EaSI-monitoringsysteem niet mogelijk de werkelijke resultaten van GP-projecten op programmaniveau samen te voegen

49

De Commissie monitort de activiteiten in het kader van GP-projecten aan de hand van een standaardrapportageformulier, dat elke projectcoördinator moet invullen. Het verslag bevat een kwalitatief en kwantitatief deel. In het kwantitatieve deel worden geen gegevens verzameld over de output of resultaten op het gebied van arbeidsmobiliteit. Veel projectcoördinatoren gebruiken het kwalitatieve deel van het verslag om de output en soms de resultaten te vermelden, maar omdat dit niet verplicht is, ontbreekt het aan coherentie en consistentie, waardoor het moeilijk is om de output en resultaten samen te voegen.

50

In 2016 voerde de Commissie een aanvullend verslagleggingsmodel in voor GP-projecten. Voor het nieuwe model zijn gegevens nodig die, zoals we hebben geconstateerd voor de bezochte projecten, niet terug te vinden waren vanwege voor het eerst gevraagde statistische classificaties. Verder zijn bepaalde bijkomende gegevens waarom wordt gevraagd in het nieuwe model, niet afkomstig van het GP-project zelf, maar van de maandelijkse vragenlijst die de Commissie aan alle Eures-adviseurs in de EU richt. Dit vermindert de betrouwbaarheid van de verslaglegging over afzonderlijke projecten, aangezien de gegevens niet afkomstig zijn uit projectactiviteiten. Al met al moeten de maatregelen die zijn genomen om de monitoring achteraf te verbeteren, verder worden verfijnd.

De Commissie wil van het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit een waarlijk Europees arbeidsbemiddelings- en aanwervingsinstrument maken, maar dat wordt nog een hele uitdaging

51

Via het Eures-portaal kunnen werkzoekenden informatie vinden over de arbeidsmarkten in andere lidstaten en hebben zij toegang tot vacatures uit alle EU- en EVA-landen die op het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit staan. Werkgevers kunnen ook het gebruiken om hun vacatures kenbaar te maken aan werkzoekenden in andere landen. Het portaal wordt door de Commissie onderhouden²¹.

De dekking van de beschikbare banen door het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit is laag

52

In haar voorstel voor de hervorming van Eures in 2016 (Verordening (EU) 2016/589) verklaarde de Commissie: “Om het vrij verkeer van werknemers te bevorderen, dienen alle vacatures die via een ODA of andere EURES-leden (…) openbaar worden gemaakt, op het EURES-portaal te worden gepubliceerd”. Een van de belangrijkste beperkingen van Eures die de Commissie in 2014 constateerde, was dat niet alle vacatures toegankelijk waren op EU-niveau.

53

Uit de door de nationale coördinatiebureaus verstrekte enquêtegegevens blijkt dat in elf lidstaten meer dan 90 % van de ODA-vacatures in 2016 ook op het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit werd geplaatst. Zoals is aangegeven in figuur 8 plaatsten vier lidstaten daarentegen minder dan 20 % daarvan. In totaal werd een aanzienlijk aandeel van de nationale ODA-vacatures niet op het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit geplaatst.

54

Wij analyseerden de door de NCB’s verstrekte enquêtegegevens om het aandeel van op Eures bekendgemaakte nationale ODA-vacatures tussen 2015 en 2016 te vergelijken. Voor 13 lidstaten is het aandeel gelijk gebleven of toegenomen, maar voor 9 lidstaten is het aandeel afgenomen. Aan de hand van de gegevens in figuur 9 kan worden ingeschat dat het aandeel van de ODA-vacatures die op het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit werden geplaatst tussen 2015 en 2016 met 15 % afnam.

55

Verordening (EU) 2016/589 stond de lidstaten ook toe werkgevers de mogelijkheid te bieden om een vacature niet op het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit te publiceren, “meer bepaald wanneer de werkgever, nadat hij een objectieve beoordeling heeft gemaakt van de functie-eisen (te weten de nodige specifieke vaardigheden en competenties om het werk naar behoren te verrichten), zijn besluit de vacature niet te publiceren, uitsluitend met die redenen motiveert”. In de lidstaten die wij hebben bezocht, vormt dit de voornaamste reden waarom het aantal vacatures op Eures significant lager is dan op nationale banenportalen van ODA’s. Werkgevers kunnen simpelweg kiezen om hun vacatures niet op Eures te publiceren zonder dat ze dat verder hoeven te rechtvaardigen.

56

Maar zelfs als de ODA’s alle vacatures in hun speciale nationale database zouden publiceren op het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit, dan nog zou dit slechts een klein deel uitmaken van alle vacatures op de arbeidsmarkt. Zo maken de vacatures in de nationale ODA-database in Luxemburg slechts 18 % uit van het totale aantal jaarlijkse aanwervingen op de arbeidsmarkt. De vacatures van Luxemburgse werkgevers die op het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit werden geplaatst, maken slechts 4 % uit van deze jaarlijkse aanwervingen.

57

In een recente enquête²² onder degenen die minimaal een van de elf verschillende EU-websites voor burgers met betrekking tot vaardigheden en werkgelegenheid gebruikten, gaf slechts 36 % van de gebruikers aan dat zij zeer waarschijnlijk Eures zouden gebruiken bij het zoeken naar werk in een ander land. Naast deze feedback van eindgebruikers gaven 10 van de 27 NCB’s die onze vragenlijst beantwoordden aan dat zij Eures minder doeltreffend achten dan hun eigen ODA-systeem als arbeidsbemiddelingsportaal voor werkzoekenden of als banenportaal voor werkgevers.

Er bestaan lacunes in de informatie die aan werkzoekenden wordt verstrekt over gepubliceerde vacatures

58

Wij probeerden te begrijpen met welke praktische problemen werkzoekenden te maken krijgen wanneer zij gebruikmaken van het Eures-portaal en wij analyseerden vacatures aan de hand van bepaalde benchmarks die wij altijd nuttig achten bij het zoeken naar werk. Wij kozen twee beroepen: elektrotechnisch ingenieur en zorgverlener. In totaal selecteerden wij 50 willekeurige vacatures voor elk van deze beroepen uit negen landen die geplaatst waren op Eures, voor een evaluatie. Uit de evaluatie bleek dat er nog steeds aanzienlijke mogelijkheden zijn om de voor werkzoekenden beschikbare informatie te verbeteren. Zo werd in 39 vacatures geen sollicitatietermijn vermeld, in 28 werd geen informatie over het vereiste opleidingsniveau verschaft, in 26 was het voor de functie vereiste kwalificatieniveau niet beschreven, in 44 werd zelfs de startdatum van de gepubliceerde baan niet vermeld, in 33 ontbrak de informatie over het aantal werkuren per week en in 35 ontbraken nadere gegevens over het salaris.

De monitoring van het aantal geslaagde arbeidsbemiddelingspogingen via het Eures-netwerk is onbetrouwbaar, hoewel dit een essentiële prestatie-indicator voor het EaSI is

59

Het meten van het aantal geslaagde arbeidsbemiddelingspogingen waarbij het Eures-netwerk van het EaSI is gebruikt, is een maatstaf voor de doeltreffendheid ervan. Volgens de Commissie leidde de steun van Eures-adviseurs in 2016 ertoe dat er 28 934 maal een baan werd gevonden. Dit cijfer staat voor de 3,7 % van de keren dat er contact is geweest tussen werkzoekenden en een Eures-adviseur waardoor werk werd gevonden.

60

De Commissie verzamelt dergelijke gegevens door de Eures-adviseurs maandelijks rechtstreeks een vragenlijst toe te sturen. Er bestaan problemen met de nauwkeurigheid van de gegevens: gemiddeld stuurt 60 % van de adviseurs een antwoord terug en hun feedback is gebaseerd op individuele schattingen, die niet verder worden bevestigd. Toen wij tijdens onze bezoeken gesprekken voerden met de NCB’s, konden die de cijfers die de Commissie hanteert in openbare monitoringdocumenten vaak niet bevestigen. Om betrouwbaarder gegevens te verzamelen teneinde de prestaties van Eures-activiteiten in het kader van het EaSI te kunnen meten, werd er bij de hervorming van Eures in 2016 ook bepaald dat de Commissie gedetailleerde specificaties voor de gegevensverzameling en -analyse voor monitoring en evaluatie van de werking van het Eures-netwerk moest voorstellen²³.

61

Slechts 3 van de 27 nationale NCB's die onze vragenlijst hadden ingevuld en teruggestuurd, verklaarden dat zij in staat waren de geslaagde bemiddelingspogingen te meten. De twee grootste uitdagingen hierbij zijn:

• werkgevers kunnen vacatures intrekken zonder te melden of erin is voorzien door een “Eures”-werkzoekende (21 lidstaten verklaarden dit);
• er vindt geen systematische follow-up plaats van op Eures geplaatste vacatures (zo worden vacatures gesloten na een bepaalde standaardtijd) (16 lidstaten).

Zowel het NCB in het VK als dat in Duitsland meten deze indicator niet langer voor hun eigen vacaturedatabase, maar zouden de doeltreffendheid liever meten aan de hand van een uitkomstindicator zoals het werkloosheidscijfer. De Commissie herziet momenteel het Eures-prestatiemetingssysteem, inclusief de prestatie-indicatoren daarvan, maar is van plan de indicator inzake het aantal geslaagde arbeidsbemiddelingspogingen te behouden. Wil deze betrouwbaar zijn, dan moeten aan de bovengenoemde uitdagingen het hoofd worden geboden.

Conclusies en aanbevelingen

62

In het algemeen concluderen wij dat de Europese Commissie verscheidene instrumenten heeft ingevoerd om het vrije verkeer van werknemers te waarborgen. Deze kunnen echter worden verbeterd. Verder kunnen door de EU gefinancierde acties ter bevordering van de arbeidsmobiliteit in het kader van het ESF niet worden geïdentificeerd of kan de doeltreffendheid daarvan niet adequaat worden gemonitord wat het EaSI-programma betreft.

63

De Commissie voorziet in een aantal instrumenten om werknemers te informeren over hun rechten. Het is echter niet bekend in hoeverre de burgers deze instrumenten kennen. Werknemers kunnen gevallen van discriminatie in strijd met het vrije verkeer via allerlei kanalen melden, maar er bestaat geen volledig beeld van dergelijke gevallen. Andere beperkingen van het vrije verkeer blijven bestaan, ondanks acties die door de Commissie zijn ondernomen (zie de paragrafen 14-28).

64

De arbeidskrachtenenquête (AKE) vormt het voornaamste instrument van de Commissie voor de verzameling van gegevens over arbeidsmobiliteit, maar deze biedt geen volledig beeld van de stromen en patronen in de arbeidsmobiliteit. Er bestaan betere gegevens in de lidstaten, maar de inspanningen om vergelijkbare gegevens te verzamelen op het niveau van de hele EU, ter bevordering van de arbeidsmobiliteit, blijft “werk in uitvoering” (zie de paragrafen 29-34).

65

Er kan EU-financiering worden verstrekt ter ondersteuning van de arbeidsmobiliteit in het kader van het ESF en het EaSI-programma. Doordat de respectieve doelstellingen op elkaar lijken, is het lastig om ze complementair te maken. De Commissie weet niet hoe het ESF door alle lidstaten wordt gebruikt ter ondersteuning van de arbeidsmobiliteit. Het EaSI-monitoringkader vertoont een aantal tekortkomingen. De financiering die in het kader van het EaSI-programma is besteed, heeft weinig impact gehad wat betreft het geregistreerde aantal geslaagde arbeidsbemiddelingspogingen in vergelijking met het aantal migranten (zie de paragrafen 35-50).

66

Het Eures-portaal zal alleen een waarlijk Europees arbeidsbemiddelingsinstrument worden als tekortkomingen zoals het lage percentage van daarop gepubliceerde vacatures worden verholpen (zie de paragrafen 51-60).

67

Wij bevelen dus het volgende aan:

Aanbeveling 1 – Meet in hoeverre EU-burgers bekend zijn met de bestaande instrumenten voor het verstrekken van informatie over het vrije verkeer van werknemers en het melden van discriminatie

1. De Commissie moet meten in welke mate burgers Eures, Uw Europa en Solvit kennen.
2. Zodra de mate van bekendheid gekend is, kunnen de Commissie en de lidstaten deze gegevens gebruiken voor een doelgerichte inzet en de bevordering van deze instrumenten.

Streefdatum voor de uitvoering: juli 2018.

Aanbeveling 2 – Maak beter gebruik van de beschikbare informatie om vast te stellen welke vormen van discriminatie in strijd met het vrije verkeer voorkomen

De Commissie moet meer gebruik maken van de gemakkelijk toegankelijke gegevens in de lidstaten om een betere indicatie te kunnen geven van de aspecten ten aanzien waarvan gediscrimineerd wordt en hoe dit verschilt tussen de lidstaten. Met behulp van dergelijke informatie kunnen doelgerichtere acties tegen discriminatie worden ondernomen.

Streefdatum voor de uitvoering: December 2018.

Aanbeveling 3 – Verbeter de verzameling en het gebruik van gegevens over patronen en stromen in de arbeidsmobiliteit en over onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt

De Commissie moet met de lidstaten de verzameling van gegevens over arbeidsmobiliteit en de vergelijkbaarheid daarvan verbeteren, namelijk het type werknemers dat migreert, en het potentieel om met arbeidsmobiliteit onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt te verhelpen.

Op basis van deze analyses moeten dan doelgericht worden opgetreden om onevenwichtigheden op het gebied van vaardigheden en werk aan te pakken. Dit moet op tijd voor de volgende programmeringsperiode zijn ontwikkeld zodat de lidstaten dit kunnen gebruiken bij hun besluit over financieringstoewijzing voor Europese programma’s, zoals het ESF.

Streefdatum voor de uitvoering: maart 2020.

Aanbeveling 4 – Verbeter de opzet van EU-financiering die is gericht op arbeidsmobiliteit

Momenteel wordt arbeidsmobiliteit specifiek aangepakt in het kader van het ESF en het EaSI-programma. De Commissie moet beoordelen hoe de opzet van EU-financiering kan worden verbeterd om te zorgen voor complementariteit en betere prestatiemonitoring van EU-financiering.

Streefdatum voor de uitvoering: maart 2020 (in het kader van het nieuwe meerjarig financieel kader).

Aanbeveling 5 – Verbeter de monitoring van de doeltreffendheid van de Eures-as van het EaSI, in het bijzonder met betrekking tot geslaagde arbeidsbemiddelingspogingen

1. De Commissie moet haar monitoringkader voor GP-projecten in het kader van de Eures-as van het EaSI verfijnen, zodat er een duidelijk verband wordt gelegd tussen streefdoelen, output en resultaten op het moment van de aanvraag, waardoor de verslaglegging van de monitoring aan het einde van het project en de samenvoeging van GP-resultaten op programmaniveau zullen verbeteren.
2. De Commissie moet het systeem voor prestatiemeting voor de Eures-as van het EaSI versterken door de lidstaten gedetailleerde specificaties voor gegevensverzameling en -analyse te verstrekken, op basis waarvan de lidstaten moeten zorgen voor de verzameling van betrouwbare gegevens over Eures-activiteiten, en met name over geslaagde arbeidsbemiddelingspogingen.

Streefdatum voor de uitvoering: juli 2018.

Aanbeveling 6 – Pak de beperkingen van het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit aan

De lidstaten moeten de bestaande beperkingen aanpakken van het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit om er uiterlijk in 2018 een “waarlijk Europees arbeidsbemiddelings- en aanwervingsinstrument” van te maken. Dit kan worden bereikt door:

1. te zorgen dat een groter aandeel van de ODA-vacatures op Eures worden geplaatst, wat betekent dat de lidstaten de kwestie moeten aanpakken onder welke voorwaarden werkgevers mogen besluiten om hun vacatures niet op Eures te zetten;
2. de kwaliteit van de kennisgevingen van vacature te verbeteren, wat inhoudt dat de ODA’s van de lidstaten moeten zorgen dat alleen kennisgevingen van vacature met informatie van goede kwaliteit op het Eures-portaal voor arbeidsmobiliteit worden gezet, zoals de sollicitatietermijn, het soort aangeboden baan, nadere gegevens over het salaris en de locatie van de baan. Wanneer dergelijke informatie wordt verschaft, zal dit tot betere resultaten leiden voor zowel werkzoekenden als werkgevers.

Streefdatum voor de uitvoering: juli 2019.

Dit verslag werd door kamer II, onder leiding van mevrouw Iliana IVANOVA, lid van de Rekenkamer, vastgesteld te Luxemburg op haar vergadering van 24 januari 2018.

Woordenlijst en afkortingen

Actieve werknemer: eenieder die werkzaam of werkloos is (definitie volgens de EU-arbeidskrachtenenquête).

Arbeidskrachtenenquête (AKE): de EU-steekproefenquête van huishoudens die kwartaal- en jaargegevens biedt over de arbeidsparticipatie van mensen van 15 jaar en ouder.

Arbeidsmobiliteit (AM): het recht van alle EU-burgers op vrij verkeer voor werknemers, zoals omschreven in artikel 45 van het Verdrag betreffende de werking van de EU. Het omvat het recht van vrij verkeer en verblijf voor werknemers, het recht van binnenkomst en van verblijf van een familielid, en het recht om in een andere lidstaat te werken en op gelijke voet met de onderdanen van die lidstaat te worden behandeld. In sommige landen gelden beperkingen voor burgers van de nieuwe lidstaten.

Arbeidsmobiliteit op lange termijn: houdt in dat iemand verhuist om minimaal een jaar in een andere lidstaat te gaan werken.

De Europese structuur- en investeringsfondsen (ESIF): meer dan de helft van de EU-financiering wordt verstrekt via de vijf Europese structuur- en investeringsfondsen. Deze worden gezamenlijk beheerd door de Europese Commissie en de EU-lidstaten. Het doel van deze fondsen is te investeren in het scheppen van werkgelegenheid en een duurzame en gezonde Europese economie en een duurzaam en gezond Europees milieu.

Direct beheer: een methode waarbij de EU-begroting rechtstreeks door de diensten van de Commissie wordt uitgevoerd.

EU-28: alle 28 lidstaten van de Unie.

Europa 2020-strategie: de tienjarenstrategie van de Europese Unie voor groei en werkgelegenheid ging in 2010 van start en moest de voorwaarden scheppen voor slimme, duurzame en inclusieve groei.

Europees netwerk van sociale diensten (Eures): het Europese netwerk van arbeidsmarktorganisaties is erop gericht het vrije verkeer van werknemers binnen de Unie te vergemakkelijken. Het netwerk bestaat uit: het Europees Coördinatiebureau (ECO) en de nationale coördinatiebureaus (NCB’s), Eures-partners en geassocieerde Eures-partners. Via Eures, dat in 1993 in het leven werd geroepen, worden aanbiedingen van en aanvragen om werk uitgewisseld en wordt informatie verstrekt over levens- en arbeidsomstandigheden. Dit vindt plaats via een portaal voor arbeidsmobiliteit. Naast de lidstaten van de EU-28 nemen ook Noorwegen, IJsland, Liechtenstein en Zwitserland deel aan dit netwerk. In totaal zijn er meer dan 850 Eures-adviseurs actief binnen het netwerk. Zij bieden steun en advies.

Europees Sociaal Fonds (ESF): het Europees Sociaal Fonds beoogt de economische en sociale cohesie binnen de Europese Unie te versterken door werkgelegenheids- en arbeidskansen te verbeteren (voornamelijk door middel van opleidingsmaatregelen), een hoog werkgelegenheidsniveau te bevorderen en meer en betere banen te scheppen.

Europese beroepskaart (EPC:, European Professional Card): een elektronisch certificaat dat wordt uitgegeven via de eerste EU-brede, volledig online af te handelen procedure voor de erkenning van kwalificaties.

Europese Vrijhandelsassociatie (EVA): dit is de intergouvernementele organisatie van IJsland, Liechtenstein, Noorwegen en Zwitserland die is opgericht ter bevordering van de vrije handel en economische samenwerking tussen de leden ervan binnen Europa en wereldwijd.

Gedeeld beheer: een methode om de EU-begroting uit te voeren waarbij de Europese Commissie de uitvoeringstaken delegeert aan de lidstaten, maar toch de budgettaire eindverantwoordelijkheid behoudt.

Grensarbeider: elke EU- of EVA-burger die in een ander EU- of EVA-land werkt dan het land waarin hij of zij verblijft.

Grensoverschrijdende partnerschappen (GP’s): zijn groepen Eures-leden en geassocieerde partners die financieel worden gesteund vanuit het EaSI. De groepen gaan een samenwerking voor de lange termijn aan tussen lidstaten om de mobiliteit van grensarbeiders te ondersteunen. Zij bestaan uit regionale of plaatselijke diensten voor arbeidsvoorziening, sociale partners en andere organisaties (zoals kamers van koophandel, verenigingen, universiteiten, lokale overheden, enz.) van minimaal twee naburige lidstaten.

Het recht van vrij verkeer: en verblijf voor EU-burgers werd in 1992 met het Verdrag van Maastricht ingevoerd. De geleidelijke afschaffing van de binnengrenzen in het kader van de Schengenovereenkomsten werd gevolgd door de vaststelling van Richtlijn 2004/38/EG betreffende het recht van vrij verkeer en verblijf binnen de EU voor de burgers van de EU en hun familieleden. Dit recht moet worden onderscheiden van het vrij verkeer van werknemers.

Mobiele werknemers (“migranten”): burgers van de EU-28 die voor een lange periode of permanent verhuizen naar een andere lidstaat of een EVA-land dan het land van staatsburgerschap om daar een baan te zoeken of te integreren op de arbeidsmarkt.

Openbare diensten voor arbeidsvoorziening (ODA’s): die organisaties in de lidstaten die verantwoordelijk zijn voor het uitvoeren van het actief arbeidsmarktbeleid en het verlenen van diensten voor hoogwaardige arbeidsvoorziening in het openbaar belang. Ze kunnen onderdeel vormen van relevante ministeries, openbare organen of organisaties die onder het publiekrecht vallen.

Operationeel programma (OP): een programma waarin de prioriteiten en specifieke doelstellingen van een lidstaat worden beschreven, alsmede de benutting van de middelen (EU- en nationale openbare en particuliere cofinanciering) gedurende een bepaalde periode (in het algemeen zeven jaar) voor de financiering van projecten. Deze projecten moeten bijdragen tot een bepaald aantal doelstellingen die op EU-niveau zijn bepaald. OP’s kunnen financiering ontvangen uit het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling (EFRO), het Cohesiefonds en het ESF. Een OP wordt opgesteld door de lidstaat en moet door de Commissie worden goedgekeurd voordat er betalingen uit de EU-begroting kunnen worden verricht.

Output: iets wat geproduceerd of bereikt wordt met de aan een interventie toegewezen middelen (bijv. opleidingscursussen voor werklozen, het aantal afvalwaterbehandelingsinstallaties of het aantal kilometers aangelegde weg).

Programmaperiode: het meerjarige kader waarbinnen de uitgaven in het kader van de structuurfondsen en het Cohesiefonds worden gepland en verricht.

Recente migranten: die werknemers die sinds maximaal tien jaar in een ander EU-land leven dan hun land van staatsburgerschap.

Remigratie: de migratie van burgers van de EU-28 naar hun land van staatsburgerschap vanuit een andere lidstaat.

Resultaat: de onmiddellijke gevolgen van het programma voor de ontvangers (bijv. stagiairs die werk hebben gevonden, afname van verontreinigende stoffen in behandeld afvalwater, daling van de reistijd, enz.).

Solvit: is het systeem van de Europese Commissie waarmee burgers een klacht kunnen indienen tegen oneerlijke regels of besluiten van overheidsdiensten van lidstaten.

Thematische doelstelling (TD): een doelstelling die dient te worden ondersteund door de Europese structuur- en investeringsfondsen. Thematische doelstellingen leggen een verband met strategische doelstellingen op EU-niveau.

Uitgangswaarde: uitgangswaarden zijn bedoeld om een referentiewaarde vast te stellen aan de hand waarvan vervolgens streefdoelen worden bepaald en beoordeeld.

Uw Europa: een website die wordt onderhouden door de Europese Commissie, met informatie, hulp en advies over EU-rechten voor EU-onderdanen en bedrijven in de EU (te weten reizen, werken, aankopen, financieringsmogelijkheden, zakendoen en procedures).

Werkende leeftijd: leeftijd tussen 15 en 64 (door Eurostat gebruikte indeling); opgemerkt wordt dat in publicaties zoals het verslag over de arbeidsmobiliteit de Commissie deze categorie aanpast tot de 20-64-jarigen, en dat is de definitie die wordt gehanteerd in dit verslag.

Werkgelegenheid en sociale innovatie (EaSI): een EU-programma waarvan de Eures-as gericht is op het ondersteunen van activiteiten om de vrijwillige geografische mobiliteit van werknemers op een eerlijke basis te stimuleren en bij te dragen aan een hoog niveau van hoogwaardige en duurzame werkgelegenheid.

Werknemer: deze term omvat zowel degenen die werk hebben als degenen die geregistreerd staan als werkzoekende of werkloze burgers.

In de speciale verslagen van de ERK worden de resultaten van haar controles van EU-beleid en -programma’s of beheersthema’s met betrekking tot specifieke begrotingsterreinen uiteengezet. Bij haar selectie en opzet van deze controletaken zorgt de ERK ervoor dat deze een maximale impact hebben door rekening te houden met de risico’s voor de doelmatigheid of de naleving, de omvang van de betrokken inkomsten of uitgaven, de verwachte ontwikkelingen en de politieke en publieke belangstelling.

Deze doelmatigheidscontrole werd verricht door controlekamer II “Investeringen ten behoeve van cohesie, groei en inclusie”, die onder leiding staat van ERK-lid Iliana Ivanova. De controle werd geleid door ERK-lid George Pufan.

Contact

EUROPESE REKENKAMER
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxemburg
LUXEMBURG

Tel. +352 4398-1
Inlichtingen: eca.europa.eu/nl/Pages/ContactForm.aspx
Website: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Meer gegevens over de Europese Unie vindt u op internet via de Europaserver (http://europa.eu).

Luxemburg: Bureau voor publicaties van de Europese Unie, 2018

PDF	ISBN 978-92-872-9286-5	ISSN 1977-575X	doi:10.2865/44664	QJ-AB-18-003-NL-N
HTML	ISBN 978-92-872-9276-6	ISSN 1977-575X	doi:10.2865/33029	QJ-AB-18-003-NL-Q

© Europese Unie, 2018.

Voor iedere vorm van gebruik of reproductie van (beeld)materiaal dat niet onder het auteursrecht van de Europese Unie valt, dient rechtstreeks toestemming aan de auteursrechthebbende te worden gevraagd.

HOE NEEMT U CONTACT OP MET DE EU?

Kom langs
Er zijn honderden Europe Direct-informatiecentra overal in de Europese Unie. U vindt het adres van het dichtstbijzijnde informatiecentrum op: https://europa.eu/european-union/contact_nl

Bel of mail
Europe Direct is een dienst die uw vragen over de Europese Unie beantwoordt. U kunt met deze dienst contact opnemen door:

• by freephone: 00 800 6 7 8 9 10 11 (certain operators may charge for these calls),
• te bellen naar het gewone nummer: +32 22999696, of
• een e mail te sturen via: https://europa.eu/european-union/contact_nl

Waar vindt u informatie over de EU?

Online
Informatie over de Europese Unie in alle officiële talen van de EU is beschikbaar op de Europa-website op: http://europa.eu

EU-publicaties
U kunt publicaties van de EU downloaden of bestellen bij EU Bookshop op: https://publications.europa.eu/nl/web/general-publications/publications (sommige zijn gratis, andere niet). Als u meerdere exemplaren van gratis publicaties wenst, neem dan contact op met Europe Direct of uw plaatselijke informatiecentrum (zie http://europa.eu/contact).

EU-wetgeving en aanverwante documenten
Toegang tot juridische informatie van de EU, waaronder alle EU-wetgeving sinds 1951 in alle officiële talen, krijgt u op EUR-Lex op: http://eur-lex.europa.eu

Open data van de EU
Het opendataportaal van de EU (http://data.europa.eu/euodp) biedt toegang tot datasets uit de EU. Deze gegevens kunnen gratis worden gedownload en hergebruikt, zowel voor commerciële als voor niet-commerciële doeleinden.