Οικολογικός προσανατολισμός: ένα πολυπλοκότερο καθεστώς εισοδηματικής στήριξης, χωρίς αποτελέσματα για το περιβάλλον μέχρι τώρα

Συνοψη

I

Ο οικολογικός προσανατολισμός (ή η πράσινη ενίσχυση) αποτελεί νέο είδος άμεσης ενίσχυσης των γεωργών που θεσπίστηκε με τη μεταρρύθμιση της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ) του 2013. Σχεδιάστηκε με σκοπό να εφαρμόσει την αρχή της επιβράβευσης των γεωργών για τα δημόσια αγαθά που παρέχουν. Μέσω του μηχανισμού αυτού, η πράσινη ενίσχυση προμηνυόταν να ενισχύσει τις περιβαλλοντικές επιδόσεις της ΚΓΠ.

II

Στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται οι διαπιστώσεις του ελέγχου μας σχετικά με τον οικολογικό προσανατολισμό. Το κύριο ερώτημα του ελέγχου ήταν αν ο οικολογικός προσανατολισμός κατάφερε να ενισχύσει τις περιβαλλοντικές και κλιματικές επιδόσεις της ΚΓΠ, σε συμφωνία με τον στόχο που τέθηκε στη σχετική νομοθεσία της ΕΕ.

III

Προκειμένου να απαντηθεί το εν λόγω κύριο ερώτημα ελέγχου, εξετάσαμε τα εξής:

• τη λογική της παρέμβασης, την ύπαρξη σαφών και αρκούντως φιλόδοξων στόχων για τον οικολογικό προσανατολισμό, καθώς και την αιτιολόγηση για τον προϋπολογισμό που διατέθηκε στην εν λόγω πολιτική,
• τα περιβαλλοντικά και κλιματικά οφέλη που αναμένεται να αποφέρει ο οικολογικός προσανατολισμός,
• την πολυπλοκότητα με την οποία επιβαρύνει ο οικολογικός προσανατολισμός την ΚΓΠ.

IV

Συνολικά, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, όπως εφαρμόζεται επί του παρόντος, ο οικολογικός προσανατολισμός δεν είναι πιθανό να βελτιώσει σημαντικά τις περιβαλλοντικές και κλιματικές επιδόσεις της ΚΓΠ.

V

Διαπιστώσαμε ότι η Επιτροπή δεν ανέπτυξε ολοκληρωμένη λογική παρέμβασης για την πράσινη ενίσχυση. Ούτε έθεσε σαφείς, αρκούντως φιλόδοξους στόχους για το περιβάλλον, τους οποίους να αναμένεται να επιτύχει ο οικολογικός προσανατολισμός. Επιπλέον, ο προϋπολογισμός που διατέθηκε για την πράσινη ενίσχυση δεν δικαιολογείται από την άποψη του περιβαλλοντικού περιεχομένου της πολιτικής, εφόσον η εν λόγω ενίσχυση παραμένει κατ’ ουσίαν ένα καθεστώς εισοδηματικής στήριξης.

VI

Διαπιστώσαμε επίσης ότι ο οικολογικός προσανατολισμός είναι απίθανο να αποφέρει σημαντικά περιβαλλοντικά και κλιματικά οφέλη, κυρίως εξαιτίας του φαινομένου μη αποδοτικής δαπάνης που εμφανίζει σε μεγάλο βαθμό η συγκεκριμένη πολιτική. Ειδικότερα, εκτιμούμε ότι ο οικολογικός προσανατολισμός οδήγησε σε μεταβολές της γεωργικής πρακτικής σε ποσοστό μόλις 5 % επί του συνόλου της γεωργικής γης της ΕΕ.

VII

Τέλος, θεωρούμε ότι τα δυνητικά αποτελέσματα της πολιτικής δεν δικαιολογούν τη μεγάλη πολυπλοκότητα με την οποία επιβαρύνει η πράσινη ενίσχυση την ΚΓΠ. Η πολυπλοκότητα αυτή οφείλεται εν μέρει σε αλληλοεπικαλύψεις του οικολογικού προσανατολισμού με άλλα περιβαλλοντικά μέσα της ΚΓΠ, συμπεριλαμβανομένων των προτύπων για την καλή γεωργική και περιβαλλοντική κατάσταση της γης (ΚΓΠΚ). Ο οικολογικός προσανατολισμός παρουσιάζει ομοιότητα με τα πρότυπα ΚΓΠΚ στο μέτρο που αποτελεί και αυτός ουσιαστικά ένα σύνολο βασικών περιβαλλοντικών προϋποθέσεων για τη στήριξη του εισοδήματος.

VIII

Βάσει των ανωτέρω διαπιστώσεων, διατυπώνουμε τις ακόλουθες συστάσεις:

• Ενόψει της επόμενης μεταρρύθμισης της ΚΓΠ, η Επιτροπή πρέπει να αναπτύξει μια ολοκληρωμένη λογική παρέμβασης για τη συμβολή της ΚΓΠ στους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς στόχους της ΕΕ, η οποία θα περιλαμβάνει συγκεκριμένους στόχους και θα βασίζεται σε επικαιροποιημένες επιστημονικές γνώσεις σχετικά με τα οικεία φαινόμενα.
• Στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την κατάρτιση της πρότασης που θα υποβληθεί κατά την επόμενη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ, η Επιτροπή πρέπει να προβεί σε επισκόπηση και απολογισμό της υλοποίησης της τρέχουσας ΚΓΠ. Κατά την κατάρτιση της πρότασης, η Επιτροπή πρέπει να καθοδηγείται από τις ακόλουθες αρχές:
  • Οι γεωργοί πρέπει να έχουν πρόσβαση στις ενισχύσεις της ΚΓΠ μόνον εφόσον τηρούν ένα σύνολο βασικών περιβαλλοντικών κανόνων οι οποίοι θα καλύπτουν συνδυαστικά πτυχές που ρυθμίζονται από τα ισχύοντα πρότυπα ΚΓΠΚ και τις γενικότερες απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού (δύο σύνολα κανόνων που προορίζονται να βαίνουν πέραν των απαιτούμενων δυνάμει της περιβαλλοντικής νομοθεσίας). Οι κυρώσεις για μη συμμόρφωση με αυτούς τους συνδυασμένους κανόνες πρέπει να είναι τέτοιας κλίμακας ώστε να επιφέρουν το αναμενόμενο αποτρεπτικό αποτέλεσμα. Επιπλέον, όλοι αυτοί οι βασικοί κανόνες θα πρέπει να ενσωματώνονται πλήρως στις βασικές περιβαλλοντικές απαιτήσεις που διέπουν κάθε προγραμματισμένη δράση στον τομέα της γεωργίας.
  • Οι συγκεκριμένες, τοπικές, περιβαλλοντικές και κλιματικές ανάγκες μπορούν να αντιμετωπιστούν καταλλήλως μέσω εντατικότερης προγραμματισμένης δράσης όσον αφορά τη γεωργία, η οποία θα βασίζεται στην επίτευξη στόχων επιδόσεων και σε χρηματοδότηση η οποία θα είναι ανάλογη προς τις εκτιμώμενες μέσες δαπάνες που πραγματοποιούνται και το διαφυγόν εισόδημα στο πλαίσιο δράσεων και πρακτικών που υπερβαίνουν τις βασικές περιβαλλοντικές απαιτήσεις.
  • Όταν παρέχεται στα κράτη μέλη η δυνατότητα διάφορων επιλογών στο πλαίσιο της υλοποίησης της ΚΓΠ, πρέπει να υποχρεούνται να αποδείξουν, προτού αρχίσουν να τις υλοποιούν, ότι οι επιλογές που προέκριναν είναι αποτελεσματικές και αποδοτικές ως προς την επίτευξη των στόχων πολιτικής.

Εισαγωγη

01

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) καταβάλλει άμεσες επιδοτήσεις σε γεωργούς στο πλαίσιο του πρώτου πυλώνα¹ της κοινής γεωργικής πολιτικής της (ΚΓΠ). Βασικός σκοπός των εν λόγω άμεσων ενισχύσεων είναι η στήριξη του εισοδήματος των γεωργών. Εντούτοις, η ΚΓΠ δέχεται όλο και περισσότερη κριτική για το γεγονός ότι δεν περιλαμβάνει αρκετές προσπάθειες για τον περιορισμό των επιπτώσεων ορισμένων γεωργικών πρακτικών στο περιβάλλον και το κλίμα².

02

Η «πράσινη ενίσχυση» ή ο «οικολογικός προσανατολισμός»³, ένα νέο είδος άμεσης ενίσχυσης που θεσπίστηκε με τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ του 2013, αποτελεί την πλέον πρόσφατη προσπάθεια για την αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού. Πρόκειται για τη μοναδική άμεση ενίσχυση της οποίας ο κύριος δεδηλωμένος στόχος είναι οικολογικός, ήτοι η ενίσχυση των περιβαλλοντικών επιδόσεων της ΚΓΠ⁴.

03

Στην αιτιολογική έκθεση που συνόδευε τη νομοθετική πρότασή της⁵, η Επιτροπή υποστήριξε ότι οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις «θα πρέπει να στηριχθούν στην υιοθέτηση και διατήρηση γεωργικών συστημάτων και πρακτικών τα οποία ευνοούν κυρίως τους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς στόχους, επειδή οι τιμές της αγοράς δεν αντανακλούν την παροχή τέτοιων δημοσίων αγαθών». Η έμφαση αυτή στην ανάλωση δημόσιων πόρων για δημόσια αγαθά και στην επιβράβευση των γεωργών για την παραγωγή θετικών εξωτερικών επιδράσεων (ήτοι για τον θετικό αντίκτυπο ο οποίος, υπό διαφορετικές συνθήκες, δεν θα επιβραβευόταν από την αγορά) ενισχύει ακόμη περισσότερο τη νομιμότητα των δαπανών της ΚΓΠ στο σύνολό τους.

04

Ο οικολογικός προσανατολισμός δεν είναι προαιρετικό καθεστώς. Κάθε γεωργός που συμμετέχει σε καθεστώς άμεσης ενίσχυσης της ΚΓΠ (όπως το καθεστώς βασικής ενίσχυσης ή το καθεστώς ενιαίας στρεμματικής ενίσχυσης) πρέπει να υποβάλει επίσης αίτηση για την πράσινη ενίσχυση. Εντούτοις, οι μικρότερες εκμεταλλεύσεις μπορούν να επωφεληθούν από τη στήριξη στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού χωρίς να πρέπει να τηρήσουν όλες τις απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού, ή ακόμη και καμία από αυτές. Οι απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού δεν ισχύουν για εκμεταλλεύσεις που θεωρούνται «εξ ορισμού πράσινες»: παραδείγματος χάριν, οι βιοκαλλιεργητές επωφελούνται από την πράσινη ενίσχυση χωρίς να πρέπει να αποδείξουν τη συμμόρφωσή τους με τις τρεις πρακτικές του οικολογικού προσανατολισμού.

05

Οι απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού περιλαμβάνουν τρεις γεωργικές πρακτικές, οι οποίες στο σύνολό τους θα πρέπει να είναι απλές, γενικευμένες, ετήσιες, εξωσυμβατικές, και να ωφελούν το περιβάλλον και το κλίμα:

1. Στο πλαίσιο της διαφοροποίησης των καλλιεργειών, οι γεωργοί που διαθέτουν περισσότερα από 10 εκτάρια αρόσιμης γης υποχρεούνται να καλλιεργήσουν τουλάχιστον δύο διαφορετικά φυτικά είδη. Τουλάχιστον ένα ακόμη, τρίτο είδος πρέπει να καλλιεργηθεί σε εκμεταλλεύσεις που υπερβαίνουν τα 30 εκτάρια αρόσιμης γης. Το τμήμα της αρόσιμης γης που οι γεωργοί μπορούν να αφιερώσουν στην κύρια καλλιέργεια περιορίζεται στο 75 %. Στις εκμεταλλεύσεις στις οποίες απαιτείται η καλλιέργεια τριών ειδών, τα δύο κύρια είδη δεν πρέπει να καλύπτουν μαζί περισσότερο από το 95 % της αρόσιμης γης. Ο κύριος δεδηλωμένος στόχος της διαφοροποίησης των καλλιεργειών είναι η βελτίωση της ποιότητας του εδάφους⁶.
2. Στο πλαίσιο της διατήρησης των μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων χρησιμοποιούνται συνδυαστικά δύο διαφορετικοί μηχανισμοί. Τα κράτη μέλη πρέπει:
   • Να παρακολουθούν (σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο) το ποσοστό των μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων στο σύνολο της γεωργικής γης όπου εφαρμόζονται οι άμεσες ενισχύσεις της ΚΓΠ. Σε περίπτωση που η αναλογία μειωθεί κατά περισσότερο από 5 % σε σύγκριση με το επίπεδο αναφοράς, τότε τα κράτη μέλη πρέπει να απαιτήσουν από τους γεωργούς να αποκαταστήσουν τις μόνιμες χορτολιβαδικές εκτάσεις που μετατράπηκαν σε γη για άλλες χρήσεις.
   • Να ορίσουν τις εκτάσεις των χορτολιβαδικών εκτάσεων που είναι οι πλέον ευαίσθητες από περιβαλλοντική άποψη. Η μετατροπή και η άροση τέτοιων περιβαλλοντικά ευαίσθητων μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων (ΠΕΜΧΕ) απαγορεύεται.

   Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ, οι μόνιμες χορτολιβαδικές εκτάσεις εντάσσονται στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού, κυρίως για τον σκοπό της παγίδευσης του διοξειδίου του άνθρακα⁷. Η προστασία των περιβαλλοντικά ευαίσθητων μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων έχει ως πρωταρχικό σκοπό την προστασία περιοχών πολύτιμης βιοποικιλότητας (πέραν του γενικού σκοπού της παγίδευσης του διοξειδίου του άνθρακα).

3. Οι γεωργοί με περισσότερα από 15 εκτάρια αρόσιμης γης πρέπει να αφιερώσουν τμήμα ίσο με το 5 % αυτής της γης σε περιοχές οικολογικής εστίασης (ΠΟΕ). Η νομοθεσία της ΕΕ προβλέπει 19 διαφορετικά είδη ΠΟΕ με τα οποία οι γεωργοί μπορούν να εκπληρώσουν την υποχρέωση αυτή, συμπεριλαμβανομένων της γης υπό αγρανάπαυση, ενδιάμεσων καλλιεργειών, καλλιεργειών που δεσμεύουν το άζωτο και διαφόρων ειδών χαρακτηριστικών τοπίου. Εντούτοις, τα επιμέρους κράτη μέλη μπορούν να αποφασίσουν να προσφέρουν στους γεωργούς της επικράτειάς τους λιγότερες επιλογές ΠΟΕ. Κύριος στόχος των ΠΟΕ είναι η προστασία και η βελτίωση της βιοποικιλότητας⁸.

06

Εκτός από τον οικολογικό προσανατολισμό, η ΚΓΠ διαθέτει άλλα δύο σημαντικά μέσα για την επίτευξη περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων:

1. Η πολλαπλή συμμόρφωση αποτελεί μηχανισμό που συνδέει την πλειονότητα των ενισχύσεων της ΚΓΠ με σύνολο βασικών προτύπων για τη διασφάλιση της καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης (ΚΓΠΚ) της γης, καθώς και με ορισμένες υποχρεώσεις γνωστές ως κανονιστικές απαιτήσεις διαχείρισης (ΚΑΔ). Οι ΚΑΔ ορίζονται στη σχετική νομοθεσία της ΕΕ που διέπει τους τομείς του περιβάλλοντος, της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, της δημόσιας υγείας, της υγείας των ζώων και των φυτών, καθώς και της καλής μεταχείρισης των ζώων. Οι γεωργοί που δεν πληρούν τα συγκεκριμένα κριτήρια και τις συγκεκριμένες απαιτήσεις κινδυνεύουν να τους επιβληθεί κύρωση συνιστάμενη σε μείωση όλων των άμεσων ενισχύσεών τους, συνήθως κατά 1 % έως 5 %.
2. Τα περιβαλλοντικά μέτρα στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης (δεύτερος πυλώνας της ΚΓΠ) –όπως το γεωργο-περιβαλλοντικο-κλιματικό μέτρο– παρουσιάζουν ομοιότητες με την πράσινη ενίσχυση ως προς το ότι επιβραβεύουν τους γεωργούς για ορισμένες πρακτικές που ωφελούν το περιβάλλον και το κλίμα. Ωστόσο, αντίθετα με την πράσινη ενίσχυση, τα μέτρα αυτά ρυθμίζονται συμβατικά και βασίζονται στη βούληση δέσμευσης των γεωργών. Η πριμοδότηση που καταβάλλεται στους γεωργούς καταδεικνύει τις πρόσθετες δαπάνες και την απώλεια εισοδήματος που επιφέρουν τέτοιου είδους δεσμεύσεις⁹.

07

Η Επιτροπή θεωρεί τον οικολογικό προσανατολισμό ως το μεσαίο επίπεδο μιας πυραμίδας τριών επιπέδων που αντιπροσωπεύουν τα «πράσινα» μέσα της ΚΓΠ (βλέπε γράφημα 1). Τα βασικά πρότυπα και οι απαιτήσεις της πολλαπλής συμμόρφωσης, που αφορούν τους περισσότερους γεωργούς και τις μεγαλύτερες εκτάσεις, αποτελούν το κατώτερο επίπεδο της πυραμίδας, και οι πλέον φιλόδοξες περιβαλλοντικές δεσμεύσεις στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης –οι οποίες ισχύουν για μικρότερο αριθμό εθελοντών γεωργών και μικρότερες εκτάσεις– αποτελούν το υψηλότερο επίπεδο της πυραμίδας. Από κοινού, τα εν λόγω μέσα αποσκοπούν στην επίτευξη συνδυαστικών και συμπληρωματικών αποτελεσμάτων.

08

Η ΕΕ δαπανά σημαντικά ποσά στη νέα πράσινη ενίσχυση: 12 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, τα οποία αντιστοιχούν στο 30 % του συνόλου των άμεσων ενισχύσεων της ΚΓΠ και σχεδόν στο 8 % του συνολικού προϋπολογισμού της ΕΕ. Για τους γεωργούς που έλαβαν την πρώτη πράσινη ενίσχυσή τους το οικονομικό έτος 2016 (για αιτήσεις που υποβλήθηκαν το 2015) αυτό μεταφράζεται σε μέσο ποσό 80 ευρώ περίπου ανά εκτάριο ετησίως, το οποίο διαφοροποιείται ως έναν βαθμό μεταξύ των κρατών μελών αλλά και εντός του ίδιου κράτους μέλους σε ορισμένες περιπτώσεις. Όταν θεσπίστηκε ο οικολογικός προσανατολισμός, οι αρμόδιες για τον προϋπολογισμό αρχές, ήτοι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, μετέφεραν τους σχετικούς πόρους από τις άλλες άμεσες ενισχύσεις. Επομένως, όπως φαίνεται στο γράφημα 2, ο συνολικός προϋπολογισμός για τις άμεσες ενισχύσεις της ΚΓΠ παρέμεινε σχετικά σταθερός μεταξύ 2013 και 2017.

09

Ο οικολογικός προσανατολισμός υλοποιείται υπό επιμερισμένη διαχείριση, με την Επιτροπή να διατηρεί τη συνολική ευθύνη για την εκτέλεση του προϋπολογισμού της ΕΕ, αναθέτοντας, ωστόσο, εκτελεστικές αρμοδιότητες στα κράτη μέλη. Στις εν λόγω εκτελεστικές αρμοδιότητες περιλαμβάνονται η ανάπτυξη και λειτουργία συστημάτων για τη συγκέντρωση των αιτήσεων των γεωργών, η διενέργεια διοικητικών και επιτόπιων ελέγχων, καθώς και ο υπολογισμός και η καταβολή των ορθών ποσών ενίσχυσης. Όσον αφορά τον οικολογικό προσανατολισμό, τα κράτη μέλη πρέπει επιπροσθέτως να καθορίζουν ορισμένες βασικές παραμέτρους, παραδείγματος χάριν να ορίζουν τις ΠΕΜΧΕ και να επιλέγουν τα είδη ΠΟΕ.

Εμβελεια και τροποσ προσεγγισησ του ελεγχου

10

Ο έλεγχός μας κάλυψε τον σχεδιασμό του οικολογικού προσανατολισμού, καθώς και τα δύο πρώτα έτη υλοποίησής του (έτη υποβολής αιτήσεων 2015 και 2016), όπως επίσης τη συνοχή του συγκεκριμένου καθεστώτος με τα άλλα περιβαλλοντικά μέσα της ΚΓΠ, ήτοι την πολλαπλή συμμόρφωση και τα περιβαλλοντικά μέτρα στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης.

11

Κύριος στόχος μας ήταν να αξιολογηθεί αν ο οικολογικός προσανατολισμός κατάφερε να ενισχύσει τις περιβαλλοντικές και κλιματικές επιδόσεις της ΚΓΠ, σε συμφωνία με τον στόχο που τέθηκε στη σχετική νομοθεσία της ΕΕ. Προκειμένου να απαντηθεί αυτό το κύριο ερώτημα ελέγχου, εξετάσαμε τα εξής:

1. τη λογική της παρέμβασης, την ύπαρξη σαφών και αρκούντως φιλόδοξων στόχων για τον οικολογικό προσανατολισμό, καθώς και την αιτιολόγηση για τον προϋπολογισμό που διατέθηκε στην εν λόγω πολιτική,
2. τα περιβαλλοντικά και κλιματικά οφέλη που αναμένεται να αποφέρει ο οικολογικός προσανατολισμός,
3. την πολυπλοκότητα με την οποία επιβαρύνει ο οικολογικός προσανατολισμός την ΚΓΠ.

12

Οι εργασίες μας περιλάμβαναν:

1. ανάλυση πληροφοριών από πλήθος πηγών, συμπεριλαμβανομένων της νομοθεσίας, κατευθυντήριων οδηγιών και εγγράφων εργασίας της Επιτροπής, αλληλογραφίας και ανταλλαγών πληροφοριών μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών, στοιχείων για την εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού, καθώς και κριτική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας,
2. επισκέψεις στις σχετικές γενικές διευθύνσεις της Επιτροπής (ΓΔ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης, ΓΔ Δράσης για το Κλίμα, ΓΔ Περιβάλλοντος και JRC) και στα ενδιαφερόμενα μέρη σε επίπεδο ΕΕ (COPA-COGECA και BirdLife),
3. συνεντεύξεις (μέσω ερωτηματολογίων και επισκέψεων ή τηλεοπτικών συνεδριάσεων) με τις αρχές πέντε κρατών μελών, ήτοι της Ελλάδας, της Ισπανίας (Καστίλη και Λεόν), της Γαλλίας (Ακουιτανία και Νορ Πα Ντε Καλέ), των Κάτω Χωρών και της Πολωνίας,
4. εξέταση εγγράφων με εστίαση στον κίνδυνο διπλής χρηματοδότησης, η οποία κάλυψε δέκα επιπλέον κράτη μέλη: Βέλγιο (Βαλονία), Τσεχική Δημοκρατία, Γερμανία (Βραδεμβούργο), Ιρλανδία, Ιταλία (Καμπάνια), Λιθουανία, Αυστρία, Σλοβενία, Φινλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο (Ουαλία),
5. ανάλυση των αποτελεσμάτων ελέγχου του Συνεδρίου που αφορούν τη δήλωση αξιοπιστίας του 2016, συγκεκριμένα όσον αφορά μεταβολές στις γεωργικές πρακτικές οι οποίες αποδίδονται στον οικολογικό προσανατολισμό.

Παρατηρησεισ

Ο οικολογικός προσανατολισμός δεν συνοδεύεται από μια πλήρως ανεπτυγμένη λογική παρέμβασης με σαφώς καθορισμένους και φιλόδοξους στόχους, και ο προϋπολογισμός του δεν συνδέεται άμεσα με την επίτευξη των περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων της πολιτικής αυτής

Η πράσινη ενίσχυση εξυπηρετεί δύο διακριτούς στόχους: την ενίσχυση των περιβαλλοντικών και κλιματικών επιδόσεων της ΚΓΠ και τη στήριξη του εισοδήματος των γεωργών

13

Η θέσπιση του οικολογικού προσανατολισμού αποσκοπούσε στην εφαρμογή της αρχής της επιβράβευσης των γεωργών για τα δημόσια αγαθά που παρέχουν σε σχέση με το περιβάλλον. Η εν λόγω νέα προσέγγιση αντικατοπτρίζεται στον στόχο της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ για τον οικολογικό προσανατολισμό, ο οποίος αναφέρεται στο σημείο 2 και αφορά την ενίσχυση των περιβαλλοντικών και κλιματικών επιδόσεων της ΚΓΠ.

14

Η πράσινη ενίσχυση εξυπηρετεί επίσης έναν ακόμη σκοπό, τη στήριξη του εισοδήματος των γεωργών. Μολονότι αυτή η λειτουργία της πράσινης ενίσχυσης δεν αναφέρεται ρητώς στη νομοθεσία, τεκμαίρεται εμμέσως από την ταξινόμησή της ως άμεσης ενίσχυσης.

Η ειδική συμβολή του οικολογικού προσανατολισμού στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για το έδαφος, το κλίμα και τη βιοποικιλότητα δεν προσδιορίζεται σαφώς

15

Τα κύρια ζητήματα που αφορούν το περιβάλλον και το κλίμα, τα οποία επιδιώκει να αντιμετωπίσει ο οικολογικός προσανατολισμός, ήτοι η ποιότητα του εδάφους, η παγίδευση του διοξειδίου του άνθρακα και η βιοποικιλότητα, καλύπτονται από ευρύτερες στρατηγικές της ΕΕ (βλέπε πλαίσιο 1).

16

Δεν καθίσταται σαφές με ποιον τρόπο ο οικολογικός προσανατολισμός αναμένεται να συμβάλει στους ευρύτερους στόχους της ΕΕ που ορίζονται σε αυτά τα στρατηγικά έγγραφα:

1. Η Επιτροπή δεν ανέπτυξε ολοκληρωμένη λογική παρέμβασης για τον οικολογικό προσανατολισμό. Ούτε όρισε συγκεκριμένους, μετρήσιμους στόχους για την εν λόγω πολιτική¹⁷. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχουν σχέδια στα οποία να προσδιορίζονται οι βελτιώσεις που η ΕΕ επιδιώκει να επιτύχει με τον οικολογικό προσανατολισμό όσον αφορά τη βιοποικιλότητα, την ποιότητα του εδάφους και τις καθαρές εκπομπές άνθρακα από τα γεωργικά εδάφη. Ο καθορισμός τέτοιου είδους συγκεκριμένων στόχων είναι εκ της φύσεώς του δυσχερής, εξαιτίας πολλών και διάφορων παραγόντων, ορισμένοι από τους οποίους είναι εξωγενείς (πέραν δηλαδή του ελέγχου των υπευθύνων χάραξης πολιτικής) και ορισμένοι δεν γίνονται εύκολα αντιληπτοί.
2. Προϋπόθεση για τον καθορισμό τέτοιου είδους στόχων είναι η ύπαρξη μεθόδου μέτρησης των σχετικών φαινομένων και η γνώση της τρέχουσας κατάστασης εκπλήρωσής τους. Εντούτοις, υπάρχει μόνο αποσπασματική γνώση της αρχικής κατάστασης αναφοράς –ήτοι της ποιότητας του γεωργικού εδάφους, των αποθεμάτων άνθρακα στις μόνιμες χορτολιβαδικές εκτάσεις και της κατάστασης όσον αφορά τη βιοποικιλότητα σε εκμεταλλεύσεις κατά τον χρόνο θέσπισης του οικολογικού προσανατολισμού. Στο πλαίσιο 2 παρουσιάζεται παράδειγμα των προβλημάτων αυτών.

Η αρχική πρόταση της Επιτροπής ήταν περισσότερο φιλόδοξη ως προς την περιβαλλοντική πτυχή της …

17

Ο οικολογικός προσανατολισμός, υπό τη μορφή που προτάθηκε αρχικά από την Επιτροπή, ήταν ένα περισσότερο φιλόδοξο, περιβαλλοντικά εστιασμένο μέτρο, με αυστηρότερες απαιτήσεις και λιγότερες εξαιρέσεις από τις τρέχουσες πρακτικές που ακολουθεί. Στο γράφημα 3 παρέχεται επισκόπηση των σημαντικών μεταβολών που μεσολάβησαν από τότε που συζητήθηκε αρχικά η έννοια στην εκτίμηση αντικτύπου του 2011²⁴ (εκτεταμένη μελέτη που αναλύει τις εναλλακτικές επιλογές πολιτικής για τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ της περιόδου 2014-2020), μέχρι τη νομοθετική πρόταση της Επιτροπής και τη νομοθεσία που τελικώς εγκρίθηκε.

18

Το τελικό αποτέλεσμα της νομοθετικής διαδικασίας έρχεται σε αντίθεση με την αρχική προσέγγιση της Επιτροπής, όπως αυτή εκφράζεται στην ακόλουθη δήλωση από την εκτίμηση αντικτύπου του 2011: προκειμένου να είναι αποτελεσματικός ο οικολογικός προσανατολισμός, είναι βασικό να μην ακολουθηθεί η προσέγγιση ενός καταλόγου όπου απαριθμούνται μέτρα από τα οποία θα μπορούν να επιλέξουν τα κράτη μέλη ή/και οι γεωργοί. Μια τέτοια προσέγγιση θα αποδυνάμωνε σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα του οικολογικού προσανατολισμού, ιδίως αν η ενίσχυση δεν είναι ανάλογη των προσπαθειών που απαιτήθηκαν από τους γεωργούς, με τους τελευταίους να καταλήγουν στην επιλογή μέτρων με τα οποία συμμορφώνονται ήδη ή μέτρα που περιλαμβάνουν ελάχιστο κόστος, μειώνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τα περιβαλλοντικά οφέλη. Επιπροσθέτως, όσο περισσότερες επιλογές προσφέρονται στον οικολογικό προσανατολισμό του πρώτου πυλώνα, τόσο πολυπλοκότερη καθίσταται η διασφάλιση συνοχής με την πολλαπλή συμμόρφωση, ιδίως με τα πρότυπα ΚΓΠΚ (με υπαρκτό τον κίνδυνο ύπαρξης υπερβολικά διαφοροποιούμενων γραμμών βάσης μεταξύ των κρατών μελών) και, κατά συνέπεια, με τον δεύτερο πυλώνα, όπου ελλοχεύει ο κίνδυνος ύπαρξης διπλών ενισχύσεων. Επομένως, είναι προτιμότερο η προσέγγιση που θα ακολουθηθεί ως προς τον οικολογικό προσανατολισμό να βασίζεται σε λίγα μόνο μέτρα που θα αποφέρουν σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη. Στην πραγματικότητα, οι κίνδυνοι για τους οποίους είχε προειδοποιήσει το 2011 η Επιτροπή έγιναν σε μεγάλο βαθμό πραγματικότητα (βλέπε σημεία 24, 36 έως 37, 47 έως 49 και 59 έως 68).

… ωστόσο δεν εξέθετε με σαφήνεια τα όσα θα μπορούσαν να επιτευχθούν με τις προτεινόμενες πρακτικές οικολογικού προσανατολισμού

19

Όπως αναφέρθηκε στο σημείο 16, η Επιτροπή δεν όρισε συγκεκριμένους, ποσοτικώς προσδιορίσιμους στόχους για τις προτεινόμενες πρακτικές οικολογικού προσανατολισμού. Επιπλέον, η εκτίμηση αντικτύπου του 2011 αποδείκνυε μόνο εν μέρει την αποτελεσματικότητα των προτεινόμενων πρακτικών οικολογικού προσανατολισμού, καθώς επικεντρωνόταν κυρίως σε πτυχές σχετικές με τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής:

1. Όσον αφορά τη διατήρηση των μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων, η Επιτροπή τόνισε ότι η παγίδευση του διοξειδίου του άνθρακα στο έδαφος που αρχίζει να λαμβάνει χώρα μετά τη μετατροπή της αρόσιμης γης σε χορτολιβαδική έκταση πραγματοποιείται με σημαντικά βραδύτερους ρυθμούς από την απώλεια του διοξειδίου του άνθρακα που προκύπτει από τη μετατροπή της μόνιμης χορτολιβαδικής έκτασης σε αρόσιμη γη. Βάσει των ανωτέρω, η Επιτροπή υποστήριξε την προστασία των αποθεμάτων άνθρακα μέσω της υποχρεωτικής διατήρησης των υφιστάμενων μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων σε επίπεδο εκμετάλλευσης, και όχι μέσω ενός συστήματος βασισμένου στην παρακολούθηση της αναλογίας σε περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο.
2. Όσον αφορά το προτεινόμενο οικολογικό μέτρο αγρανάπαυσης / ΠΟΕ, στην εκτίμηση αντικτύπου, πέραν από την ανάλυση του εν μέρει θετικού και εν μέρει αρνητικού αναμενόμενου αντικτύπου ως προς τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, δεν αποδεικνύεται η περιβαλλοντική αποτελεσματικότητα του συγκεκριμένου μέτρου, ιδίως για τη βιοποικιλότητα.
3. Τέλος, στην εκτίμηση αντικτύπου παρουσιάστηκαν επιστημονικά στοιχεία που αποδείκνυαν τα θετικά αποτελέσματα της αμειψισποράς, ιδίως όσον αφορά την αύξηση της οργανικής ύλης του εδάφους, συμπεριλαμβανομένου του άνθρακα. Εντούτοις, λόγω πρακτικών λεπτομερειών, η Επιτροπή πρότεινε την αντικατάσταση της αμειψισποράς με τη διαφοροποίηση των καλλιεργειών (βλέπε σημείο 41).

20

Εν ολίγοις, οι δύο συννομοθέτες της ΕΕ, ήτοι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, έλαβαν πρόταση για σημαντική μεταρρύθμιση των άμεσων ενισχύσεων της ΚΓΠ, με περιορισμένες, ωστόσο, πληροφορίες, για τα όσα αναμένονται να επιτευχθούν με τα νέα μέτρα. Συμμεριζόμαστε την άποψη που εκφράστηκε σε έγγραφο το οποίο αναλύει τη νομοθετική διαδικασία του οικολογικού προσανατολισμού²⁵, σύμφωνα με την οποία το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν προέβη, κατά το αρχικό στάδιο της διαδικασίας, σε σαφή περιγραφή των περιβαλλοντικών οφελών που θα επιτυγχάνονταν με τον οικολογικό προσανατολισμό, είχε σαν αποτέλεσμα να δυσκολευτεί τόσο η ίδια όσο και λοιποί ενδιαφερόμενοι όταν κλήθηκαν να παράσχουν εξηγήσεις για τον βαθμό στον οποίο οι περικοπές του κειμένου που έγιναν στη συνέχεια θα επηρέαζαν την επίτευξη των αποτελεσμάτων.

21

Οι επόμενες αλλαγές, τις οποίες δρομολόγησαν κυρίως οι δύο συννομοθέτες, δεν συνοδεύονταν από επιστημονική αιτιολόγηση που να αποδεικνύει την περιβαλλοντική αποτελεσματικότητά τους, αλλά επικεντρώνονταν κυρίως στον περιορισμό του βαθμού της προσπάθειας που απαιτούνταν από τους γεωργούς.

Εντούτοις, ο προϋπολογισμός που διατέθηκε για τον οικολογικό προσανατολισμό δεν μεταβλήθηκε, επειδή βασίστηκε σε πολιτική απόφαση και όχι στην επίτευξη των περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων της συγκεκριμένης πολιτικής

22

Η διάθεση του 30 % του συνολικού προϋπολογισμού όλων των άμεσων ενισχύσεων της ΚΓΠ για τον οικολογικό προσανατολισμό αποτέλεσε βασικό στοιχείο όχι μόνο της πλέον πρόσφατης μεταρρύθμισης της ΚΓΠ, αλλά και του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου της περιόδου 2014-2020. Σε αυτό το τελευταίο ευρύτερο πλαίσιο η συγκεκριμένη κατανομή των πόρων προτάθηκε για πρώτη φορά από την Επιτροπή το 2011²⁶ και στη συνέχεια εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το 2013²⁷.

23

Το ποσό που θα διετίθετο από τον προϋπολογισμό παρέμεινε αμετάλλακτο, περίπου στα 12 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, καθ’ όλη τη διάρκεια της νομοθετικής διαδικασίας, παρά τις σημαντικές αλλαγές που υπέστη το περιβαλλοντικό και κλιματικό περιεχόμενο της πολιτικής, όσον αφορά τις απαιτήσεις, οι οποίες συν τω χρόνω μειώθηκαν, και τον αριθμό των διαφόρων εξαιρέσεων, οι οποίες πλήθυναν. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται εμφανές ότι η απόφαση να κατανεμηθεί το 30 % των άμεσων ενισχύσεων της ΚΓΠ στον οικολογικό προσανατολισμό δεν αντικατοπτρίζει τον βαθμό φιλοδοξίας με τον οποίο προσεγγίζει το νέο αυτό μέσο το περιβάλλον και το κλίμα. Ο οικολογικός προσανατολισμός παραμένει κατ’ ουσίαν ένα μέτρο στήριξης του εισοδήματος.

24

Συγκεκριμένα, διαπιστώσαμε ότι το ποσοστό της πράσινης ενίσχυσης (κατά μέσο όρο περίπου 80 ευρώ ανά εκτάριο), δεν βασίστηκε στις δαπάνες που πραγματοποιούν οι γεωργοί για την εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού²⁸.

1. Το κόστος αυτό εκτιμήθηκε κατά μέσο όρο σε περίπου 30 ευρώ ανά εκτάριο στην εκτίμηση αντικτύπου του 2011, βάσει των αυστηρότερων απαιτήσεων που είχαν αρχικώς προταθεί για τον οικολογικό προσανατολισμό (βλέπε σημείο 17).
2. Στο πλαίσιο μελέτης²⁹ του JRC, από τη μοντελοποίηση του οικονομικού αντικτύπου των ισχυουσών απαιτήσεων για τον οικολογικό προσανατολισμό προκύπτει ότι το 71 % του συνόλου του γεωργών δεν επηρεάζεται καθόλου από τον οικολογικό προσανατολισμό και δεν επιβαρύνεται με οποιοδήποτε κόστος συμμόρφωσης για την εφαρμογή του. Από το 29 % των γεωργών που αφορά ο οικολογικός προσανατολισμός, περισσότερο από τα δύο τρίτα αυτών πραγματοποιούν δαπάνες συμμόρφωσης μικρότερες των 25 ευρώ ανά εκτάριο. Για περισσότερο από το 40 %, οι δαπάνες αυτές είναι λιγότερες από 10 ευρώ το εκτάριο. Εντούτοις, περίπου το 2 % των γεωργών έχουν δαπάνες που υπερβαίνουν τα 100 ευρώ ανά εκτάριο (οι περιπτώσεις αυτές αφορούν συχνά εκμεταλλεύσεις με μικρές εκτάσεις, οι οποίες ειδικεύονται σε δραστηριότητες υψηλής έντασης κεφαλαίου και εργασίας, όπως η παραγωγή λαχανικών).
3. Ο εκτιμώμενος αντίκτυπος του οικολογικού προσανατολισμού στο εισόδημα των γεωργών, υπολογιζόμενος ως η διαφορά μεταξύ εισοδημάτων (στα οποία περιλαμβάνονται οι πωλήσεις προϊόντων και οι επιδοτήσεις) και μεταβλητών δαπανών παραγωγής, συμπεριλαμβανομένου του κόστους των λιπασμάτων, των φυτοφαρμάκων, των σπόρων και των ζωοτροφών, είναι πολύ περιορισμένος. Σε πρόσφατη έρευνα³⁰, υπολογίστηκε από το JRC ότι, στην πραγματικότητα, η θέσπιση του οικολογικού προσανατολισμού αύξησε το εισόδημα των γεωργών κατά 1 % περίπου (κυρίως λόγω της μικρής αύξησης των τιμών εξαιτίας της περιορισμένης μείωσης στην παραγωγή). Σύμφωνα με τα προκαταρκτικά αποτελέσματα του σχεδίου έκθεσης που αναφέρεται στο σημείο 24 β), ο αντίκτυπος του οικολογικού προσανατολισμού στο εισόδημα των γεωργών υπολογίζεται σε ποσοστό -1 %³¹.

25

Ο προϋπολογισμός για τον οικολογικό προσανατολισμό δεν υπολογίζεται βάσει της οικονομικής αξίας των αναμενόμενων οφελών για το περιβάλλον και το κλίμα. Χάριν σαφήνειας παρατίθενται τα εξής στοιχεία:

1. Το να βασίζεται ο σχεδιασμός της πολιτικής σε αποτίμηση των αναμενόμενων δημόσιων αγαθών αποτελεί ορθή πρακτική. Η σημαντικότερη προσπάθεια ανάπτυξης μεθοδολογιών για την αποτίμηση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας πραγματοποιήθηκε με το έργο TEEB³².
2. Η ΕΕ έχει αποτιμήσει στο παρελθόν διάφορα περιβαλλοντικά ζητήματα: παραδείγματος χάριν, στην εκτίμηση αντικτύπου³³ που αφορούσε τη θεματική στρατηγική της ΕΕ για την προστασία του εδάφους του 2006, το κόστος της υποβάθμισης των οργανικών υλών του εδάφους υπολογίστηκε ότι κυμαίνεται μεταξύ 3,4 και 5,6 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως (συμπεριλαμβανομένων των δαπανών που επιβαρύνουν τον κάτοχο της γης και των δαπανών που επιβαρύνουν τρίτους).
3. Βάσει της μετα-ανάλυσης στην οποία υπέβαλε την επιστημονική βιβλιογραφία το JRC, υπολόγισε την αξία του γεωργικού τοπίου της ΕΕ μεταξύ 134-201 ευρώ ανά εκτάριο, και τη συνολική αξία του γεωργικού τοπίου της ΕΕ μεταξύ 24,5 – 36,6 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως³⁴.
4. Η μετάφραση των περιβαλλοντικών οφελών σε χρηματικούς όρους θέτει σημαντικές δυσκολίες. Πρόκειται για μια σχετικά εύκολη διαδικασία στην περίπτωση που τα περιβαλλοντικά οφέλη μπορούν να συνδυαστούν άμεσα με πραγματικές δαπάνες ή πραγματικά έσοδα (π.χ. η αξία της μειωμένης νιτρορύπανσης των υδάτων μπορεί να υπολογιστεί βάσει του κόστους για την επεξεργασία των ρυπασμένων υδάτων). Καθίσταται, ωστόσο, δυσχερέστερη όταν δεν είναι δυνατός ο απευθείας αυτός συνδυασμός, όπως στην περίπτωση αύξησης ή διατήρησης της βιοποικιλότητας.
5. Στην περίπτωση του οικολογικού προσανατολισμού, δεν ήταν δυνατή οποιαδήποτε οικονομική αποτίμηση των περιβαλλοντικών οφελών, επειδή, όπως αναφέρθηκε στο σημείο 16, τα αναμενόμενα περιβαλλοντικά οφέλη δεν είχαν εκφραστεί ως ποσοτικώς προσδιορίσιμοι στόχοι.

Ο οικολογικός προσανατολισμός, όπως εφαρμόζεται επί του παρόντος, είναι απίθανο να αποφέρει σημαντικά οφέλη για το περιβάλλον και το κλίμα

Ο οικολογικός προσανατολισμός κινητοποίησε ελάχιστες μόνο μεταβολές γεωργικών πρακτικών…

26

Έπειτα από τον πρώτο χρόνο εφαρμογής του οικολογικού προσανατολισμού, η Επιτροπή προέβη σε αναφορά στοιχείων³⁵ για τις αρχικές εκροές της πολιτικής, όσον αφορά τη γεωργική έκταση και τις εκμεταλλεύσεις που κάλυψε η συγκεκριμένη πολιτική. Όπως φαίνεται στο γράφημα 4, το 2015, το 24 % των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της ΕΕ είχε αναλάβει τουλάχιστον μία υποχρέωση στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού. Βέβαια, οι εκμεταλλεύσεις αυτές καλύπτουν έως και το 73 % της γεωργικής έκτασης της ΕΕ³⁶. Το 2016 το ποσοστό της γεωργικής γης που ανήκε σε εκμεταλλεύσεις με μία τουλάχιστον υποχρέωση οικολογικού προσανατολισμού αυξήθηκε σε 77 %. Η Επιτροπή θεωρεί το συγκεκριμένο αριθμητικό στοιχείο ως βασικό δείκτη αποτελέσματος για τον οικολογικό προσανατολισμό.

27

Στο κεφάλαιο 7 της ετήσιας έκθεσής μας για το οικονομικό έτος 2016³⁷ παρουσιάσαμε τα αποτελέσματα της ανάλυσής μας σχετικά με τις επιδράσεις του οικολογικού προσανατολισμού στη χρήση της γης (όσον αφορά τη διαφοροποίηση των καλλιεργειών και τις ΠΟΕ), έπειτα από τον πρώτο χρόνο εφαρμογής του. Η ανάλυση αυτή βασίστηκε στη σύγκριση των πρακτικών γεωργίας τα έτη 2014 και 2015 (ήτοι τον τελευταίο χρόνο πριν από την εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού και τον πρώτο μετά την έναρξη εφαρμογής του)³⁸.

28

Στο γράφημα 5 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης ανάλυσης. Τόσο στην περίπτωση της διαφοροποίησης των καλλιεργειών όσο και στην περίπτωση των ΠΟΕ, διαπιστώσαμε ότι, στην πλειονότητά τους, οι εκμεταλλεύσεις του δείγματός μας (και το μεγαλύτερο μέρος της γεωργικής έκτασης³⁹) δεν υποχρεώθηκαν σε οποιαδήποτε μεταβολή των γεωργικών πρακτικών τους κατόπιν της έναρξης εφαρμογής του οικολογικού προσανατολισμού. Και αυτό είτε επειδή οι σχετικές εκμεταλλεύσεις πληρούσαν ήδη από το 2014 τις απαιτήσεις περί οικολογικού προσανατολισμού είτε επειδή εξαιρούνταν από την εφαρμογή του.

29

Όπως επισημάναμε στην ετήσια έκθεσή μας⁴⁰, εντοπίσαμε «ορισμένες θετικές αλλαγές στις γεωργικές πρακτικές μετά την έναρξη εφαρμογής του καθεστώτος, ιδίως όσον αφορά τις ΠΟΕ». Για τις εκμεταλλεύσεις εκείνες στις οποίες η εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού επέφερε θετικές μεταβολές στις γεωργικές πρακτικές, υπολογίσαμε κατ΄ εκτίμηση το ποσοστό της αρόσιμης γης στην οποία επήλθαν οι μεταβολές αυτές. Διαπιστώσαμε ότι το ποσοστό αυτό ανερχόταν στο 15 %⁴¹ περίπου όσον αφορά τη διαφοροποίηση των καλλιεργειών και στο 4 % περίπου⁴² για τις ΠΟΕ. Λαμβάνοντας υπόψη τις εκμεταλλεύσεις στις οποίες δεν χρειάστηκε να γίνει καμία μεταβολή στις γεωργικές πρακτικές, καθώς και το γεγονός ότι η αρόσιμη γη αντιπροσωπεύει περίπου το 60 %⁴³ του συνόλου της γεωργικής έκτασης στην ΕΕ, το συμπέρασμα είναι ότι, έπειτα από την έναρξη εφαρμογής του οικολογικού προσανατολισμού, απαιτήθηκε μεγαλύτερη διαφοροποίηση των καλλιεργειών για το 1 % περίπου της γεωργικής έκτασης της ΕΕ και νέες ΠΟΕ για περίπου το 1 %.

30

Οι εκτιμήσεις μας προσεγγίζουν πολύ εκείνες του JRC. Βάσει προηγμένης γεωργοοικονομικής μοντελοποίησης, οι ερευνητές της Επιτροπής εκτιμούν⁴⁴ ότι, συνολικά, μεταβολή των γεωργικών πρακτικών (ανακατανομή), λόγω των νέων απαιτήσεων στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού, απαιτήθηκε στο 4,5 % της γεωργικής έκτασης της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου 1,8 % λόγω της διαφοροποίησης των καλλιεργειών, 2,4 % λόγω των ΠΟΕ και 1,5 % λόγω των μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων⁴⁵ (βλέπε γράφημα 6).

31

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τόσο οι δικές μας εκτιμήσεις όσο και εκείνες του JRC αφορούν την έκταση στην οποία επήλθε μεταβολή της γεωργικής πρακτικής, έπειτα από την εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού. Δεν αντιπροσωπεύουν την έκταση που δέχθηκε τον θετικό αντίκτυπο των μεταβολών αυτών. Συγκεκριμένα οι ΠΟΕ μπορούν να παράγουν οφέλη που εκτείνονται πολύ πέραν των ορίων τους (π.χ. μια ζώνη ανάσχεσης με αγριολούλουδα μπορεί να αποτελέσει οικότοπο επικονιαστών, οι οποίοι μπορεί στη συνέχεια να επισκεφθούν και τα γειτονικά αγροτεμάχια).

32

Η εκτίμηση ότι ο οικολογικός προσανατολισμός είχε ως αποτέλεσμα τη μεταβολή των γεωργικών πρακτικών μόνο στο 5 % περίπου της γεωργικής γης της ΕΕ έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον βασικό δείκτη αποτελέσματος της Επιτροπής που αναφέρεται στο σημείο 26 (βλέπε επίσης το γράφημα 4), ήτοι ότι το 2015 το 73 % της γεωργικής έκτασης της ΕΕ υπόκειτο στις απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού (77 % το 2016).

33

Η εν λόγω διαφορά μπορεί να εξηγηθεί αν ληφθεί υπόψη τι μετρά ο δείκτης αποτελέσματος της Επιτροπής, που είναι το ποσοστό της γεωργικής γης της ΕΕ που ανήκει σε εκμεταλλεύσεις οι οποίες υπόκεινται σε μία τουλάχιστον υποχρέωση στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού. Επομένως, ακόμη και αν η υποχρέωση του οικολογικού προσανατολισμού εφαρμοζόταν σε ένα μόνο αγροτεμάχιο, ανεξαρτήτως του μεγέθους του, ο δείκτης της Επιτροπής θα περιλάμβανε τη συνολική έκταση της εκμετάλλευσης. Με άλλα λόγια, ο δείκτης αυτός μετρά τη συνολική γη που ανήκει σε εκμετάλλευση που δεν έχει εξαιρεθεί εντελώς από τον οικολογικό προσανατολισμό (ή δεν βρίσκεται τελείως εκτός του συστήματος των άμεσων ενισχύσεων της ΚΓΠ). Δεδομένων των διαθέσιμων στοιχείων για τη διάρθρωση των εκμεταλλεύσεων της ΕΕ και τα διάφορα κατώτατα όρια εξαιρέσεων που ισχύουν στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού, η Επιτροπή θα έπρεπε να είχε υπολογίσει την τιμή του συγκεκριμένου δείκτη πριν από την εφαρμογή της πολιτικής. Η χρησιμότητα του συγκεκριμένου αριθμητικού στοιχείου, ως έχει, για την παρακολούθηση των αποτελεσμάτων που επιτεύχθηκαν με τον οικολογικό προσανατολισμό είναι περιορισμένη. Δεν αντανακλά, παραδείγματος χάριν, το εύρος εφαρμογής των πρακτικών του οικολογικού προσανατολισμού στην πράξη, εφόσον δεν θα μεταβαλλόταν αν π.χ. η απαίτηση για τις ΠΟΕ αυξανόταν από το 5 % στο 7 %.

… στοιχείο που καταδεικνύει τον σημαντικό βαθμό εμφάνισης του φαινομένου της μη αποδοτικής δαπάνης στον σχεδιασμό της πολιτικής

34

Η περιορισμένη κλίμακα των μεταβολών που επέφερε στις γεωργικές πρακτικές ο οικολογικός προσανατολισμός συνδέεται με τον σημαντικό βαθμό εμφάνισης του φαινομένου μη αποδοτικής δαπάνης⁴⁶ στην πράσινη ενίσχυση.

35

Στο φαινόμενο μη αποδοτικής δαπάνης, το οποίο προκύπτει από αλληλοεπικαλύψεις του οικολογικού προσανατολισμού με την πολλαπλή συμμόρφωση, αναφέρονται τα σημεία 59 έως 61. Λαμβάνοντας υπόψη την περιορισμένη έκταση του φαινομένου (αφορά δυνητικά μόνο ορισμένα είδη ΠΟΕ) και παράγοντες που ενδέχεται να τις περιορίζουν (οι απαιτήσεις στο πλαίσιο της πολλαπλής συμμόρφωσης συνήθως δεν είναι ταυτόσημες με τις απαιτήσεις στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού), οι αλληλοεπικαλύψεις αυτές μπορούν να εξηγήσουν μικρό μόνο μέρος του παρατηρηθέντος φαινομένου μη αποδοτικής δαπάνης.

36

Το φαινόμενο μη αποδοτικής δαπάνης στον οικολογικό προσανατολισμό οφείλεται στο μεγαλύτερο μέρος του στις ηπίου χαρακτήρα απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού, οι οποίες κατά κανόνα αντανακλούν τη συνήθη γεωργική πρακτική. Αυτό ισχύει ιδίως για τη διαφοροποίηση των καλλιεργειών. Όπως αναφέρθηκε στο σημείο 30, το JRC υπολόγισε ότι, πριν από την εισαγωγή του οικολογικού προσανατολισμού, το ποσοστό επί του συνόλου της γεωργικής γης της ΕΕ που δεν συμμορφωνόταν με τις απαιτήσεις περί διαφοροποίησης των καλλιεργειών άγγιζε μετά βίας το 1,8 % περίπου.

37

Όσον αφορά τις ΠΟΕ, διαπιστώσαμε ότι στην Πολωνία βρίσκονταν σε ισχύ ήδη από το 2014 διάφορες γεωργικές πρακτικές και διάφορα χαρακτηριστικά που θα είχαν υπερκαλύψει κατά 30 % τις απαιτήσεις περί οικολογικού προσανατολισμού. Στο σύνολο της ΕΕ, οι γεωργοί που υπόκεινται στην υποχρέωση του 5 % των ΠΟΕ δήλωσαν διπλάσιες ΠΟΕ από τις απαιτούμενες⁴⁷.

38

Επιπροσθέτως, όπως αναφέρθηκε στα σημεία 4 και 26, αν και πολλές εκμεταλλεύσεις εξαιρούνται από τις απαιτήσεις περί οικολογικού προσανατολισμού, λαμβάνουν ωστόσο την πράσινη ενίσχυση. Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανέφεραν τα κράτη μέλη στην Επιτροπή, το 2015, το 76 % των εκμεταλλεύσεων της ΕΕ, το οποίο καλύπτει το 27 % της συνολικής γεωργικής γης της ΕΕ δεν υπόκειτο σε καμία απολύτως υποχρέωση περί οικολογικού προσανατολισμού (βλέπε γράφημα 4). Στα εν λόγω αριθμητικά στοιχεία περιλαμβάνονται οι γεωργοί που δεν δηλώνουν τη γη τους στο πλαίσιο των άμεσων ενισχύσεων της ΚΓΠ⁴⁸. Μεταξύ των αποδεκτών της πράσινης ενίσχυσης, το 65 %, που καλλιεργεί το 16 % περίπου της συνολικής γεωργικής γης της ΕΕ που δηλώνεται για άμεσες ενισχύσεις, εξαιρείται πλήρως από κάθε υποχρέωση στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού.

39

Ορισμένες από τις εξαιρέσεις αφορούν το σύνολο των υποχρεώσεων περί οικολογικού προσανατολισμού, ενώ άλλες εφαρμόζονται σε επιμέρους πρακτικές του. Το σημαντικότερο, όπως καταδεικνύεται στον πίνακα 1, είναι ότι ορισμένες εξαιρέσεις αφορούν εκμεταλλεύσεις που είναι «εξ ορισμού πράσινες», ήτοι θεωρείται ότι παρέχουν περιβαλλοντικά δημόσια αγαθά ισοδύναμα με τον οικολογικό προσανατολισμό. Η Επιτροπή προβάλλει ως αιτιολόγηση για τις υπόλοιπες εξαιρέσεις την ανάγκη απλούστευσης, καθώς και τις εκτιμήσεις της σχέσης κόστους-οφέλους. Οι σχετικοί γεωργοί λαμβάνουν δημόσιους πόρους στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού χωρίς να χρειάζεται να παρέχουν σε αντάλλαγμα αντίστοιχα δημόσια αγαθά.

Πίνακας 1

Διάφορες αιτιολογήσεις των εξαιρέσεων από τον οικολογικό προσανατολισμό

Σχετική πρακτική του οικολογικού προσανατολισμού	ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΞΑΙΡΕΣΗΣ
	«πράσινη εξ ορισμού»	απλούστευση / σχέση κόστους-οφέλους / άλλο
όλες	εκμεταλλεύσεις βιολογικής παραγωγής	εκμεταλλεύσεις που εμπίπτουν στο καθεστώς των μικροκαλλιεργητών εκμεταλλεύσεις αποκλειστικά με μόνιμες καλλιέργειες
διαφοροποίηση καλλιεργειών	εκμεταλλεύσεις με υψηλό ποσοστό χορτολιβαδικών εκτάσεων	εκμεταλλεύσεις με λιγότερα από 10 εκτάρια αρόσιμης γης
ΠΟΕ	εκμεταλλεύσεις με υψηλό ποσοστό χορτολιβαδικών εκτάσεων εκμεταλλεύσεις με φυσικούς περιορισμούς σε χώρες με υψηλό ποσοστό δασών	εκμεταλλεύσεις με λιγότερα από 15 εκτάρια αρόσιμης γης

Πηγή: ΕΕΣ, βάσει εγγράφων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η διαφοροποίηση των καλλιεργειών είναι λιγότερο ωφέλιμη για το έδαφος από την αμειψισπορά

40

Η πρακτική της διαφοροποίησης των καλλιεργειών στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού αντικατέστησε το προαιρετικό πρότυπο ΚΓΠΚ για την αμειψισπορά, το οποίο ίσχυε έως το 2014. Μεταξύ των δύο αυτών πρακτικών υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Με την αμειψισπορά, οι γεωργοί αλλάζουν τις καλλιέργειες κάθε αγροτεμαχίου από το ένα έτος στο άλλο. Με τον τρόπο αυτό περιορίζονται η εξάντληση των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους και η εξάπλωση των παθογόνων παραγόντων. Και παρότι στην περίπτωση της διαφοροποίησης των καλλιεργειών, υπάρχει η απαίτηση για καλλιέργεια δύο τουλάχιστον φυτικών ειδών σε μια εκμετάλλευση για ένα δεδομένο έτος, η πρακτική αυτή δεν εγγυάται αντίστοιχη αλλαγή των καλλιεργειών στο μέλλον.

41

Στην εκτίμηση αντικτύπου του 2011, η Επιτροπή αναγνώρισε ότι η διαφοροποίηση των καλλιεργειών ενδεχομένως να μην αποφέρει τα πλήρη περιβαλλοντικά οφέλη της αμειψισποράς, ωστόσο διαπίστωσε ότι ταιριάζει καλύτερα στην ετήσια φύση των άμεσων ενισχύσεων. Εκφράστηκαν επίσης ανησυχίες σχετικά με την αυξημένη δυσκολία ελέγχου της συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις περί αμειψισποράς, ιδίως στις περιπτώσεις αγροτεμαχίων που αλλάζουν μορφή ή/και ιδιοκτήτη.

42

Η Επιτροπή αναγνώρισε επίσης ότι ο καθορισμός απαίτησης για καλλιέργεια ψυχανθών στο πλαίσιο της διαφοροποίησης των καλλιεργειών θα ενίσχυε τα περιβαλλοντικά και κλιματικά οφέλη του μέτρου. Εντούτοις, η ιδέα αυτή δεν ενσωματώθηκε στην πρόταση της Επιτροπής λόγω του ότι δεν ήταν δυνατό να διασφαλιστεί η συμβατότητα μιας τέτοιας απαίτησης με τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου⁴⁹. Τελικά, η καλλιέργεια ψυχανθών ενσωματώθηκε στον οικολογικό προσανατολισμό ως ένα από τα είδη των ΠΟΕ (καλλιέργειες που δεσμεύουν το άζωτο).

Η επίδραση της προστασίας των χορτολιβαδικών εκτάσεων στις καθαρές εκπομπές της γεωργικής γης θα μπορούσε να ενισχυθεί με καλύτερη στόχευση

43

Στο γράφημα 7 φαίνεται ότι η αναλογία των μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων στην ΕΕ, η οποία ανέρχεται επί του παρόντος στο 30 % περίπου, δεν μεταβλήθηκε σε μεγάλο βαθμό την τελευταία δεκαετία. Εντούτοις, η αύξηση, κατά 1,5 εκατοστιαίες μονάδες, μεταξύ της αναλογίας αναφοράς που ίσχυε την περίοδο 2007-2014 (βασιζόμενος ως επί το πλείστον σε στοιχεία του 2005) και της ετήσιας αναλογίας για το 2016, αποκρύπτει την απώλεια περισσότερων από 3 εκατομμυρίων εκταρίων δηλωθεισών μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων, απώλεια που αντιστοιχεί σε μείωση κατά 7,2 %.

44

Η αναλογία των μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων αυξήθηκε, κυρίως, επειδή η μείωση στην έκταση των δηλωθεισών μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων, ήτοι ο αριθμητής του λόγου, υπήρξε βραδύτερη από τη μείωση του παρονομαστή, ήτοι της συνολικής δηλωθείσας γεωργικής γης. Η τελευταία μειώθηκε κατά 11,7 % (μείωση μεγαλύτερη των 19 εκατομμυρίων εκταρίων). Πέραν αυτού, ο ισχύων ορισμός της μόνιμης χορτολιβαδικής έκτασης είναι ευρύτερος από ό,τι στο παρελθόν, συμπεριλαμβάνοντας βοσκότοπους, στους οποίους δεν επικρατούν τα αγρωστώδη ή λοιπά ποώδη κτηνοτροφικά φυτά. Τα αριθμητικά στοιχεία για την ΕΕ ως σύνολο αντισταθμίζουν τις σημαντικές αποκλίσεις που εμφανίζονται σε επίπεδο κράτους μέλους (βλέπε παράρτημα I).

45

Ο χαρακτηρισμός μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων ως ΠΕΜΧΕ προσφέρει νέα –σε επίπεδο αγροτεμαχίου– προστασία των μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων από τη μετατροπή της χρήσης τους. Εντούτοις, αυτή η νέα μορφή προστασίας είναι περιορισμένης εμβέλειας, καθώς οι ΠΕΜΧΕ καλύπτουν περίπου το 16 % του συνόλου των μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων στην ΕΕ (με σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών).

46

Επιπροσθέτως, όπως φαίνεται στο παράρτημα II, το 96 % περίπου των ΠΕΜΧΕ βρίσκεται σε περιοχές Natura 2000, οι οποίες καλύπτουν μόνο το 18 % του συνόλου των μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων της ΕΕ. Δεδομένου ότι οι περιοχές Natura 2000 οριοθετούνται βάσει σχετικών με τη βιοποικιλότητα κριτηρίων, η συγκέντρωση αυτή των ΠΕΜΧΕ στις εν λόγω περιοχές είναι θετική για τη βιοποικιλότητα. Εντούτοις, από την άποψη της διατήρησης των αποθεμάτων άνθρακα, που αποτελεί τον κύριο δεδηλωμένο στόχο της πρακτικής του οικολογικού προσανατολισμού για τη διατήρηση των μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων, η προστασία των εν λόγω εκτάσεων από τη μετατροπή ή την άροση πρέπει να επικεντρώνεται σε αγροτεμάχια με ήδη υψηλό περιεχόμενο άνθρακα συσσωρευμένο στο έδαφος, πολλά εκ των οποίων είναι πιθανό να μην βρίσκονται σε περιοχές Natura 2000. Μέχρι τώρα, μόνον έξι κράτη μέλη έχουν αποφασίσει να ορίσουν ΠΕΜΧΕ σε περιοχές εκτός του δικτύου Natura 2000⁵⁰.

Η κυριαρχία των παραγωγικών περιοχών οικολογικής εστίασης και οι ανεπαρκείς απαιτήσεις διαχείρισης μειώνουν τα ενδεχόμενα οφέλη του οικολογικού προσανατολισμού για τη βιοποικιλότητα

47

Όπως αναφέρθηκε στο σημείο 9, μία από τις αποφάσεις που εναπόκειται στα κράτη μέλη να λαμβάνουν σχετικά με την εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού είναι η επιλογή των ειδών ΠΟΕ. Μπορούν να επιλέξουν από κατάλογο 19 διαφορετικών ειδών, συμπεριλαμβανομένων πέντε συμβατών με τη γεωργική παραγωγή (βλέπε γράφημα 8). Και τα 28 κράτη μέλη έχουν επιλέξει παραγωγικές ΠΟΕ.

48

Από τα στοιχεία σχετικά με τους δείκτες εκροής για τον οικολογικό προσανατολισμό που υπέβαλαν τα κράτη μέλη (οι οποίοι συνοψίζονται στο παράρτημα IIΙ), καταδεικνύεται η κυριαρχία των «παραγωγικών» ΠΟΕ (κυρίως των καλλιεργειών που δεσμεύουν το άζωτο και των ενδιάμεσων καλλιεργειών) στις εκμεταλλεύσεις. Το 2015 το ποσοστό τους σε όλες τις ΠΟΕ που δήλωσαν οι γεωργοί ανήλθε στο 54 % και τον επόμενο χρόνο αυξήθηκε στο 58 %. Οι καλλιέργειες που δεσμεύουν το άζωτο είναι το πλέον κοινό είδος παραγωγικών ΠΟΕ, ακολουθούμενες από τις ενδιάμεσες καλλιέργειες.

49

Δύο μελέτες του 2016⁵¹ αναφέρουν ότι οι δύο κύριες παραγωγικές ΠΟΕ, ήτοι οι ενδιάμεσες καλλιέργειες και οι καλλιέργειες που δεσμεύουν το άζωτο, δεν αποφέρουν σημαντικά οφέλη για τη βιοποικιλότητα, ωστόσο μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση των υδάτων και του εδάφους, αυξάνοντας, μεταξύ άλλων, τα επίπεδα του οργανικού άνθρακα στο έδαφος της αρόσιμης γης⁵².

50

Οι πρόσθετες απαιτήσεις για συγκεκριμένες πρακτικές διαχείρισης, όπως οι περιορισμοί στη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων ή οι ελάχιστες περίοδοι φυτικής κάλυψης ενός τμήματος γης, συμβάλλουν σημαντικά στον προσδιορισμό του αντικτύπου των διαφόρων ΠΟΕ στη βιοποικιλότητα. Από τα πέντε κράτη μέλη που εξετάσαμε, μόνο οι Κάτω Χώρες είχαν θεσπίσει απαιτήσεις για πρακτικές διαχείρισης (περιορισμός της χρήσης φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε ενδιάμεσες καλλιέργειες) οι οποίες υπερέβαιναν τις ελάχιστες απαιτούμενες βάσει των κανόνων της ΕΕ. Επίσης, η πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής για τις ΠΟΕ⁵³ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ελάχιστα κράτη μέλη έχουν προκρίνει επιλογές που θα ενέτειναν περισσότερο την αποτελεσματικότητα της υποχρέωσης περί ΠΟΕ από περιβαλλοντικής άποψης. Η Επιτροπή διευθέτησε το πρόβλημα αυτό με την πρόσφατη τροποποίηση⁵⁴ των διατάξεων του παράγωγου δικαίου, με την απαγόρευση χρήσης φυτοφαρμάκων στις παραγωγικές ΠΟΕ. Με την ίδια πράξη θεσπίστηκαν επίσης ορισμένα μέτρα απλούστευσης (βλέπε σημείο 66).

Τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν την ευελιξία των κανόνων του οικολογικού προσανατολισμού για να ελαφρύνουν τον φόρτο των γεωργών και των ίδιων των κρατών, και όχι για να μεγιστοποιήσουν τα προσδοκώμενα περιβαλλοντικά και κλιματικά οφέλη

51

Τα κράτη μέλη διαθέτουν μεγάλη διακριτική ευχέρεια στην εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού, ιδίως όσον αφορά τα είδη των ΠΟΕ και τον καθορισμό των ΠΕΜΧΕ⁵⁵.

52

Όσον αφορά τα πέντε κράτη μέλη που εξετάσαμε, το κύριο σκεπτικό των αποφάσεων που ελήφθησαν ήταν η ελάφρυνση του φόρτου των γεωργών και των αρμόδιων αρχών. Κατά κανόνα, τα κράτη μέλη έδωσαν προτεραιότητα σε είδη ΠΟΕ που αποτελούσαν ήδη κοινό χαρακτηριστικό της συνήθους γεωργικής πρακτικής τους. Οι επιλογές των κρατών διαμορφώθηκαν έχοντας μεταξύ άλλων υπόψη και τις τεχνικές δυσκολίες που συνεπαγόταν ο έλεγχος ορισμένων ΠΟΕ, καθώς και την ανάπτυξη συστημάτων ΤΠ για ορισμένες ΠΟΕ (βλέπε σημείο 67 και πλαίσιο 5). Η μεγιστοποίηση των περιβαλλοντικών και κλιματικών οφελών του οικολογικού προσανατολισμού ήταν δευτερεύουσας σημασίας.

53

Από τα πέντε κράτη μέλη, μόνο δύο (οι Κάτω Χώρες και η Πολωνία) παράγγειλαν την εκπόνηση μελετών ή γνωμών εμπειρογνωμόνων για την ανάλυση του περιβαλλοντικού και κλιματικού αντικτύπου των διαφόρων επιλογών εφαρμογής του οικολογικού προσανατολισμού. Και στα δύο αυτά κράτη μέλη, οι αρχές αποφάσισαν να μην ακολουθήσουν ορισμένες βασικές συστάσεις, προτιμώντας επιλογές που επιβάρυναν λιγότερο τους γεωργούς (βλέπε πίνακα 2).

Πίνακας 2

Επιλεκτική χρήση από τα κράτη μέλη των επιστημονικών συστάσεων για την εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού

Είδος ΠΟΕ	Συστήθηκε από εμπειρογνώμονες λόγω των οφελών για τη βιοποικιλότητα;	Επιλέχθηκε από τις αρχές των κρατών μελών	Ακολούθησαν οι αρχές των κρατών μελών τις συμβουλές των εμπειρογνωμόνων;
Κάτω Χώρες
Παρυφές αγρών	√	√	√
Εκτάσεις υπό αγρανάπαυση	×	×	√
Δενδρύλλια περιοδικής υλοτόμησης	×	√	×
Καλλιέργειες που δεσμεύουν το άζωτο	×	√	×
Ενδιάμεσες καλλιέργειες	×	√	×
Πολωνία
Ζώνες ανάσχεσης	√	√	√
Τάφροι	×	√	×
Δενδρύλλια περιοδικής υλοτόμησης	×	√	×

Πηγή: Διαπιστώσεις ελέγχου του ΕΕΣ.

54

Η Επιτροπή επιβλέπει τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζουν τα κράτη μέλη τον οικολογικό προσανατολισμό. Η επίβλεψη της Επιτροπής περιγράφεται στο σημείο 69. Ωστόσο, όπως φαίνεται στο πλαίσιο 3, οι εξουσίες της Επιτροπής είναι πολύ περιορισμένες για να μπορέσει να ασκήσει πίεση στα κράτη μέλη προκειμένου αυτά να λάβουν περισσότερο υπόψη το περιβάλλον κατά την εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού.

Ο οικολογικός προσανατολισμός έχει περιορισμένο αντίκτυπο στα περιβαλλοντικά μέτρα του δεύτερου πυλώνα

55

Ένα από τα θετικά αποτελέσματα που θα μπορούσε θεωρητικά να επιτύχει η θέσπιση του οικολογικού προσανατολισμού θα ήταν η στροφή των δαπανών στον τομέα της αγροτικής ανάπτυξης προς περισσότερο φιλόδοξες δράσεις για το περιβάλλον και το κλίμα. Δεν εντοπίσαμε ενδείξεις που να φανερώνουν την πραγματοποίηση μιας τέτοιας θετικής στροφής.

56

Στα πέντε κράτη μέλη που καλύψαμε, συγκρίναμε τα διάφορα είδη πράξεων που υλοποιούνται (ήτοι τα διαφορετικά σύνολα δεσμεύσεων που μπορούν να αναλάβουν οι γεωργοί) στο πλαίσιο του γεωργοπεριβαλλοντικού-κλιματικού μέτρου με τα αντίστοιχα είδη πράξεων της προηγούμενης περιόδου προγραμματισμού (2007-2013). Βάσει αυτών, αξιολογήσαμε αν τα κράτη μέλη ανέβασαν τη γραμμή βάσης για το γεωργοπεριβαλλοντικό-κλιματικό μέτρο και αν μια τέτοια μεταβολή θα μπορούσε να αποδοθεί στη θέσπιση του οικολογικού προσανατολισμού.

57

Συνολικά, από την ανάλυσή μας προκύπτει μια σταθερότητα όσον αφορά τη συνέχιση των δράσεων στο πλαίσιο του γεωργοπεριβαλλοντικού-κλιματικού μέτρου. Οι δεσμεύσεις που προτείνονται επί του παρόντος στους γεωργούς είναι συχνά πανομοιότυπες με εκείνες που ίσχυαν την περίοδο 2007-2013. Διαπιστώσαμε ότι σε όλα σχεδόν τα είδη πράξεων που αναλύσαμε η γραμμή βάσης δεν αυξήθηκε κατά την περίοδο 2014-2020 (τουλάχιστον όχι όσον αφορά τις πτυχές του οικολογικού προσανατολισμού). Ούτε υπήρχε βέβαια στις περισσότερες περιπτώσεις ανάγκη να συμβεί κάτι τέτοιο, καθώς η γραμμή βάσης της προηγούμενης περιόδου υπερέβαινε ήδη τις απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού. Σε άλλες περιπτώσεις, οι σχετικές δεσμεύσεις δεν είχαν τίποτε κοινό με τις πρακτικές του οικολογικού προσανατολισμού.

Ο οικολογικός προσανατολισμός περιπλέκει την ΚΓΠ

Παρατηρείται αλληλοεπικάλυψη του οικολογικού προσανατολισμού με άλλα περιβαλλοντικά μέσα της ΚΓΠ, αλλά παρ' όλα αυτά η Επιτροπή και τα κράτη μέλη περιορίζουν τον κίνδυνο του φαινομένου μη αποδοτικής δαπάνης και της διπλής χρηματοδότησης που μπορεί να ανακύψει συναφώς

58

Το πυραμιδικό μοντέλο των τριών οικολογικών μέσων της ΚΓΠ, για το οποίο έγινε λόγος στο σημείο 7 και το οποίο παρουσιάστηκε στο γράφημα 1, αποτελεί εξιδανικευμένη παρουσίαση της αρχής σύμφωνα με την οποία ο οικολογικός προσανατολισμός πρέπει να υπερβαίνει την πολλαπλή συμμόρφωση και να αποτελεί τη γραμμή βάσης⁵⁶ των μέτρων αγροτικής ανάπτυξης. Στην πραγματικότητα, αυτό δεν συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις και υπάρχουν σημαντικές αλληλοεπικαλύψεις μεταξύ του οικολογικού προσανατολισμού και των άλλων δύο επιπέδων της πυραμίδας, όπως καταδείχθηκε στο γράφημα 9.

Οι αλληλοεπικαλύψεις μεταξύ του οικολογικού προσανατολισμού και της πολλαπλής συμμόρφωσης είναι συχνές, ωστόσο ο κίνδυνος εμφάνισης του φαινομένου μη αποδοτικής δαπάνης περιορίζεται λόγω των διαφορών που εντοπίζονται στις λεπτομερείς απαιτήσεις

59

Οι αλληλοεπικαλύψεις μεταξύ του οικολογικού προσανατολισμού και της πολλαπλής συμμόρφωσης αφορούν ορισμένα χαρακτηριστικά που προστατεύονται ή πρακτικές που απαιτούνται βάσει των προτύπων ΚΓΠΚ ή ΚΑΔ και τα οποία μπορούν να δηλωθούν, συγχρόνως, στο πλαίσιο της συμμόρφωσης με την απαίτηση περί ΠΟΕ. Τα κύρια σχετικά είδη ΠΟΕ αφορούν τις ενδιάμεσες καλλιέργειες, τις ζώνες ανάσχεσης και διάφορα είδη χαρακτηριστικών τοπίου. Όπως καταδεικνύεται στο γράφημα 10, διαπιστώσαμε τέτοιου είδους αλληλοεπικαλύψεις σε τέσσερα από τα πέντε επιλεγέντα κράτη μέλη.

60

Τέτοιου είδους αλληλοεπικαλύψεις προκαλούν την εμφάνιση του φαινομένου μη αποδοτικής δαπάνης, το οποίο στις περισσότερες περιπτώσεις μετριάζεται λόγω των διαφορών που υπάρχουν μεταξύ των απαιτήσεων του οικολογικού προσανατολισμού και εκείνων της πολλαπλής συμμόρφωσης (π.χ. για τις ενδιάμεσες καλλιέργειες, ο οικολογικός προσανατολισμός απαιτεί μείγμα δύο τουλάχιστον φυτικών ειδών, ενώ στο πλαίσιο του προτύπου ΚΓΠΚ 4 ή της ΚΑΔ 1, ένα φυτικό είδος είναι κατά κανόνα αρκετό).

61

Γενικώς, τα κράτη μέλη στα οποία διενεργήθηκε έλεγχος δεν εφάρμοσαν πρόσθετους περιορισμούς, διαδικασίες ή ελέγχους για την αποφυγή ή τον περιορισμό του φαινομένου μη αποδοτικής δαπάνης που προκαλούσαν στο πλαίσιο της πράσινης ενίσχυσης οι αλληλοεπικαλύψεις της με τις απαιτήσεις της πολλαπλής συμμόρφωσης. Εντοπίσαμε μία εξαίρεση: στις Κάτω Χώρες, οι ενδιάμεσες καλλιέργειες που απαιτούνται βάσει της ΚΑΔ 1 δεν μπορούν να δηλωθούν ως ΠΟΕ.

Οι αλληλοεπικαλύψεις μεταξύ οικολογικού προσανατολισμού και αγροτικής ανάπτυξης (δεύτερος πυλώνας της ΚΓΠ) τυγχάνουν κατά κανόνα ορθής διαχείρισης από τα κράτη μέλη

62

Αλληλοεπικαλύψεις μέτρων οικολογικού προσανατολισμού και μέτρων για το περιβάλλον στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης, όπως το γεωργοπεριβαλλοντικό-κλιματικό μέτρο⁵⁷, μπορούν να προκύψουν όταν οι γεωργοί αναλαμβάνουν δεσμεύσεις στο πλαίσιο του δεύτερου πυλώνα, οι οποίες είναι εκ φύσεως παρόμοιες με τις συνήθεις απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού. Τέτοιου είδους αλληλοεπικαλύψεις είναι πιθανές, καθώς, βάσει της νομοθεσίας της ΕΕ, δεν απαιτείται η συμπερίληψη των υποχρεώσεων του οικολογικού προσανατολισμού στη σχετική γραμμή βάσης για την αγροτική ανάπτυξη⁵⁸. Εντούτοις, οι κανόνες της ΕΕ⁵⁹ υποχρεώνουν τα κράτη μέλη να προλαμβάνουν τυχόν διπλή χρηματοδότηση πρακτικών οικολογικού προσανατολισμού, μειώνοντας κατά περίπτωση τα ποσά που καταβάλλονται στους γεωργούς στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης. Η Επιτροπή εξέδωσε λεπτομερή καθοδήγηση για τα κράτη μέλη σχετικά με τον τρόπο πρόληψης τέτοιου είδους διπλής χρηματοδότησης (βλέπε επίσης σημείο 68).

63

Στα 15 κράτη μέλη που κάλυψε ο έλεγχός μας (πέντε μέσω επισκέψεων ελέγχου ή τηλεοπτικών συνεδριάσεων και δέκα μέσω εστιασμένης εξέτασης εγγράφων – βλέπε σημείο 12), εξετάσαμε διάφορα είδη πράξεων (π.χ. διάφορα σύνολα δεσμεύσεων) στο πλαίσιο του γεωργοπεριβαλλοντικού-κλιματικού μέτρου. Διαπιστώσαμε ότι το ένα τρίτο περίπου των διαφόρων ειδών πράξεων του δείγματός μας, συμπεριλαμβανομένων των δεσμεύσεων, αλληλοεπικαλυπτόταν με τις απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού. Επίσης διαπιστώσαμε ότι τα κράτη μέλη γνώριζαν συνήθως αυτές τις αλληλοεπικαλύψεις και είχαν σχεδιάσει ειδικές διαδικασίες, αρκετά πολύπλοκες σε ορισμένες περιπτώσεις, προκειμένου να αποκλείσουν την πιθανότητα της διπλής χρηματοδότησης.

64

Στο πλαίσιο 4 αναφέρονται παραδείγματα τυπικών αλληλοεπικαλύψεων μεταξύ των δεσμεύσεων του γεωργοπεριβαλλοντικού-κλιματικού μέτρου και των πρακτικών του οικολογικού προσανατολισμού, καθώς και των διαφόρων μεθόδων που εφαρμόζουν τα κράτη μέλη για την αποφυγή της διπλής χρηματοδότησης.

Η πολυπλοκότητα των κανόνων του οικολογικού προσανατολισμού αυξάνει τον βαθμό δυσκολίας κατά την εφαρμογή, κάτι για το οποίο η Επιτροπή έχει λάβει εν μέρει μέτρα

65

Οι γεωργοί επικρίνουν τον οικολογικό προσανατολισμό για την πολυπλοκότητα των κανόνων του. Ο COPA-COGECA, ο οργανισμός που εκπροσωπεί τους γεωργούς σε επίπεδο ΕΕ, στις απαντήσεις του στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης για την εμπειρία του πρώτου χρόνου εφαρμογής του οικολογικού προσανατολισμού, χαρακτήρισε τους κανόνες εφαρμογής όλων των πρακτικών του οικολογικού προσανατολισμού δύσκολους, όχι μόνο ως προς τη συμμόρφωση αλλά και ως προς την κατανόηση.

66

Στο έγγραφό της «Review of Greening after one year»⁶⁰, η Επιτροπή πρότεινε την απλούστευση και την εναρμόνιση ορισμένων απαιτήσεων του οικολογικού προσανατολισμού, στις περιπτώσεις που κάτι τέτοιο θα ήταν εφικτό χωρίς να μειωθούν τα περιβαλλοντικά οφέλη. Στο εν λόγω έγγραφο απαριθμούνται δυνητικές βελτιώσεις, όπως η συγχώνευση ορισμένων παρόμοιων ειδών ΠΟΕ (π.χ. οι ζώνες ανάσχεσης και οι παρυφές αγρών), η χαλάρωση ορισμένων περιορισμών σχετικά με πρακτικές διαχείρισης και προθεσμίες και η αύξηση των ορίων ανοχής όσον αφορά τα μεγέθη και την τοποθεσία των χαρακτηριστικών τοπίου. Η Επιτροπή συμπεριέλαβε αυτά τα μέτρα απλούστευσης στην πρόσφατη τροποποίηση⁶¹ των διατάξεων του παράγωγου δικαίου. Με την ίδια τροποποίηση θεσπίστηκε η απαγόρευση χρήσης φυτοφαρμάκων στις παραγωγικές ΠΟΕ (βλέπε σημείο 50).

67

Η εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού δεν ήταν εύκολη υπόθεση για τα κράτη μέλη. Πρώτον, αποτέλεσε σημαντικό εγχείρημα τόσο από οικονομική όσο και από οργανωτική άποψη. Τα υφιστάμενα συστήματα ΤΠ έπρεπε να προσαρμοστούν, ιδίως το σύστημα αναγνώρισης αγροτεμαχίων (Land Parcel Identification System, LPIS)⁶² στα κράτη μέλη που επέλεξαν είδη ΠΟΕ μόνιμου χαρακτήρα (π.χ. όλα τα χαρακτηριστικά τοπίου, πλην των παρυφών αγρών, αλλά και αναβαθμίδες, γεωργοδασοκομικά εκτάρια, εκτάσεις με δενδρύλλια περιοδικής υλοτόμησης και αναδασωμένες εκτάσεις). Στο πλαίσιο 5 σκιαγραφείται το πώς ο φόρτος που συνεπάγεται η εισαγωγή του επιπέδου για τις ΠΟΕ μπορεί να επηρεάσει τις σχετικές με τις ΠΟΕ επιλογές των κρατών μελών.

68

Επιπλέον, τα κράτη μέλη θεώρησαν ότι ορισμένοι από τους κανόνες του οικολογικού προσανατολισμού δημιουργούν σύγχυση. Απηύθυναν ερωτήματα στην Επιτροπή σχετικά με διάφορες πτυχές της εφαρμογής της πράσινης ενίσχυσης. Η Επιτροπή ανάρτησε τις ερωτήσεις αυτές, μαζί με τις απαντήσεις της, σε ειδική διαδικτυακή πλατφόρμα, στην οποία έχουν πρόσβαση όλα τα κράτη μέλη. Στο πλαίσιο 6 παρουσιάζονται ενδεικτικά ζητήματα που τέθηκαν. Η ίδια πλατφόρμα χρησιμοποιήθηκε για τη διάδοση άλλων μορφών καθοδήγησης σχετικά με τον οικολογικό προσανατολισμό: συμπεράσματα από συνεδριάσεις ομάδων εμπειρογνωμόνων και έγγραφα κατευθυντήριων οδηγιών που συνοψίζουν τις σημαντικότερες πτυχές για την εφαρμογή. Τα πέντε κράτη μέλη που καλύψαμε ήταν, γενικώς, ικανοποιημένα τόσο με την ποιότητα της καθοδήγησης όσο και με τον χρόνο ανταπόκρισης της Επιτροπής.

69

Η Επιτροπή είναι αρμόδια για την επίβλεψη της εφαρμογής του οικολογικού προσανατολισμού από τα κράτη μέλη. Σημαντικό σκέλος της αρμοδιότητας αυτής αποτελεί ο τακτικός έλεγχος των διαφόρων γνωστοποιήσεων που οφείλουν να υποβάλλουν τα κράτη μέλη σχετικά με τις επιλογές τους όσον αφορά την εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού και τις εκροές του οικολογικού προσανατολισμού σε επίπεδο εκμετάλλευσης. Διαπιστώσαμε ότι η Επιτροπή εκτέλεσε ορθά τα καθήκοντα αυτά. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή εντοπίζει συστηματικά και παρακολουθεί σε συνεννόηση με τα σχετικά κράτη μέλη τα διάφορα προβλήματα που αφορούν την καθυστερημένη υποβολή πληροφοριών⁶³ ή την εσφαλμένη εφαρμογή των κανόνων της ΕΕ. Εντούτοις, όπως παρουσιάστηκε στο σημείο 54 και το πλαίσιο 3, η Επιτροπή δεν είναι σε θέση να υποχρεώσει τα κράτη μέλη να προκρίνουν, στο πλαίσιο της εφαρμογής του οικολογικού προσανατολισμού, τις επιλογές εκείνες που είναι περισσότερο επωφελείς για το περιβάλλον και το κλίμα.

Οι πρακτικές του οικολογικού προσανατολισμού μοιάζουν με τα πρότυπα ΚΓΠΚ, ωστόσο οι κυρώσεις που μπορεί να επιβληθούν λόγω μη συμμόρφωσης είναι αυστηρότερες στην πρώτη περίπτωση

70

Πριν από τη θέσπιση του οικολογικού προσανατολισμού, η μόνη σύνδεση μεταξύ των άμεσων ενισχύσεων της ΚΓΠ και των περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων της ΕΕ ήταν η πολλαπλή συμμόρφωση. Όπως και με τον οικολογικό προσανατολισμό, η πολλαπλή συμμόρφωση είναι υποχρεωτική για τους γεωργούς που επωφελούνται από τις άμεσες ενισχύσεις της ΚΓΠ. Η διαφορά είναι ότι δεν υπάρχει επιβράβευση για την τήρηση των υποχρεώσεων της πολλαπλής συμμόρφωσης. Η παραβίαση υποχρεώσεων πολλαπλής συμμόρφωσης μπορεί να οδηγήσει στην επιβολή κυρώσεων με τις οποίες μειώνονται όλες οι άμεσες ενισχύσεις του δικαιούχου (συνήθως μεταξύ 1 % και 5 %). Στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού, ο γεωργός λαμβάνει ειδική ενίσχυση προκειμένου να εφαρμόσει υποχρεωτικές πρακτικές. Οι μειώσεις που επιβάλλονται εξαιτίας της μη συμμόρφωσης είναι σε γενικές γραμμές ανάλογες με την έκταση την οποία αφορά η μη συμμόρφωση (εκφρασμένη ως ποσοστό της συνολικής έκτασης της εκμετάλλευσης που υπόκειται σε υποχρεώσεις οικολογικού προσανατολισμού), ενώ μπορεί να ανέλθουν έως και στο 100 % της ενίσχυσης⁶⁴. Με αφετηρία το έτος υποβολής δηλώσεων 2017, εκτός από τις εν λόγω μειώσεις, θα επιβάλλονται και διοικητικές κυρώσεις στις περιπτώσεις που η αρχική μείωση υπερβαίνει το 3 %. Οι κυρώσεις αυτές θα περιοριστούν στο 20 % της πράσινης ενίσχυσης για το έτος υποβολής δηλώσεων 2017 και στο 25 % από το έτος υποβολής δηλώσεων 2018 και μετά.

71

Στην πράξη, ο οικολογικός προσανατολισμός λειτουργεί αρκετά παρόμοια με την πολλαπλή συμμόρφωση⁶⁵. Η πράσινη ενίσχυση παρουσιάζεται ως μια μορφή αμοιβής για τα δημόσια αγαθά που παρέχουν οι γεωργοί σε σχέση με το περιβάλλον και το κλίμα. Εντούτοις, το καθεστώς μπορεί επίσης να εκληφθεί και ως ένας μηχανισμός ποινικοποίησης της μη συμμόρφωσης με σύνολο βασικών περιβαλλοντικών και κλιματικών όρων (παρόμοιων με τα πρότυπα ΚΓΠΚ) που συνδέονται με καθεστώς εισοδηματικής στήριξης. Η μόνη σημαντική διαφορά με την πολλαπλή συμμόρφωση είναι ότι, στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού, οι κυρώσεις για σημαντικές παραβιάσεις είναι, κατά κανόνα, υψηλότερες.

Συμπερασματα και συστασεισ

72

Στη συγκεκριμένη έκθεση, το κύριο ερώτημα του ελέγχου ήταν αν ο οικολογικός προσανατολισμός κατάφερε να ενισχύσει τις περιβαλλοντικές και κλιματικές επιδόσεις της ΚΓΠ, σε συμφωνία με τον στόχο που τέθηκε στη σχετική νομοθεσία της ΕΕ.

73

Συνολικά, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, όπως εφαρμόζεται επί του παρόντος, ο οικολογικός προσανατολισμός δεν είναι πιθανό να βελτιώσει σημαντικά τις περιβαλλοντικές και κλιματικές επιδόσεις της ΚΓΠ.

74

Προκειμένου να απαντηθεί το εν λόγω κύριο ερώτημα ελέγχου, εξετάσαμε τα εξής:

1. τη λογική της παρέμβασης, την ύπαρξη σαφών και αρκούντως φιλόδοξων στόχων για τον οικολογικό προσανατολισμό, καθώς και την αιτιολόγηση για τον προϋπολογισμό που διατέθηκε στην εν λόγω πολιτική (βλέπε σημεία 13 έως 25),
2. τα περιβαλλοντικά και κλιματικά οφέλη που αναμένεται να αποφέρει ο οικολογικός προσανατολισμός (βλέπε σημεία 26 έως 57),
3. την πολυπλοκότητα με την οποία ο οικολογικός προσανατολισμός επιβαρύνει την ΚΓΠ (βλέπε σημεία 58 έως 71).

75

Ο οικολογικός προσανατολισμός εξυπηρετεί δύο διακριτούς στόχους. Αφενός, αποσκοπεί στην ενίσχυση των περιβαλλοντικών και κλιματικών επιδόσεων της ΚΓΠ και, αφετέρου, ως άμεση ενίσχυση της ΚΓΠ, παραμένει ένα μέσο στήριξης του εισοδήματος των γεωργών. Από αυτούς τους στόχους μόνον ο πρώτος αναφέρεται ρητώς στη νομοθεσία (βλέπε σημεία 13 και 14).

76

Η πράσινη ενίσχυση δεν διαθέτει πλήρως ανεπτυγμένη λογική παρέμβασης. Η Επιτροπή δεν έχει θέσει συγκεκριμένους στόχους ούτε έχει προσδιορίσει με διαφορετικό τρόπο αυτά που αναμένεται να επιτύχει ο οικολογικός προσανατολισμός για το περιβάλλον και το κλίμα. Κάθε αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της πολιτικής βρίσκει επίσης πιθανό πρόσκομμα στην αποσπασματική γνώση που υπάρχει σχετικά με την κατάσταση της γραμμής βάσης, ιδίως όσον αφορά τη βιοποικιλότητα και την ποιότητα του εδάφους, συμπεριλαμβανομένου του περιεχομένου του εδάφους σε οργανικό άνθρακα (βλέπε σημεία 15 και 16).

77

Η αρχική πρόταση της Επιτροπής όσον αφορά τον οικολογικό προσανατολισμό ήταν περισσότερο φιλόδοξη ως προς την περιβαλλοντική πτυχή του. Η μεταγενέστερη αποδυνάμωση του περιβαλλοντικού περιεχομένου της πολιτικής δεν συνεπέφερε μεταβολή του ύψους της προτεινόμενης χρηματοδότησης. Το επίπεδο χρηματοδότησης είχε τεθεί, εξαρχής, στο 30 % των άμεσων ενισχύσεων της ΚΓΠ. Κατά μέσο όρο, οι επιδοτήσεις για τον οικολογικό προσανατολισμό υπερβαίνουν σημαντικά τις δαπάνες που πραγματοποιούν οι γεωργοί (συμπεριλαμβανομένης της απώλειας του εισοδήματος) για την εκπλήρωση των απαιτήσεων του οικολογικού προσανατολισμού. Και αυτό επειδή ο προϋπολογισμός για τον οικολογικό προσανατολισμό καθορίστηκε χωρίς να γίνει οποιαδήποτε σύνδεση με το επίπεδο της περιβαλλοντικής φιλοδοξίας που ήθελε να επιτύχει η πολιτική αυτή. Επί της ουσίας, ο οικολογικός προσανατολισμός παραμένει ένα καθεστώς εισοδηματικής στήριξης (βλέπε σημεία 17 έως 25).

78

Ο οικολογικός προσανατολισμός είναι απίθανο να αποφέρει σημαντικά οφέλη για το περιβάλλον και το κλίμα, κυρίως λόγω της συχνής εμφάνισης του φαινομένου μη αποδοτικής δαπάνης στο πλαίσιο της συγκεκριμένης πολιτικής. Ο κύριος λόγος εμφάνισης του φαινομένου της μη αποδοτικής δαπάνης είναι το γεγονός ότι οι απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού είναι κατά κανόνα ήπιου χαρακτήρα και αντανακλούν σε μεγάλο βαθμό τη συνήθη γεωργική πρακτική. Επιπροσθέτως, λόγω εκτεταμένων εξαιρέσεων, οι περισσότεροι γεωργοί (65 %) μπορούν να επωφελούνται από την πράσινη ενίσχυση χωρίς στην πραγματικότητα να υπόκεινται στις υποχρεώσεις του οικολογικού προσανατολισμού. Ως αποτέλεσμα αυτού, ο οικολογικός προσανατολισμός επιφέρει θετικές αλλαγές στις γεωργικές πρακτικές σε πολύ μικρό μόνο ποσοστό της γεωργικής γης της ΕΕ. Εκτιμούμε ότι οι γεωργοί δημιούργησαν νέες ΠΟΕ και αύξησαν τη διαφοροποίηση των καλλιεργειών μόνο σε ποσοστό 3,5 % της αρόσιμης γης, ήτοι στο 2 % περίπου του συνόλου της γεωργικής γης της ΕΕ. Επίσης, σύμφωνα με μελέτη του JRC, οι νέες απαιτήσεις για τον γεωργικό προσανατολισμό σχετικά με τις μόνιμες χορτολιβαδικές εκτάσεις επέφεραν αλλαγές στις γεωργικές πρακτικές μόνο στο 1,5 % της γεωργικής γης της ΕΕ. Συνολικά, η γεωργική πρακτική που μεταβλήθηκε λόγω του οικολογικού προσανατολισμού αντιστοιχούσε στο 5 % περίπου της καλλιεργούμενης γης στην ΕΕ (βλέπε σημεία 26 έως 39).

79

Διαπιστώσαμε επίσης ότι η αποτελεσματικότητα των τριών πρακτικών του οικολογικού προσανατολισμού μειώθηκε λόγω ορισμένων περιορισμών στον σχεδιασμό τους. Η διαφοροποίηση των καλλιεργειών δεν κατέστη δυνατό να παρέχει τα πλήρη περιβαλλοντικά οφέλη της αμειψισποράς. Ο σχεδιασμός των ΠΕΜΧΕ βασίστηκε κυρίως σε σχετικά με τη βιοποικιλότητα κριτήρια, ενώ η στόχευση των πλούσιων σε άνθρακα μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων εκτός περιοχών του δικτύου Natura 2000 δεν ήταν ικανοποιητική. Τέλος, η κυριαρχία των παραγωγικών ειδών ΠΟΕ, σε συνδυασμό με την έλλειψη ουσιαστικών απαιτήσεων σχετικά με τη διαχείριση μείωσε τον θετικό αντίκτυπο των ΠΟΕ στη βιοποικιλότητα (βλέπε σημεία 40 έως 50).

80

Τα κράτη μέλη διαθέτουν σημαντική διακριτική ευχέρεια στην εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού, ιδίως όσον αφορά την επιλογή των ειδών των ΠΟΕ και τον καθορισμό των ΠΕΜΧΕ. Διαπιστώσαμε ότι, γενικώς, δεν χρησιμοποιούν την εν λόγω ευελιξία για τη μεγιστοποίηση των περιβαλλοντικών και κλιματικών οφελών της συγκεκριμένης πολιτικής. Δεν επιδιώκουν να προσδιορίσουν και να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένες περιβαλλοντικές και κλιματικές ανάγκες με τις πρακτικές του οικολογικού προσανατολισμού. Επιδιώκουν μάλλον την εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού κατά τρόπο που να ελαχιστοποιεί τον φόρτο για τα ίδια και τους γεωργούς. Η Επιτροπή δεν διαθέτει την εξουσία που χρειάζεται ώστε να ασκεί στα κράτη μέλη πίεση προκειμένου αυτά να εφαρμόσουν τις επιλογές του οικολογικού προσανατολισμού που αποφέρουν τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά οφέλη (βλέπε σημεία 51 έως 54).

81

Ο οικολογικός προσανατολισμός έχει περιορισμένο αντίκτυπο στη γραμμή βάσης των περιβαλλοντικών μέτρων του δεύτερου πυλώνα, κυρίως επειδή οι δεσμεύσεις που προτάθηκαν στους γεωργούς στο πλαίσιο αυτών των μέτρων υπερπληρούσαν τις απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού πριν ακόμη θεσπιστεί η πράσινη ενίσχυση (βλέπε σημεία 55 έως 57).

82

Ο οικολογικός προσανατολισμός επιβαρύνει την ΚΓΠ με μεγάλη πολυπλοκότητα, η οποία δεν δικαιολογείται από τα αποτελέσματα που αναμένεται να επιτευχθούν (βλέπε σημεία 78 έως 81). Η πολυπλοκότητα αυτή προκύπτει ειδικότερα από τον τρόπο με τον οποίο ο οικολογικός προσανατολισμός αλληλοεπικαλύπτεται με τα άλλα περιβαλλοντικά μέσα της ΚΓΠ (πολλαπλή συμμόρφωση και περιβαλλοντικά μέσα του δεύτερου πυλώνα), δημιουργώντας τον κίνδυνο εμφάνισης του φαινομένου της μη αποδοτικής δαπάνης και της διπλής χρηματοδότησης. Ορισμένες αποφάσεις και δράσεις της Επιτροπής και των κρατών μελών μετριάζουν τους κινδύνους αυτούς. Με την πρόσφατη τροποποίηση των διατάξεων του παράγωγου δικαίου αντιμετωπίστηκαν ορισμένες ανησυχίες των γεωργών και των κρατών μελών σχετικά με την πολυπλοκότητα της πολιτικής. Διαπιστώσαμε επίσης ότι η εκ μέρους της Επιτροπής επίβλεψη του τρόπου με τον οποίο εφαρμόζουν τα κράτη μέλη τον οικολογικό προσανατολισμό ήταν ικανοποιητική (βλέπε σημεία 58 έως 69).

83

Ο οικολογικός προσανατολισμός παρουσιάζει ομοιότητες με τα πρότυπα ΚΓΠΚ ως προς το ότι αποτελεί ουσιαστικά ένα σύνολο βασικών περιβαλλοντικών προϋποθέσεων για τη στήριξη του εισοδήματος. Το σημείο στο οποίο διαφέρει από τα πρότυπα ΚΓΠΚ είναι οι αυστηρότερες κυρώσεις που μπορεί να επιβάλλονται σε περίπτωση μη συμμόρφωσης (βλέπε σημεία 70 έως 71).

Σύσταση 1

Ενόψει της επόμενης μεταρρύθμισης της ΚΓΠ, η Επιτροπή πρέπει να αναπτύξει μια ολοκληρωμένη λογική παρέμβασης για την περιβαλλοντική και κλιματική δράση της ΕΕ σχετικά με τη γεωργία, στην οποία θα περιλαμβάνονται συγκεκριμένοι στόχοι και η οποία θα βασίζεται σε επικαιροποιημένες επιστημονικές γνώσεις σχετικά με τα οικεία φαινόμενα.

1. Ως τμήμα της λογικής παρέμβασης, η Επιτροπή πρέπει να προσδιορίσει τις ανάγκες, τις εισροές, τις διαδικασίες, τα επακόλουθα, τα αποτελέσματα, τον αντίκτυπο και τους σχετικούς εξωτερικούς παράγοντες.
2. Η Επιτροπή πρέπει να θέσει συγκεκριμένες τιμές-στόχο για τη συμβολή της ΚΓΠ στους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς στόχους της ΕΕ.
3. Προκειμένου να καταστεί εφικτός ο σχεδιασμός μιας αποτελεσματικής πολιτικής και να καταστεί, συνακολούθως, δυνατή η παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής της, η Επιτροπή πρέπει να αναπτύξει μοντέλα και να συγκεντρώσει σύνολα στοιχείων σχετικά με τη βιοποικιλότητα, την κατάσταση του εδάφους (συμπεριλαμβανομένης της περιεκτικότητας του εδάφους σε άνθρακα) και άλλα ζητήματα σχετικά με το περιβάλλον και το κλίμα.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: τέλη του 2019.

Σύσταση 2

Στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την κατάρτιση της πρότασης που θα παρουσιαστεί κατά την επόμενη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ, η Επιτροπή πρέπει να προβεί σε επισκόπηση και απολογισμό της υλοποίησης της τρέχουσας ΚΓΠ. Κατά την κατάρτιση της πρότασης αυτής, η Επιτροπή πρέπει να καθοδηγείται από τις ακόλουθες αρχές:

1. Οι γεωργοί πρέπει να έχουν πρόσβαση στις ενισχύσεις της ΚΓΠ μόνον εφόσον τηρούν ένα σύνολο βασικών περιβαλλοντικών κανόνων:
   • Οι κανόνες αυτοί πρέπει να καλύπτουν συνδυαστικά πτυχές που ρυθμίζονται από τα ισχύοντα πρότυπα ΚΓΠΚ και τις γενικότερες απαιτήσεις του οικολογικού προσανατολισμού (δύο σύνολα κανόνων που προορίζονται να βαίνουν πέραν των απαιτούμενων δυνάμει της περιβαλλοντικής νομοθεσίας). Με τον τρόπο αυτό θα απλουστευόταν το σύστημα των άμεσων ενισχύσεων της ΚΓΠ και θα αποφεύγονταν τεχνητές διακρίσεις που προκαλούν σύγχυση μεταξύ κατ’ ουσίαν παρεμφερών μέσων.
   • Οι κυρώσεις για μη συμμόρφωση με αυτούς τους συνδυασμένους κανόνες πρέπει να είναι τέτοιας κλίμακας ώστε να αποφέρουν το αναμενόμενο αποτρεπτικό αποτέλεσμα.
   • Προκειμένου να αποφεύγεται η διπλή χρηματοδότηση, πρέπει όλοι αυτοί οι βασικοί κανόνες να ενσωματωθούν πλήρως στη γραμμή βάσης που ισχύει για τα περιβαλλοντικά μέτρα κάθε προγραμματισμένης δράσης στον τομέα της γεωργίας.
2. Οι συγκεκριμένες, τοπικές ανάγκες που αφορούν το περιβάλλον και το κλίμα μπορούν να αντιμετωπιστούν καταλλήλως μέσω εντατικότερων προγραμματισμένων δράσεων στον τομέα της γεωργίας, οι οποίες θα βασίζονται στα εξής:
   • στην επίτευξη των στόχων επιδόσεων και
   • σε χρηματοδότηση ανάλογη προς τις εκτιμώμενες μέσες δαπάνες που πραγματοποιούνται και το διαφυγόν εισόδημα στο πλαίσιο δράσεων και πρακτικών που υπερβαίνουν τη γραμμή βάσης που ισχύει για τα περιβαλλοντικά μέτρα.
3. Όταν παρέχεται στα κράτη μέλη η δυνατότητα διάφορων επιλογών στο πλαίσιο της υλοποίησης της ΚΓΠ, πρέπει να υποχρεούνται να αποδείξουν, προτού αρχίσουν να την υλοποιούν, ότι οι επιλογές που προέκριναν είναι αποτελεσματικές και αποδοτικές ως προς την επίτευξη των στόχων πολιτικής.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: τέλη του 2019.

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα I, του οποίου προεδρεύει ο Phil WYNN OWEN, Μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, στο Λουξεμβούργο, κατά τη συνεδρίασή του της 15ης Νοεμβρίου 2017.

Γλωσσάριο και συντομογραφίες

Αγροτική ανάπτυξη: Πολιτική της ΕΕ, αναφερόμενη κοινώς ως δεύτερος πυλώνας της ΚΓΠ, η οποία ασχολείται με τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές ανάγκες των αγροτικών περιοχών της ΕΕ. Οι ενισχύσεις που αφορούν την αγροτική ανάπτυξη καταβάλλονται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης με τη συγχρηματοδότηση των κρατών μελών.

Άμεσες ενισχύσεις: Ενισχύσεις που χορηγούνται απευθείας στους γεωργούς ώστε να τους παρέχουν ένα δίχτυ ασφαλείας. Λαμβάνουν, ως επί το πλείστον, τη μορφή στήριξης του βασικού εισοδήματος, χωρίς να συνδέονται με την παραγωγή. Συμβάλλουν στη σταθεροποίηση του εισοδήματος των γεωργών από τις πωλήσεις στις αγορές, το οποίο είναι ευμετάβλητο. Οι άμεσες ενισχύσεις παρέχονται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων, το οποίο αναφέρεται κοινώς ως ο «πρώτος πυλώνας» της ΚΓΠ.

ΓΔ: Γενική Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Δεύτερος πυλώνας της ΚΓΠ: Το τμήμα της κοινής γεωργικής πολιτικής που περιλαμβάνει τα μέτρα για την αγροτική ανάπτυξη.

ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση.

Εκμετάλλευση: Το σύνολο της γης και των ζώων που διαχειρίζεται ένας γεωργός (ο οποίος μπορεί να είναι φυσικό ή νομικό πρόσωπο, ή ομάδα τέτοιων προσώπων), βρίσκεται στο έδαφος του ίδιου κράτους μέλους και χρησιμοποιείται για γεωργικές δραστηριότητες.

ΚΑΔ: Κανονιστικές απαιτήσεις διαχείρισης. Συλλογικός όρος για σύνολο υποχρεώσεων που ορίζονται στη νομοθεσία της ΕΕ που διέπει το περιβάλλον, την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, τη δημόσια υγεία, την υγεία των ζώων και των φυτών, καθώς και την καλή μεταχείριση των ζώων, οι οποίες εφαρμόζονται στο πλαίσιο της πολλαπλής συμμόρφωσης.

ΚΓΠ: Κοινή Γεωργική Πολιτική. Το σύνολο της νομοθεσίας και των πρακτικών που έχει εγκρίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση για την εφαρμογή κοινής και ενοποιημένης πολιτικής στον τομέα της γεωργίας. Τα πρώτα μέτρα θεσπίστηκαν το 1962. Έκτοτε η πολιτική έχει αποτελέσει αντικείμενο προσαρμογών και εξελίξεων, καθώς και αρκετών μεταρρυθμίσεων.

ΚΓΠΚ: Καλή γεωργική και περιβαλλοντική κατάσταση. Συλλογικός όρος για σύνολο βασικών προτύπων που ισχύουν στο πλαίσιο της πολλαπλής συμμόρφωσης και τα οποία καθορίζουν την καλή γεωργική και περιβαλλοντική κατάσταση της γης.

ΠΕΜΧΕ: Περιβαλλοντικά ευαίσθητες μόνιμες χορτολιβαδικές εκτάσεις. Αγροτεμάχια μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων, κυρίως εκείνων που βρίσκονται σε περιοχές Natura 2000, τα οποία χαρακτηρίζονται έτσι από τα κράτη μέλη λόγω της σημασίας τους για τη βιοποικιλότητα, ιδίως για τα προστατευόμενα είδη και τους οικοτόπους των χορτολιβαδικών εκτάσεων. Στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού, τα αγροτεμάχια αυτά προστατεύονται από τη μετατροπή της χρήσης της γης ή από την άροση.

ΠΟΕ: Περιοχή οικολογικής εστίασης. Τμήμα γης στις εκμεταλλεύσεις το οποίο προορίζεται για συγκεκριμένες πρακτικές ή χαρακτηριστικά επωφελή για το περιβάλλον. Στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού, οι εκμεταλλεύσεις πρέπει να αφιερώνουν τουλάχιστον το 5 % της αρόσιμης γης τους σε ΠΟΕ.

Πολλαπλή συμμόρφωση: Σύστημα που συνδέει την πλειονότητα των ενισχύσεων της ΚΓΠ με σύνολο βασικών προτύπων για τη διασφάλιση της καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης (ΚΓΠΚ) της γης, καθώς και με ορισμένες υποχρεώσεις, γνωστές ως κανονιστικές απαιτήσεις διαχείρισης (ΚΑΔ). Οι ΚΑΔ ορίζονται στη σχετική νομοθεσία της ΕΕ που διέπει τους τομείς του περιβάλλοντος, της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, της δημόσιας υγείας, της υγείας των ζώων και των φυτών, καθώς και της καλής μεταχείρισης των ζώων.

Πρώτος πυλώνας της ΚΓΠ: Το τμήμα της κοινής γεωργικής πολιτικής που περιλαμβάνει τις άμεσες ενισχύσεις προς τους γεωργούς και τα μέτρα για την αγορά.

Φαινόμενο μη αποδοτικής δαπάνης: Κατάσταση κατά την οποία μια επιδοτούμενη δραστηριότητα ή ένα επιδοτούμενο έργο θα είχε υλοποιηθεί, συνολικά ή εν μέρει, ακόμη και ελλείψει δημόσιας ενίσχυσης.

DG CLIMA: the European Commission’s Directorate-General for Climate Action.

JRC: Κοινό Κέντρο Ερευνών. Γενική Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Natura 2000: Το μεγαλύτερο συνεκτικό οικολογικό δίκτυο περιοχών διατήρησης παγκοσμίως, το οποίο καλύπτει το 18 % της χερσαίας επιφάνειας της ΕΕ και σημαντικές θαλάσσιες περιοχές.

Κλιμάκιο ελέγχου

Οι ειδικές εκθέσεις του ΕΕΣ παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ελέγχων που αυτό διενεργεί επί των πολιτικών και προγραμμάτων της ΕΕ ή επί διαχειριστικών θεμάτων που αφορούν συγκεκριμένους τομείς του προϋπολογισμού. Το ΕΕΣ επιλέγει και σχεδιάζει τα εν λόγω ελεγκτικά έργα κατά τρόπον ώστε αυτά να αποφέρουν τον μέγιστο αντίκτυπο, λαμβανομένων υπόψη των κινδύνων για τις επιδόσεις ή για τη συμμόρφωση, του επιπέδου των σχετικών εσόδων ή δαπανών, των επικείμενων εξελίξεων και του πολιτικού και δημόσιου συμφέροντος.

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα Ελέγχου I, του οποίου προεδρεύει ο Phil Wynn Owen, Μέλος του ΕΕΣ, και το οποίο ειδικεύεται στη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων. Επικεφαλής του ελέγχου ήταν ο Samo Jereb, Μέλος του ΕΕΣ, συνεπικουρούμενος από τους Jerneja Vrabic, σύμβουλο στο ιδιαίτερο γραφείο του, Robert Markus, ανώτερο διοικητικό στέλεχος και Michal Machowski, υπεύθυνο έργου. Το κλιμάκιο ελέγχου απαρτιζόταν από τους Άρη Κωνσταντινίδη, Paivi Piki, Carlos Sanchez Rivero, Dainora Venckeviciene και Krzysztof Zalega.

Επικοινωνία

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ

Τηλ:. +352 4398-1
Πληροφορίες: eca.europa.eu/el/Pages/ContactForm.aspx
Ιστότοπος: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (http://europa.eu).

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2017

PDF	ISBN 978-92-872-8677-2	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/544536	QJ-AB-17-021-EL-N
HTML	ISBN 978-92-872-8716-8	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/88116	QJ-AB-17-021-EL-Q

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2017

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής. Για οποιαδήποτε χρήση ή αναπαραγωγή φωτογραφιών ή άλλου υλικού που δεν αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να ζητηθεί άδεια απευθείας από τους δικαιούχους των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ

Αυτοπροσώπως
Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν εκατοντάδες κέντρα πληροφόρησης Europe Direct. Μπορείτε να βρείτε τη διεύθυνση του πλησιέστερου σε σας κέντρου στον δικτυακό τόπο http://europa.eu/contact

Τηλεφωνικά ή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
Η Europe Direct είναι μια υπηρεσία που απαντά στις ερωτήσεις σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με αυτήν την υπηρεσία:

• καλώντας ατελώς τον αριθμό 00 800 6 7 8 9 10 11 (ορισμένα δίκτυα τηλεφωνίας ενδέχεται να χρεώνουν τις κλήσεις αυτές),
• καλώντας τον αριθμό +32 22999696 ή
• μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τον δικτυακό τόπο http://europa.eu/contact

ΕΥΡΕΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ

Στο διαδίκτυο
Πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι διαθέσιμες στον δικτυακό τόπο Europa: http://europa.eu

Στις εκδόσεις της ΕΕ
Μπορείτε να τηλεφορτώσετε ή να παραγγείλετε δωρεάν και επί πληρωμή εκδόσεις της ΕΕ από το βιβλιοπωλείο της ΕΕ στην ακόλουθη διεύθυνση: http://publications.europa.eu/eubookshop. Μπορείτε να ζητήσετε πολλαπλά αντίγραφα δωρεάν εκδόσεων επικοινωνώντας με την υπηρεσία Europe Direct ή με το τοπικό σας κέντρο πληροφόρησης (βλ. http://europa.eu/contact).

Στη νομοθεσία της ΕΕ και σε σχετικά έγγραφα
Για πρόσβαση σε νομικές πληροφορίες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου της ενωσιακής νομοθεσίας από το 1951 σε όλες τις επίσημες γλώσσες, μεταβείτε στον δικτυακό τόπο EUR-Lex, στην ακόλουθη διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu

Στα δημόσια δεδομένα από την ΕΕ
Η Πύλη Δημόσιων Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (http://data.europa.eu/euodp) παρέχει πρόσβαση σε σύνολα δεδομένων από την ΕΕ. Τα δεδομένα μπορούν να τηλεφορτωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν δωρεάν, τόσο για εμπορικούς όσο και για μη εμπορικούς σκοπούς.